جمال‌الدین صاعد ترکستانی

جَمالُ الدّینْ صاعِدِ تُرْکِسْتانی، صاعد بن محمد سغدی، معروف‌ به جمال ترکستانی (حاجی خلیفه، 1 / 878)، از ریاضی‌دانان سدۀ 8 ق / 14م. تقریباً هیچ اطلاعی از زندگی او نداریم. تنها با توجه به سال نگارش اثر برجامانده‌اش، می‌دانیم که در 712ق / 1312م زنده بوده است (همانجا).
مهم‌ترین اشاره به وی در کتاب تنقیح المناظر کمال الدین فارسی است. در فصل ششم از این کتاب و در بیان کیفیت خطای دید، حکایتی از جمال‌الدین نقل شده است که کمال الدین در ابتدای این حکایت او را مولا و استاد خود می‌نامد و از وی با عنوانهای «افضل الحکماء المتأخرین» و «جمال الملة و الدین ... » یاد می‌کند (1 / 420). کمال الدین کتاب البصائر فی علم المناظر را نیز، که خلاصه‌ای از تنقیح المناظر همو ست، به نام جمال الدین نوشته، و در مقدمه یادآور شده که وی او را تشویق به نوشتن این کتاب کرده است (قربانی، فارسی نامه، 27).
 از جمال‌ الدین رساله‌ای در ضرب و تقسیم و محاسبۀ مساحت با عنوان الرسالة العلائیة (حاجی خلیفه، همانجا) بر جا مانده که تنها نسخه‌ای از آن درکتابخانۀ اوپسالا موجود است (GAL, II / 273). نگارش این کتاب در ربیع الاول 712 / ژوئیۀ 1312 به پایان رسیده، و جمال الدین آن را به علاء‌ الدین محمد ابن محمود غزنوی وزیر تقدیم کرده است. ابوالحسن علی بن محمد بن علی بن کیخسرو بهمنی کتابی در حساب دارد که ممکن است شرح همین اثر باشد (همانجا؛ قربانی، زندگی‌نامه ... ، 214).

مآخذ

حاجی خلیفه، کشف؛ قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌ نامۀ ریاضی‌دانان دورۀ اسلامی، تهران، 1365ش؛ همو، فارسی نامه، تهران، 1363ش؛ کمال الدین فارسی، تنقیح المناظر، به کوشش مصطفیٰ حجازی، قاهره، 1404ق / 1984م؛ نیز:

GAL.

حنیف قلندری