اسلواکی

اِسلُواکی \ [e]slovāki\ (در زبان اسلواکی: اِسلُوِنسکو)، با نام رسمی جمهوری اسلواکی، کشوری محصور در خشکی، واقع در اروپای مرکزی. این کشور از اوایل سدۀ 10 تا 1918م بخشی از مجارستان بود و سپس، تا 1992م/ 1371ش، به همراه سرزمین چک ــ تشکیل‌شده از بوهِـمیا و مُراویـا ــ و بخشهـای کوچکی از سیلِزی، کشور چِکُسلُواکی (ه‍ م) را تشکیل می‌داد. محدودۀ کنونی این کشور، کم‌وبیش با سرزمین تاریخی اسلواکی منطبق است. در 1939م، کمی پس از آغاز جنگ جهانی دوم، اسلواکی به دست نیروهای آلمان نازی افتاد و در 1945م دوباره به چکسلواکی پیوست. حکومت کمونیستی چکسلواکی که از 1943م در این کشور برقرار بود، در 1989م سرنگون شد و پس از فروپاشی اتحادیۀ چکسلواکی در پایان سال 1992م، در یکم ژانویۀ 1993م/ 11 دی 1371ش، اسلواکی از چک جدا شد و استقلال خود را اعلام کرد. اسلواکی در اکتبر همان سال (مهر 1372) عضو ناظر اتحادیۀ اروپا (نک‍ : ه‍ د، اروپا، اتحادیۀ) شد و در مۀ 2004/ اردیبهشت 1373، به عضویت کامل این اتحادیه درآمد. 
اسلواکی در غرب با متحد پیشین خود، جمهوری چک، در شمال با لهستان، در شرق با اوکراین، در جنوب با مجارستان و در جنوب غربی با اتریش هم‌مرز است. این کشور 035‘49 کم‍2 مساحت دارد. شهر براتیسلاوا پایتخت اسلواکی است و شهرهای مهم دیگر آن عبارت‌اند از کُشیتسه، پرِشُف، نیترا و ژیلینا. 

ویژگیهای محیط طبیعی 

اسلواکی سرزمین بسته‌ای است که شمال و شرق آن را کوههای کارپات، و بخش جنوبی آن را دشتهای حاصلخیزی تشکیل می‌دهند که در مسیر رود دانوب و شاخه‌های آن قرار دارند. بخشهای غربی کوههای کارپات، از رشته‌کوههای مهم اروپای مرکزی، از ناهمواریهای مهم شمال و شمال غربی اسلواکی به شمار می‌روند. رشته‌کوههای کارپات به‌شکل منظم، در جهت شرقـی ـ غربـی امتـداد دارند و سه منطقـۀ کوهستـانی داخلی، مرکزی و خارجی را تشکیل می‌دهند که توسط دره‌ها و حوضه‌های میان‌کوهی از هم جدا می‌شوند. دو ناحیۀ وسیع کم‌ارتفاع در شمال مرز مجارستان، یعنی آلفولد کوچک (یا دشت کوچکِ مجار، که در اسلواکی، جلگۀ پُدونایسکا یا جلگۀ دانوب خوانده می‌شود) در جنوب غربی، و ناحیۀ پست شرقی اسلواکی در شرق، سهم این کشور را از منطقۀ چاله‌های کارپات داخلی تشکیل می‌دهند. 
کوههای کارپاتِ خارجیِ غربی از سمت شمال، تا شرقِ جمهوری چک و جنوبِ لهستان گسترش یافته است و کوههای کارپات کوچک (در اسلواکی: بیِله کارپاتی)، کوههای یاوورنیکی و کوههای بِسکید (بِسکیدی) را در بر می‌گیرد. بخش مرکزی کارپات غربی در طول مرکز اسلواکی، مرتفع‌ترین کوههای این کشور را شامل می‌شود: کوههای مرتفع تاترایِ بلند (ویسوکه تاتری)، شامل بلندترین نقطۀ کشور، یعنی قلۀ گِرلاخُوسکی (655‘2 متر)، و به سوی جنوب، کوههای تاترایِ کم‌ارتفاع (نیزکه تاتری) که ارتفاع آنها به حدود 000‘2 متر از سطح دریا می‌رسد. در فاصلۀ دورتر، به سوی جنوب، کوههای داخلیِ تاترایِ غربی قرار دارند که تا مجارستان امتداد می‌یابند و در بر گیرندۀ کوههای دارای معادن مهم اسلواکی از لحاظ اقتصادی‌اند. 
اسلواکی همچنین دارای غارهای منحصر به فردی است که از میان آنها می‌توان به این نمونه‌ها اشاره کرد: غارهای دِمِنُوسکا در اسلواکی مرکزی، که از راه آبشارها و چشمه‌های زیرزمینی به یکدیگر پیوسته‌اند، و غار دُمیتسا که شهرت آن به‌سبب تاقدیسها و استالاکتیتهای رنگی آن است و در نزدیکی مرز مجارستان، در شرق کشور قرار دارد. 
رودهای اسلواکی با جهتی عموماً جنوبی، به شبکۀ رودخانه‌ای دانوب می‌ریزند. دو رودخانۀ بزرگِ مُراوا و دانوب (در اسلواکی: دونای) مرزهای جنوب غربی این کشور را تشکیل می‌دهند. رودهای مهم این کشور که از کوهستانها سرچشمه می‌گیرند، عبارت‌اند از واه، هرون، هورناد و بودروگ، که همگی به سوی جنوب روان‌اند، و پوپراد که به سوی شمال جاری است. جریان این رودخانه‌ها با تغییرات فصلی همراه است و از سیلابهای ناشی از ذوب برفها در فصل بهار تا جریانهای ناچیز اواخر تابستان در نوسان است. دریاچه‌ها و چشمه‌های آب معدنی و آب گرم کوهستانی نیز در اسلواکی فراوان‌اند. 
ناهمواریها و اقلیم اسلواکی سبب پدید آمدن تنوع شدید در انواع خاکهای این کشور شده است. در جنوب غربی اسلواکی، خاک سیاه حاصلخیز چِرنوزیوم وجود دارد که غنی‌ترین خاک در این کشور است، هرچند هستۀ مرکزی حوضه دانوب را نهشته‌های آبرفتی فراگرفته‌اند که به جزیرۀ ژیتنی (چاودار) شهرت دارند. بالادست دره‌های جنوبی این رود، پوشیده از خاکهای قهوه‌ای جنگلی است، در حالی که نواحی شمالی و مرکزی ارتفاعات میانی حاوی خاک پودزول است. مناطق مرتفع کشور نیز دارای خاکهای سنگی کوهستانی است. 

موقعیت اسلواکی در شرق جمهوری چک و نیز دارا بودن نواحی گستردۀ کوهستانی موجب شده است که این کشور بیشتر تحت تأثیر اقلیم قاره‌ای، همراه با چهار فصل مشخص، قرار گیرد. میانگین درجۀ حرارت سالانه در مناطق مرتفع تاترا به °4- ، و در نواحی پست دانوب به °11 سانتی‌گراد می‌رسد. این در حالی است که میانگین درجۀ حرارت در ماه ژوئیه (تیر) در مناطق پست دانوب به بیش از °20، و در ماه ژانویه (دی) در مناطق کوهستانی به °5- سانتی‌گراد می‌رسد. میزان بارش سالانه از 570 میلی‌متر در دشتهای دانوب تا بیش از 100‘1 میلی‌متر در دره‌های بادگیر کوهستانی در نوسان است. قله‌های مرتفع تا فصل تابستان پوشیده از برف‌اند. وجود کارخانه‌هایی با سوخت زغال‌سنگ و دفع مقادیر فراوانی از آلاینده‌ها، اسلواکی را به یکی از آلوده‌ترین مناطق اروپای مرکزی، با بارشهای اسیدی فراوان، تبدیل کرده است. 
با این که اسلواکی کشوری کوچک است، تنوع ناهمواریهای آن زمینه‌ساز پدید آمدن طیف گسترده‌ای از پوشش گیاهی در این کشور شده است. کشاورزی و قطع درختان به منظور بهره‌برداری از چوب آنها بخش چشمگیری از جنگلهای بکر این کشور را از میان برده است؛ با این حال، هنوز 5/ 2 خاک آن پوشیده از جنگل است. انواع پوششهای جنگلی این کشور عبارت‌اند از آمیزۀ جنگلهای بلوط و بیشه‌زارها در سرزمینهای پستِ پُدونایسکا، جنگلهای راش در ارتفاعات پایینی کوههای کارپات، و جنگلهای صنوبر در دامنه‌های میانی و بالایی این کوهها. در بلندترین نواحی کوهستانی، پوشش گیاهی تایگا و توندرا غلبه دارد. 
حیات جانوری اسلواکی فراوان و متنوع است: پارک ملی تاترایِ بلند مجموعه‌ای استثنایی از جانوران وحشی چون خرس، گرگ، سیاه‌گوش، گربۀ وحشی، موش‌خرما، سمور آبی و سمور را در خود جای داده است. 

مردم اسلواکی 

وجود مرتفعات در اسلواکی موجب تراکم نسبتاً ناچیز سکونتگاهها در این کشور شده است. قدمت بسیاری از روستاهای کوهستانی که به صورت خطی، در امتداد خط‌الرأس رشته‌کوهها و دره‌ها ساخته شده‌اند، به سده‌های میانه بازمی‌گردد. سکونتگاههای پراکنده در طول خط مرزی جمهوری چک و نیز در کوهستانهای مرکزی اسلواکی بازتاب تصویری از شیوۀ آبادسازی این کشور در سده‌های 17 و 18م است. در بیشتر این سرزمین، سکونتگاههای روستایی با بیش از چندصد تن جمعیت غلبه دارند، مگر در نواحی جنوب غربی که بسیار شهرنشین است. بیشترین تمرکز جمعیت در نواحی پستِ پدونایسکاست. در دوران حکومت کمونیستی چکسلواکی، ایجاد مزارع اشتراکی در شبکه‌ای بسیار گسترده از زمینهای کشاورزی، جایگزین الگوهای سنتیِ کوچک‌مقیاس در کاربری زمینهای زراعی شد. پس از سرنگونی حکومت کمونیستی در 1989م، بیشتر زمینهای کشاورزی که در اختیار دولت بود، به بخش خصوصی واگذار شد و این زمینها شکل گذشتۀ خود را باز یافتند. 
پس از جنگ جهانی دوم، برنامه‌های صنعتی شدن و توسعۀ شهری در اسلواکی شدت گرفت که افزون بر براتیسلاوا، مراکز مناطق گوناگون، چون نیترا، بانسکا بیستریتسا، ژیلینا، کُشیتسه و پرِشُف را نیز شامل می‌شد. پارتیزانسکه و نُوا دوبنیتسا در غرب، هر دو نمونه‌هایی از شهرهایی جدیدند که به ترتیب، پیش و پس از جنگ جهانی دوم ساخته شده‌اند. 
85٪ کل جمعیت اسلواکی را اسلواکها تشکیل می‌دهند که نخستین‌بار میان سالهای 400 و 500 م در نزدیکی رود دانوب ساکن شده‌اند. مجارها بزرگ‌ترین اقلیت قومی این کشورند و بیشتر در نواحی مرزی جنوبی زندگی می‌کنند. چکها، آلمانیها و لهستانیها نیز اقلیتهایی کم‌شمارند که در سرتاسر کشور پراکنده‌اند. روتِنیاییهای اوکراینی‌تبار، دیگر اقلیت قومی اسلواکی، در شرق و شمال شرقی کشور زندگی می‌کنند. افزون بر اینها، جمعیت چشمگیر و کم‌وبیش غیرساکنی از کولیها نیز در بخشهای شرقی این کشور حضور دارند. 
براتیسلاوا، پایتخت و بزرگ‌ترین شهر اسلواکی، برپایۀ برآورد 2003م، حدود 000‘427 تن جمعیت داشته است. در همین سال، جمعیت دیگر شهرهای مهم این کشور نیز به این ترتیب برآورده شده است: شهر صنعتیِ کُشیتسه حدود 000‘235 تن، نیترا، مرکز صنایع غذایی، حدود 000‘87 تن و ژیلینا که مرکزی تجاری است، حدود 000‘85 تن. جمعیت کل کشور نیز بر پایۀ برآورد 2007م، حدود 000‘447‘5 تن بوده است. 
بیشتر جمعیت این کشور به زبان اسلواکی سخن می‌گویند، اما زبان چکی، که بسیار به زبان اسلواکی نزدیک است، نیز از دوران اتحاد این دو کشور در اسلواکی رواج داشته است. قدمت زبان اسلواکی به‌عنوان زبانی ادبی به سدۀ 19م بازمی‌گردد (نک‍ : ه‍ د، اسلواکی، زبان). زبانهای مجاری، لهستانی، آلمانی، اوکراینی، روسی و زبان کولیها نیز میان اقلیتهای قومی اسلواکی رواج دارد. 
نزدیک به 68٪ از اسلواکها کاتولیک‌اند. پیروان کلیساهای پرُتستان، از جمله «کلیسای انجیلیِ اسلواک» و «کلیسای مسیحی اصلاح‌شده»، نیز 11٪ جمعیت این کشور را شامل می‌شوند. کلیسای ارتدکس هم میان اقلیت اوکراینی‌تبار اسلواکی پیرو دارد. روی هم رفته، اسلواکها مردمی مذهبی‌اند و سالها مبارزۀ آشکار حکومت کمونیستی با دین نیز نتوانست مانع از آن شود که امروزه 85٪ این مردم خود را دین‌دار بدانند. 

اقتصاد 

در سپتامبر 1992م، دولت مستقل اسلواکی برنامۀ اقتصادی خود را از سیاستهای اقتصادی سالهای 1990 تا 1992م ــ هنگام اتحاد جمهوریهای چک و اسلواکی پس از کمونیسم ــ جدا کرد. کوتاهیِ دوران شادمانی پس از تولد دوبارۀ اسلواکی در 1993م بیش از هر چیز، برخاسته از واقعیتی اقتصادی بود. اوضاع جغرافیایی و تاریخی اسلواکی، از جمله برنامه‌ریزی متمرکز دوران کمونیستی، این کشور را نسبت به همسایۀ خود، جمهوری چک که تقریباً دو برابر اسلواکی جمعیت داشت، عمدتاً روستایی نگاه داشته بود و فعالیتهای اقتصادی آن تنوع نداشت. 
در اسلواکی بیشتر کارکنان عضو اتحادیه‌های بازرگانی‌اند که پیش از 1989م، زیر نظارت مستقیم حزب کمونیست اداره می‌شدند. در دورۀ انتقال، مهم‌ترین نگرانی اقتصادی مشکل تورم و بیکاری بود. قانون اساسی 1992م حق تشکیل اتحادیه‌ها و حق اعتصاب را تضمین کرد و این موجب رشد اقتصادی این کشور در سالهای 1993 و 1994م شد. این کشور در 2004م به عضویت کامل اتحادیۀ اروپا درآمد و در 2009م/ 1388ش، یورو را جایگزین واحد پول پیشین خود، کُرونا کرد. 
ذخایر زغال سنگ قهوه‌ای و لیگنیت که با وجود مقدار محدودشان، اهمیت اقتصادی دارند، در کوهپایه‌های نزدیک هاندلُوا در غرب، و مُدری کامِنْی در جنوب کشور واقع‌اند. زغال‌سنگ قهوه‌ای در نیروگاههای حرارتی، و به‌عنوان سوخت منازل و مادۀ خام در صنایع شیمیایی استفاده می‌شود. خطوط لوله‌ای که عملیات نصب آنها در طول دورۀ اتحاد دو کشور چک و اسلواکی انجام شد، نفت و گاز طبیعی روسیه را به این کشورها وارد می‌کند. اسلواکی خود نیز دارای ذخایر گاز زغال‌سنگ و گاز طبیعی است. 
نهشته‌های قابل توجه سنگ آهن، مس، منگنز، مَنیِزیت، سرب و روی در کوههای معدنی اسلواکی استخراج می‌شوند. بوکسیت و سنگ نیکل وارداتی نیز، به ترتیب در ژیار، هرونوم و سِرِدیْ، فراوری می‌شوند. در بخشهای شرقی اسلواکی مقادیری نهشته‌های نمکی با صرفۀ اقتصادی بالا وجود دارد. منبع اصلی انرژی در واحدهای صنعتی این کشور، نیروی برقابی است که آن را مجموعۀ سدهایی بر روی رودهای واه، اُراوا، هورناد و سلانا تولید می‌کنند. نیروگاه تولید انرژی هسته‌ای این کشور نیز دارای اهمیت است. 
تنها حدود 3/ 1  سرزمین اسلواکی زیر کشت است. در زمینهای پستِ حاصلخیز، محصولاتی چون گندم، جو، چغندر قند، ذرت و گیاهان علوفه‌ای کشت می‌شود، اما در خاکهای نسبتاً فقیر کوهستانی، محصولات اصلی عبارت‌اند از جودوسر، چاودار، سیب‌زمینی و کتان. توتون و درختان میوه نیز در درۀ رود واه می‌رویند و دامنه‌های کوههای کارپات در غرب کشور از تاکستانها پوشیده است. در این کشور همچنین پرورش خوک و گاو در دشتها، و پرورش گوسفند در دره‌های کوهستانی رواج دارد. در نواحی روستایی، از دیرباز، هنرهای سنتی و صنایع دستی، شامل کنده‌کاری روی چوب، بافندگی و نقاشی روی شیشه رواج داشته است.