مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

ابصار | سید جعفر سجادی اِبْصار، مصدر باب افعال از مادۀ «بصر» به معنای دیدن و در اصطلاح، یكی از قوای پنجگانۀ حواس ظاهری و مهم‌ترین آنها (ارسطو، 3) یا یكی از مهم‌ترین آنها. ابصار و چگونگی حصول آن از جمله مسائلی است كه فیلسوفان و دانشمندان به اعتبارات گوناگون دربارۀ آن سخن گفته‌اند. این مسأله در فلسفۀ كلی، طبیعیات، علم‌النفس و مناظر و...
ابوطالب | عبدالکریم گلشنی عبدمناف (عمران) بن عبدالمطّلب بن هاشم بن عبد مناف قرشی (د سال دهم بعثت برابر با 620 م)، عمو و حامی پیامبر (ص).
ته دیگ | مهشید شیرمحمدلو تَهْ‌دیگ، لایۀ نازک زیر پلو و چلو در تهِ دیگ که برشته، سرخ و سخت می‌شود و محتوی هر نوع پختنی، به‌ویژه برنج است و در تهیۀ آن سلیقه، مهارت و تجربه به کار می‌آید.
اسلواکی | بخش جغرافیا , بخش ادبیات جهان اِسلُواکی \ [e]slovāki\ (در زبان اسلواکی: اِسلُوِنسکو)، با نام رسمی جمهوری اسلواکی، کشوری محصور در خشکی، واقع در اروپای مرکزی. این کشور از اوایل سدۀ 10 تا 1918م بخشی از مجارستان بود و سپس، تا 1992م/ 1371ش، به همراه سرزمین چک ــ تشکیل‌شده از بوهِـمیا و مُراویـا ــ و بخشهـای کوچکی از سیلِزی، کشور چِکُسلُواکی (ه...
استانیسلاوسکی | بخش هنر و معماری اِستـانیـسلاوسـکـی \ [e]stānislāvski\ (در روسـی: ستانیسلافسکیّ \ stānislāfskiy\ )، کُنستانتین، نام هُنریِ کنستانتین سِرگِیِویچ آلِکسیِف (1863- 1938م/ 1241-1317ش)، بازیگر، کارگردان و تهیه‌کنندۀ تئاتر روس. او بیشتر به‌سبب ابداع روشی در بازیگری و آموزش بازیگران شناخته می‌شود که سیستم یا مِتُد استانیسلاوسکی نام د...
فرس نامه | محمد جعفری (قنواتی) فَرَسْ‌نامه، یا اسب‌نامه (در عربی: الخیل)، عنوان عمومی کتابهایی که در تربیت، نگهداری و راههای تشخیص اسبان خوب از بد، انواع بیماریهای اسب و شیوه‌های درمان این بیماریها نوشته شده است.
دهل | گلاله هنری دُهُل، سازی کوبه‌ای از خانوادۀ پوست‌صداهای دوطرفه با تفاوتهای جزئی در شکل، اندازه و کارکرد، رایج در تمام نواحی ایران برای استفاده در جشنها، مراسم عزا، نمایش، بازی و گاه آیینهای درمانی.
دستمال بازی | هوشنگ جاوید دَسْتْمالْ‌‌بازی، یا رقص دستمال، رقص چوپی، نوعی رقص ــ یا بـه گفتـۀ برخی از محلیها، بـازی ــ که بـا در دست گرفتـن دستمال و حرکت‌دادنِ آن، به هنگام جشنها در میان لرها، کردها و اهالی جنوب ایران اجرا می‌شود. این رقص را بیشتر زنان و دختران، به ویژه دختران دم بخت انجام می‌دهند، اما گاهی مردان هم با زنان به اجرای آ...
تعویذ | مهرداد عربستانی چیزی (شیء، نوشته، تصویر، دعا و ورد) که دارای نیرویی جادویی ـ ماورایی انگاشته شود و نیز نصب و آویختن آن بر اموال و مکانها، و حمل آن توسط انسان یا حیوان، موجب دفع بلا، بیماری و تعرض موجودات و نیروهای شریر پنداشته شود. از دیگر سو طلسم را نوعی تعویذ دانسته‌اند که می‌تواند قدرت و بخت حامل و صاحب خود را در برابر نی...
جوالیقی | آذرتاش آذرنوش ابومنصور موهوب بن احمد (466-539 یا 540 ق / 1074-1144 یا 1145م)، ادیب و معرّب‌شناس بزرگ. 3 تن از بزرگ‌ترین نویسندگان عرب، سمعانی (د 562 ق / 1162م)، ابن‌جوزی (د 597 ق / 1201م) و ابن انباری (577 ق / 1181م) که اساساً کارشان به نوعی شرح‌حال نویسی است.
ابن ازرق | محمد آصف فکرت اِبْنِ اَزْرَق‌، نافع‌ بن‌ ازرق‌ بن‌ قیس‌ بن‌ نهار بن‌ انسان‌ بن‌ اسد بن‌ صبرة بن‌ ذُهل‌ بن‌ الدّول‌ بن‌ حنیفۀ بكری‌ وائلی‌ مكنی‌ به‌ ابوراشد (مق‍ 65 ق‌/ 685 م‌)، رئیس‌ ازارقه‌ كه‌ فرقه‌ای‌ از خوارج‌ بودند. نافع‌ اهل‌ بصره‌ بود، ولی‌ پدرش‌ ازرق‌، برده‌ای‌ رومی‌ و آهنگر بود و گفته‌اند كه‌ ابن‌ ازرق‌ از بنی‌ حن...
اورامان | عنایت الله رضا , شوکت صابری اورامان، سرزمینی كوهستـانی بـه طول 70 كمـ در غرب كردستان ایران كه از جنوب درۀ شیلر تا رود سیروان كشیده شده است (مخبر، 126؛ رزم‌آرا، 48؛ قس: ایرانیكا، نیز EI2 كه طول آن را 50 كمـ آورده‌اند).
باغ | ناصر نوروز زاده چگینی باغ، محوطه‌ای غالباً محصور، ساختۀ انسان با بهره‌گیری از گل و گیاه، درخت، آب و بناهای ویژه که بر قواعد هندسی و باورها مبتنی است.
اخی اوران | علی اکبر دیانت اَخی اِوْران، ابوالحقایق نصیرالدین محمودبن احمد (566-659ق/ 1171-1261م)، پیر صنف دباغان ترک و پایه‌گذار طریقت اخی لیق که در آناتولی به اخی اوران معروف است (مجدی، 33؛ چاغاتای، 41, 49).
اصول دین | ناصر گذشته (در مقابل فروع دین)، اصطلاحی كلامی كه به نظر بسیاری از دانشمندان دینی مسلمان به مجموعه باورهایی گفته می‌شود كه اساس دین اسلام را تشكیل می‌دهد و مسلمانی بدون آنها میسر نیست و انكار هر یك از آنها موجب كفر و استحقاق عذاب است. واضعان این اصطلاح از این رو این اعتقادات را اصول دین نامیده‌اند كه به نظر ایشان علوم دی...
آچه | محمدحسن گنجی آچه، یا آتجه، اَتجین، اَتجیه، اَتشَه، آچن، آشی، اتشم، آچین، اشن، شمالی‌ترین بخش جزیرۀ سوماترا در اندونزی و اولین پایگاه اسلام در مجمع‌الجزایر جنوب شرقی آسیا كه دین اسلام از آنجا سراسر اندونزی ــ پرجمعیت‌ترین كشور مسلمان جهان ــ را فرا گرفته است. آچه كه در گذشته كشور اسلامی نیرومندی بوده، اكنون یك ایالت خودمخت...
آل خجند | سید علی آل داوود آلِ خُجَنْد، خاندانی از دانشمندان، فقیهان، متکلمان و واعظان شافعی‌مذهب که خاستگاه آنان خجندِ ماوراءالنهر بود. آنان از سدۀ 5-7ق / 11-13م، در اصفهان صاحب شوکت و اعتبار بودند و یکی از دو محلۀ مهم شهر را که دردشت نام داشت، در تصرف داشتند و بر گروه بسیاری از مردم آن شهر ریاست می‎کردند. این دودمان از فرزندان مهلّب ...
ابن صلاح، نجم الدین | علیرضا جعفری نائینی نجم الدین (یا کمال‌الدین) ابوالفتوح احمد بن محمد بن سری بن صلاح همدانی (د 548ق / 1153م)، ریاضی‌دان و پزشک مشهور.
تورفان | ندا اخوان اقدم تورْفان، نام شهری در جادۀ ابریشم. صورتهای دیگر این نام در اویغوری:Turpan ، چینی: T’u-lu-fan ، ختنی: Tturpaķnä آمده است؛ همچنین در سغدی تورفان را چینانچ گویند که صورت اصلی آن چینانچکند است.
ابن جلاب | بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث اِبْنِ‌جَلّاب، ابوالقاسم عبیدالله بن حسین بن حسن بصری (د 378 ق/ 988 م)، فقیه مالکی عراق. دربارۀ نام او اختلاف بسیار است؛ در منابع از وی با نامهای گوناگونی چون عبدالله، عبدالرحمان، محمد و حتێ ابوحسین بن حسن یاد شده است (قاضی عیاض، ترتیب ... ، 4/ 605؛ ابواسحاق، 170؛ ابن‌فرحون، الدیباج ... ، 1/ 461؛ رودانی، 169)...
بربری | معصومه ابراهیمی از نانهای سنتی متداول در تمام مناطق ایران. این نان از جمله نانهای اصلی سنتی در ایران به شمار می‌آید که با آرد گندم طبخ می‌شود و امروزه در سراسر ایران رواج دارد.
ارشمیدس، پیچ | اَرَشْمیدُس، پیچ [pīč-e arašmīdos]، دستگاهی برای بالا کشیدن آب که گفته می‌شود توسط ارشمیدس، دانشمند یونانی سدۀ 3ق‌م، به منظور تخلیۀ آبِ جمع شده در مخزن کشتی بزرگی اختراع شده بود. یکی از انواع این دستگاه از لولۀ دایره شکل مارپیچی تشکیل می‌شود که با زاویۀ °45 نسبت به افق قرار می‌گیرد و انتهای آن در آب فرو برده ...
آلتون خان | سید علی آل داوود آلْتون خان، (د 631 ق / 1234م)، آخرین پادشاه آلتون خانیان که درخَتایْ (چین شمالی) فرمان می‎رانده و دوران پادشاهی او 11 سال، از 620 تا 631 ق / 1223 تا 1234م، بوده است. وی با چنگیزخان و فرزندش اوکتای قاآن جنگها داشته، و سرانجام بر اثر شکست در آخرین جنگِ با مغولان، خود و خانواده‎اش را در آتش سوزانده است (جمادی‎ال...
آبله | هادی عالم زاده آبِله، یا آبِلا، آبیلا، آبولا، آویلا، شهر و مركز استانی به همین نام، در اسپانیای مركزی (كاستیلِ1 كهن = قَشْتاله) كه در °40 و ´39 عرض شمالی و °4 و ´42 طول غربی، در فاصلۀ 87 كمـ غرب مادرید واقع شده است. از شمال به كوههای بلند سی‌یرا دگردوس2 و از شرق به كوههای سی‌یرا دِگواداراما3 محدود می‌گردد. ارتفاع آن از سطح ...
افسانه های ابوعلی سینا | محمد جعفری (قنواتی) اَفْسانه‌هایِ اَبوعَلیِ سینا، مجموعه‌ای از حکایات و افسانه‌های منسوب به ابوعلی‌سینا، فیلسوف و پزشک ایرانی (370- 428ق / 980-1037م). این کتاب به کوشش فضل‌الله مهتدی (صبحی) گردآوری و منتشر شده است.
رضیه سلطان | نادره جلالی رَضیّه سُۘلْطان (سل‍ 634- ربیـع‌الاول 638 ق/ 1236- اکتبـر 1240 م)، دختر بزرگ شمس‌الدین اِلتُتْمِش (سل‍ 607-633 ق/ 1210- 1236 م)، از سلاطین مملوک دهلی.
جغرافیای اصفهان | نیره افتخاری
حجر | احمد باقری , هاجر کاظمی افشار حَجْر، اصطلاحی در فقه و حقوق اسلامی ‌ناظر به فقدان صلاحیت در دارا شدن حق معین یا اعمال حقی که شخص دارای آن است. حَجر در لغت عرب به معنی منع و تضییق ...
پدر | محمدسعید جانب اللهی سرپرست، رئیس، برنامه‌ریز و حامی در سازمان خانواده و نظام خویشاوندی.
زبدة النصرة و نخبة العصرة |
دندان پزشکی | صادق سجادی رشته‌ای از پزشکی که در سرزمینهای اسلامی از دیرباز توجه پزشکان را به خود جلب کرده است.
خیال | اصغر دادبه ر لغت به معنی گمان، وهم و پندار، شبح، سایه و نیز به معنی صورتی که در آب، آینه و خواب دیده شود (صفی‌پوری، ذیل خیل؛ لغت‌نامه ... ). خیال از دو دیدگاه تفسیر می‌شود: از دیدگاه جهان‌شناختی، و از دیدگاه معرفت‌شناختی:
داروغه | اکبر صبوری عنوان و منصبی که از عصر مغولان به دستگاه اداری ـ نظامی ایـران وارد شده است. ایـن منصب تقریباً در همـۀ حکومتهای مغولی، از چین تا کریمه، وجود داشته است (کوپریلی، 487).
خالدات، جزایر | سجاد نیک فهم خوب روان خالِدات، جَزایِر، مجموعۀ 6 جزیرۀ ظاهراً موهوم در منتهای غربی قسمت مسکون زمین در اقیانوس اطلس، و مبدأ محاسبۀ طول جغرافیایی نزد بسیاری از جغرافی‌نویسان دورۀ اسلامی.
اسکناس | عبدالحسین آذرنگ اسکناس \ eskenās\ ، پول کاغذی که ارزش و اعتبار آن را معمولاً بانکهای مرکزی تضمین می‌کنند. واژۀ اسکناس احتمالاً در دورۀ فتحعلی‌شاه قاجار (سل‍ : 1212-1250ق/ 1797-1834م) به فارسی راه یافته، و برگرفته از واژۀ روسیِ آسیگناتسیا است که خود از واژۀ فرانسوی آسینیا (به معنی حواله؛ پول کاغذی دورۀ انقلاب فرانسه) گرفته شد...
بانت سعاد | آذرتاش آذرنوش بانَتْ‌‌سُعاد، یکی از مشهورترین قصاید عرب (58بیت، در بحر بسیط با قافیۀ لام) که احتمالاً در 7 یا 9ق/ 628 یا 630م، در مسجد مدینه، در مدح پیامبر اکرم(ص) خوانده شد. سرایندۀ آن کَعْب بن زُهَیر، و نام قصیده دو کلمۀ آغازین قصیده است:
توران | علی کرم همدانی توران، یا طوران، ناحیه‌ای که جغرافیانویسان نخستین سده‌های اسلامی آن‌را در شمار نواحی سرزمین سند دانسته‌اند. این ناحیه تقریباً منطبق با خان‌نشین کلات در بلوچستان سابق انگلیس بوده است (نولدکه، 18؛ مارکوارت، 31) و امروزه مشتمل بر بیشتر اراضی شهرستان کلات در استان بلوچستان پاکستان است (فرای، 243). نام این سرزمین ...
آپولونیوس پرگایی، ریاضی دان | یونس کرامتی آپولونیوسِ پِرْگایی (جایگزین مقالۀ دبا) (ح 262- ح 190 ق‌م)، (در مآخذ اسلامی: آپولونیوس، آبلونیوس، و ملقب به نجار) ریاضی‌دان و ستاره‌شناس برجستۀ یونانی و مؤلف کتاب
ارسس | پرویز رجبی اَرْسِس [arses]، کوچک‌ترین پسر اردشیر سوم هخامنشی از آتـوسـا (سل‍ نـوامبر 338 ـ ژوئن 336ق‌م). بـاگواس، خـواجـۀ جاه‌طلب دربار هخامنشی در 338ق‌م، پس از مسموم کردن اردشیر سوم به کمک پزشک دربار، ارسس را، با امید دست یافتن به فرمانروایی مطلق، بر تخت شاهی نشاند. باگواس برای رسیدن به این هدف، حتى برادران ارسس را نیز...
ابراهیم خواص | حسین لاشیء اِبْراهیمِ خَوّاص، ابو اسحاق ابراهیم بن احمد بن اسماعیل (د 291 ق / 904 م)، یكی از مشایخ صوفیه و از اقران جنید و نوری. اصل وی از سرّ من رأی (سامرا) بوده، ولی در ری اقامت داشته است (ابن جوزی، 4 / 102). برخی زادگاه او را بغداد دانسته و گفته‌اند كه پدرش از آمل به بغداد آمده بوده است (جامی، 137؛ نامۀ دانشوران ناصر...
استعاذه | احمد بادکوبه هزاوه اِستِعاذه، واژه و تعبیری قرآنی به معنی پناه بردن به خداوند از هر نوع شر و بدی و نیز وسوسه‌های شیطانی. استعاذه مصدر باب استفعال از ریشۀ «ع و ذ» و عَوذ مصدر فعل «عاذَ، یَعوذُ» به معنی پناه بردن به غیر، اعم از شیئ، شخص یا مکان است. استعاذ در فرهنگ اسلامی به ویژه در قرآن کریم، دعایی است که به وسیلۀ آن، انسان برای...
آذری | بخش ادبیات آذَری، نام زبان پیشین آذربایجان که شاخه‎ای از زبانهای ایرانی غربی است. این کلمه منسوب به «آذربایجان» است و در زبان عربی به شکل «اَذَرِیّ» و «اَذْرِیّ» تلفظ می‎شود. در عربی، صفت منسوب به آذربایجان به شکل «اَذْرَبیّ» و «اَذْرَبیجیّ» نیز گفته می‎شود که از «اَذْرَبیجان» گرفته شده که تلفظ کلمۀ «آذربایجان» در زبان ...
ابو ایوب انصاری | محمد انصاری خالد بن زید بن کُلَیب بن نجار (د 52 ق / 672 م)، از صحابۀ پیامبر اکرم (ص) و از اصحاب امام علی (ع).
منظریه | حسن موسوی زاده در گذشته روستا و امروزه محله‌ای واقع در منطقۀ 1 شهرداری تهران.
ادبیات عامیانۀ ایران | حسن ذوالفقاری اَدَبیّاتِ عامیانۀ ایران، نام مجموعه‌مقالات دربارۀ افسانه‌ها و داستانهای عامیانه و آداب و رسوم مردم ایران، تألیف محمدجعفر محجوب (1303-1374ش / 1924-1996م؛ ه‍ م)، پژوهشگر ادب عامه و استاد دانشگاه.
اسبول | ناصر پازوکی طرودی اسبول \ osbūl\ ، یا اُسپول، اِسبول، اِسپول، در گویش محلی روستاهای رودبار قصران و لواسان، معادل شکاف عمیق کوه، حفرۀ طبیعی یا غار کم‌عمق در میان کوهها.
اعشی | آذرتاش آذرنوش شاعر پرآوازۀ عرب. نام او را عموماً میمون بن ... قیس، و وی را از تیرۀ ثعلبه، از قبیلۀ بكر دانسته‌اند (اصمعی، 11؛ ابن قتیبه، 44). اعشى به معنی كسی كه شب هنگام نیك نمی‌تواند دید، لقب چند تن، خصوصاً دو شاعر ــ یكی جاهلی و یكی اسلامی ــ بوده است. این اعشى را برای بازشناختن از دیگران، اعشى میمون، اعشى قیس، اعشى بكر...
ابان بن ابی عیاش | حسن یوسفی اشکوری اَبانِ‌بْنِ اَبی عَیّاش، ابواسماعیل فیروز بصری تابعی (د 138 ق / 755 م)، محدث شیعی در سدۀ 2 ق / 8 م. سال مرگ او را حدود 140 ق / 757 م و 128 ق / 746 م نیز دانسته‌اند (ابن‌حجر، تقریب التهذیب، 1 / 31؛ ذهبی، 1 / 14). از تاریخ تولد و دیگر جزئیات زندگی ابن‌ابی‌عیاش چیز زیادی دانسته نیست، همین اندازه گفته شده که از م...
ابن خفاجه | احمد بادکوبه هزاوه اِبْنِ خَفاجه‌، ابواسحاق‌ ابراهيم‌ بن‌ ابوالفتح‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ خفاجه‌ (451-533 ق‌/ 1059- 1139 م‌)، شاعر عصر ملوك‌ الطوايف‌ و مرابطون‌ در اندلس‌. ابن‌خلكان‌ سال‌ تولد وی‌ را 450 ق‌ آورده‌ (1/ 57)، اما ابن‌ ابار به‌ روايت‌ ابوعبدالله‌ مكناسی‌ می‌نويسد كه‌ ابن‌خفاجه‌ خود اين‌ تاريخ‌ را 451 ق‌ ذكر كرده‌ است‌ (...
آبگوشت | علی شهیدی آبگوشت \āb-gūšt\، از غذاهای کهن ایرانی، با گونه‌های متنوع محلی که گونه‌ای از آن در تهران دوران قاجار و پهلوی تحولات خاصی یافته، و به غذای ملی ایرانیان بدل شده است، به‌طوری‌که آن را «نان‌خورش بزرگ ایرانیان» نیز نامیده‌اند.

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام