مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

آیین دادرسی | سيد مصطفي‌ محقق‌ داماد آیینِ دادرَسی، یا اصولِ محاكمات، مجموع مقرراتِ مربوط به سازمان قضایی و صلاحیت ذاتی و نسبی دادگاهها و تشریفاتی كه باید از سوی اصحاب دعوی در مقام مراجعه به دادگاهها، و از سوی قضات و مأموران وابسته به تشكیلات قضایی به هنگام طرح دعوی تا ختم آن و اجرای حُكم مَرعی گردد (مدنی، 1 / 3؛ قس: متین دفتری، 1 / 1؛ شایگان، 1...
بزک زنگوله پا | محمد جعفری (قنواتی) از افسانه‌های مشهور و رایج در مناطق مختلف ایران، با موضوع مبارزۀ افراد ضعیف علیه افراد قوی برای کسب حقوق پایمال‌شده‌شان.
تکیه دولت | احمد آرین نیا تِکْیۀ دولَت، بزرگ‌ترین تکیۀ ایران، ساخته شده در عصر ناصری که به نامهای تکیۀ همایونی و دولتی نیز خوانده می‌شد. این تکیه نه تنها از نظر معماری، بلکه از نظر رواج تعزیه‌خوانی و اجرای نمایشهای مذهبی و غیرمذهبی و شیوه‌ها و مراسم آنها حائز اهمیت بود (مستوفی، 1/ 288). علاوه بر این رویدادهای تاریخی و سیاسی مهمی نیز د...
ثواب و عقاب | مسعود تاره ثَواب و عِقاب، دو اصطلاح قرآنی به معنی پاداش و کیفر الٰهی برای اعمال نیک و بد انسان.
آل صباح | کاظم برگ نیسی آلِ صَباح، سلسله‌ای مالکی مذهب از عربهای عتوبی که در اوایل سدۀ 12 ق / 18 م به کرانه‌های جنوبی خلیج‌فارس مهاجرت کردند و در 1165 ق / 1752 م حکومت کویت را به دست گرفتند و فرمانروایی آنان تا به امروز ادامه دارد. سابقۀ تاریخی: ضعف دولتهای ایران و عثمانی در نیمۀ نخست سدۀ 12 ق / 18 م و دگرگونیهای داخلی سرزمینهای کرا...
بیضا | محمد باقر وثوقی بِیضا، یكی‌ از شهرهای‌ دورۀ اسلامی‌ منطبق‌ با روستای «تل‌ بیضا»ی‌ كنونی‌ در بخش‌ بیضا، در شهرستان‌ سپیدان‌ِ استان‌ فارس‌. براساس‌ مصوبۀ هیئت‌ وزیران‌ در 1380ش‌، نام‌ شهر «هرابال‌» در منطقۀ تاریخی‌ بیضا به‌ شهر بیضا تغییر یافت‌ (
خلوتیه | علیرضا ابراهیم خَلْوَتیّه (ترکی: حَلوِتیه)، از طریقه‌های صوفیانۀ ترک که شاخه‌های پرشمار آن در مناطق مختلف جهان پیروان بسیار دارد
آل فریغون | سید علی آل داوود آلِ فَریغون، سلسلۀ کوچکی از فرمانروایان ایرانی‌ نژاد که از حدود 279 ق / 892 م تا 401 ق / 1010 م بر گوزگان یا جوزجان (اینک در شمال افغانستان) و پیرامون آن فرمان راندند. این فرمانروایان در بیش‌تر دوران حکومت خود دست‌نشاندۀ سامانیان بودند و سرانجام به دست سلطان محمود غزنوی بر افتادند.
دانیال | اصغر کریمی دانیال، از پیامبران قوم بنی‌اسرائیل. آرامگاه وی در شوش، از شهرهای خوزستان، قرار دارد و مورد احترام و زیارتگاه مردم است. وجود مقبرۀ این پیامبر در شوش، تأثیر فراوانی در آبادانی این شهر داشت و رفت‌وآمد زائران یهودی و مسلمان به شوش، به‌تدریج آن را به مرکزی مذهبی تبدیل کرد که عواید اقتصادی مهمی نیز برای شهر در بر ...
حاج سیاح | علی میرانصاری (1252-1344ق (1304ش) / 1836-1925م)، میرزا محمدعلی (ولی‌الله) محلاتی، روشنفکر، سیاح و سفرنامه‌نویس دورۀ قاجار که به واسطۀ سیاحت در بیشتر نقاط دنیا و نیز ارتباط نزدیک با رجال دربارِ قاجار و همچنین روشنفکران و اصلاح‌طلبان آن دوره، از جایگاهی ویژه در تاریخ روشنفکری و اندیشۀ سیاسی ایران در سدۀ 13ق / 19م برخوردار اس...
آلتین اردو | عباس زریاب خویی آلْتینْ اُرْدو، (= اردوی زرین)، اصطلاحی که به حکومت اولاد باتو، پسر جوچی، در دشت قبچاق و ولایات و ممالک شرقی و جنوبی و غربی و شمالی آن گفته می‎شود. این حکومت از نیمۀ دوم سدۀ 7ق / 13م تا نیمۀ 9ق / 15م دوام داشت و بعد به دولتهای کوچکتری منقسم شد و سرانجام همۀ متصرفات آن به دست دولت روسیۀ تزاری افتاد و اکنون جزو...
جلوتیه | لیلا رحیمی بهمنی از طریقه‌های عرفانی آسیای صغیر و بالکان، منسوب به عزیز محمود هُدایی (950- 3 صفر 1038ق / 1543- اول اکتبر 1628م)، که گاه هُداییه نیز خوانده می‌شود. نام این طریقه از اصطلاح صوفیانۀ «جلوت»، به معنای ترک موطن و هجرت، و نیز آشکار شدن و ظهور گرفته شده است.
پیاز | پیمان متین از گیاهان خوراکی، دارویی و آیینی مطرح در فرهنگ مردم ایران.
چهل طوطی | حمید رضا شایگان فر یا طوطی‌نامه، از متون داستانی و کهن هند به زبان سنسکریت که به زبان فارسی نیز ترجمه شده است. دو متن معتبر از این کتاب به زبان فارسی در دست است.
بلوط | پیمان متین
افطاری | نسیم عظیمی پور اِفْطاری، هرگونه خوراکی و نوشیدنی که روزه‌دار با آن روزۀ خود را می‌گشاید.
اردو، زبان | فتح الله مجتبایی اُرْدو، زَبانِ، یكی از زبانهای‌ « هند و آریایی‌» جدید كه‌ امروزه‌ در سراسر نواحی مركزی‌ و شمالی‌ شبه‌قارۀ هند و پاكستان‌ گروه كثیری‌ از مردم‌ آن سرزمینها بدان‌ تكلم‌ می‌كنند و از آغاز تأسیس‌ حكومت‌ اسلامی پاكستان‌ در 1947م‌ به‌عنوان‌ زبان‌ رسمی‌ و دولتی آن‌ كشور پذیرفته‌ شد. این‌ زبان‌ از لحاظ شمار كسانی‌ كه‌...
شیطان | مینا سلیمی شِیْطان، مظهر شررسانی و فریب، و دعوت‌کنندۀ مردم به گناهکاری و کشاندن آنها به راه کژ و باطل.
ابراهیم سلطان بن شاهرخ | سید علی آل داوود اِبْراهیمْ سُلْطانِ بْنِ شاهْرُخ، ابوالفتح معزالدین یا مغیث‌الدین (796- 838 ق / 1394-1435 م)، شاهزادۀ دانش‌دوست، با ذوق و هنرمند تیموری و دومین پسر شاهرخ فرزند امیر تیمور گوركان. وی در 28 شوال 796 ق / 27 اوت 1394 م به هنگامی‌ كه تیمور هنوز زنده بود، دیده به جهان گشود (شامی‌، 156-157؛ یزدی، 550-551؛ قزوینی، 31...
استفهام | بابک فرزانه اِسْتِفْهام، اصطلاحی در دستور زبان عربی به معنای پرسیدن، طلب خیر یا ایضاح کردن. در زبان عربی به دو طریق می‌توان جمله را به صورت پرسشی درآورد: 1. با تغییر آهنگ کلام، 2. با آوردن یکی از ابزارهای استفهام در جملۀ خبری، که در این حالت نیز ترتیب جمله حفظ خواهد شد.
آمل (شهرستان) | علی بابا عسکری آمُل، شهرستانی در استان مازندران به مساحت 803‘2کمـ2 با 610‘335 نفر جمعیت (سرشماری عمومی 1365 ش) که از شمال به دریای خزر، از شرق به شهرستان بابل، از جنوب به شهرستانهای دماوند، شمیران خط‌الرّأس اصلی رشته کوههای البرز) و از مغرب به شهرستان نور محدود است. این شهرستان در °35 و ´46 تا ‌°36 و ´43 عرض شمالی و °51 و ´...
حارث بن کلده | یونس کرامتی حارث بن کلدة بن عمرو بن علاج ثقفی، پزشک معاصر پیامبر (ص) و از بزرگان قبیلۀ ثقیف. کهن‌ترین منابع ما دربارۀ حارث کتب سیر و مغازی است که در آن به طبابت و اندرزهای پزشکی او اشاره، و گاه با عنوان «طبیب العرب» از وی یاد شده است.
دارقطنی | فرامرز حاج منوچهری ابوالحسن علی بن عمر (306-385 ق / 918-995 م)، محدث پرآوازۀ بغدادی، و از آخرین حلقه‌های زنجیرۀ نویسندگانِ سنن.
شیربها | محسن ابراهیمی شیرْبَها، پول، طلا، نقره و هر نوع مال منقول دیگر ازقبیل گاو، گوسفند، پارچه و جز اینها که خانوادۀ داماد پیش از عقد و در مراحل مقدماتی ازدواج، به مادر و پدر عروس در ازای بهای شیری می‌دهند که مادر به دخترش داده است.
تیموری | معصومه ابراهیمی تِیْموری، نام یکی از ایلات چهار اویماق (چار آیماق) پراکنده در استان خراسان ایران و نواحی اطراف هرات، قندهار و فراه در افغانستان.
آیبک، قطب الدین | صادق سجادی آیبَکْ، یا آیبگ، اَیبك، قطب‌الدین (د 607 ق / 1210 م)، بنیان‌گذار سلسلۀ سلاطین مملوك دهلی. اصلاً از تركستان بود. در كودكی او را به غلامی‌ به نیشابور بردند. در آنجا قاضی القضات فخرالدین عبدالعزیز كوفی (مق‍ ‍582 ق / 1186 م) او را «بخرید و تربیت كرد» (قزوینی، 1 / 399). آیبك همراه فرزندان قاضی به تحصیل علم و آموزش...
اشتقاق، لغت | جمیله اعظمیان اِشْتِقاق، در لغت به معنی «گرفتن کلمه‌ای از کلمۀ دیگر» (صفی‌پوری؛ لغت‌نامه ... ). اشتقاق در دستور سنتی زبان فارسی، اصطلاحی است در مقابل جامد، و در دستور زبان امروزی، اصطلاحی است در کنار «تصریف» در صرف (ساختواژه).
ارلات | احمد پاکتچی اَرْلات‌، عنوان‌ قومی‌ از اقوام‌ تاریخی‌ و پرنفوذ مغول‌. ارلات‌ از اقوام‌ كهن‌ مغولستان‌ بود كه‌ بخش‌ مهمی‌ از آن‌ در روزگار چنگیزخان‌ به‌ ماوراءالنهر و خاور خراسان‌ كوچ‌ كرد و فرهنگ‌ اسلامی‌ را پذیرفت‌. ریشۀ واژۀ ارلات‌ در زبان‌ مغولی‌ باستان‌ چندان‌ روشن‌ نیست‌. رشیدالدین‌ فضل‌الله‌ (1/ 168) آن‌ را به‌ معنی...
حبیب اصفهانی، میرزا | علی میرانصاری حَبیبِ اِصْفَهانی، میرْزا، یا حبیب‌الله اصفهانی (1251- ذیقعدۀ 1310 ق / 1835- مۀ 1893 م)، فرزند اسدالله، ادیب، شاعر، مترجم، از پیشگامان تجدد ادبی ایران، و اندیشمندِ وابسته به حوزۀ روشنفکری استانبول که پیش از مشروطه، با محوریت روزنامۀ اختر در آن شهر شکل‌گرفته‌بود
بوانات | شیوا جعفری بَوانات، شهر و شهرستانی در استان فارس.
روح | حسن اکبری بیرق روح، قدرتی نامرئی و بخشی از یک موجود زنده و شبحی غیرقابل لمس که برای لحظه‌ای ظاهر می‌شود و اثری از خود نمایان می‌سازد.
اسماعیل جلایر | یحیی ذکاء اِسْماعیل جَلایر، از نگارگران‌ صاحب‌ سبك‌ دورۀ ناصری‌. وی‌ نخست‌ از شاگردان‌ دارالفنون‌ بود و سپس‌ به‌ استادی‌ همین‌ مدرسه‌ رسید (معیرالممالك‌، 277؛ كریم‌زاده‌، 1/ 77).
آق قلا | بخش جغرافیا آق‌قلا \āq-qalā\، شهر و شهرستانی در استان گلستان که گاهی آق‌قلعه نیز خوانده می‌شود.
پلو | شیوا جعفری از رایج‌ترین گونه‌های پخت برنج در ایران.
پنجۀ مریم | علی بلوکباشی
فرج بعد از شدت | نرگس باقری فَرَجِ بَعْدْ اَزْ شِدَّت، یا جامع الحکایات، ترجمه‌ای فارسی از مجموعه‌داستانی به زبان عربی به نام الفرج بعد الشدة.
اشپنگلر | بخش فلسفه \ešpengler\، اُسوالـد (1880- 1936 م / 1259- 1315 ش)، فیلسوف آلمانیِ تاریخ.
استونی | بخش جغرافیا , بخش ادبیات جهان اِستونی \ estoni\ (در استونیایی: اِستی)، با نام رسمی جمهوری استونی، کشوری در شمال شرقی اروپا. این کشور شمالی‌ترین کشور از جمهوریهای سه‌‌گانۀ کرانۀ بالتیک (استونی، لاتْویا، لیتوانی) است. استونی از غرب و شمال به دریای بالتیک، از شرق به دریاچۀ پِیپوس(پِیپسی) و رود نارْوا محدود می‌شود، و از شرق و جنوب شرقی با روس...
ابن خفیف | فتح الله مجتبایی اِبْنِ خَفيف‌، ابوعبدالله‌ محمد بن ‌خفيف ‌بن ‌اَسفكُشاذ (اسفكشار) ضبّی‌ (د 371 ق‌/ 981 م‌)، معروف‌ به «شيخ‌ كبير»، از مشايخ‌ بزرگ‌ صوفيۀ فارس‌ و مؤسس‌ سلسلۀ خفيفيّه‌. شاگرد او ابوالحسن‌ ديلمی‌ كتابی‌ در سيرت‌ استاد خود نوشته‌ و از ديده‌ها و شنيده‌های‌ خود نكات‌ و روايات‌ بسيار دربارۀ احوال‌ و اخلاق‌ او نقل‌ ك...
بنه | مرتضی فرهادی بُنه، اصطلاحی در كشاورزی سنتی ایران به معنای گروهی نظام یافته و مشترك المنافع در كار تولید زراعی و دامداری.
دعانویسی | مسعود تاره عمل و شیوۀ خاص در نوشتن دعا به‌منظور دفع شر و برآورده‌شدن حاجات و شفای بیماریها.
اطلس | بخش جغرافیا مجموعه‌ای از نقشه و نمودار اطلاعاتی که به‌صورت کتاب گرد آمده باشد.
زن بابا | محسن ابراهیمی نامادری یا زن‌پدر. زن‌بابا در لغت به معنی نامادری، و زنی است که مرد پس از مرگ همسر یا جدایی از او، وی را به عقد و ازدواج خود درمی‌آورد.
آخوند | محمدعلی مولوی آخوند، واژه‌ای فارسی به معنی دانشمند، پیشوای دینی و معلم. دربارۀ اشتقاق این كلمه آراء مختلف آورده‌اند: پاوْل هُرن در «اساس اشتقاق فارسی» آن را از پیشوند «آ» + «خواند» (از فعل خواندن) مركب دانسته (ص 3)؛ رَدْلُف «خوند» را در این كلمه، مخفف «خداوند» دانسته، مانند «خاوند» و جزء «خوند» در اسامی میرخوند و خوندمیر (...
پماک | احمد پاکتچی پُماك‌، نام‌ قومی‌ مسلمان‌ و اسلاو در منطقۀ بالكان‌ كه‌ زیستگاه‌ اصلیِ آنان‌ كوهستان‌ رودوپ‌ در منطقۀ تراكیاست‌؛ در تقسیمات سیاسی‌ كنونی‌، بخشی‌ از آن‌ در خاك‌ بلغارستان‌، بخشی‌ در یونان‌ و بخشی‌ نیز در جمهوری‌ مقدونیه‌ قرار گرفته‌ است‌. جمعیتی‌ از پماكهای‌ مهاجر نیز در تركیه‌ زندگی‌ می‌كنند.
ارسی | مریم محمدتبار اُرُسی، یا اُرْسی، گونه‌ای پنجرۀ چوبی و مشبک که با قطعات شیشه‌‌های رنگین تزیین شده است.
سلیمان | معصومه طالبی از پیامبران بنی‌اسرائیل که ویژگیهای او در فرهنگ و ادب کتبی و شفاهی ایران بازتاب فراوان دارد. تلفظ نام سلیمان (سل‍ 972-932 ق‌م) به زبان عبری، شلومو (به معنای پر از سلامتی) است؛
روایات داراب هرمزدیار | مریم دارا رَوایاتِ دارابْ هُرْمَزْدْیار، کتابی به زبان فارسی زردشتی، همراه با بخشهایی به زبان اوستایی و پهلوی، شامل پرسشهای پارسیان هند و پاسخهای دستوران ایرانی در زمینۀ آداب و احکام زردشتی، نوشتۀ داراب ‌هرمزدیار.
آداب مناظره | صمد موحد آدابِ مناظِره، مجموعۀ ضوابطی كه هنگام بحث و گفت‌وگوی فلسفی، علمی، دینی و اعتقادی باید مراعات شود. در اصطلاح دانشمندان اسلامی، مقصود از بحث آن است كه «اثبات حكم ثبوتی یا سلبی كنند به دلیل» و مراد از مناظره آن است كه «دو خصم نظر كنند در حكم و مسأله‌ای به قصد آنكه صواب پیدا شود» (مشكوٰة، 27). گاهی به جای آداب ال...
احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم | اَحْسَنُ التَّقاسیمِ فی مَعْرِفَةِ الْاَقالیم، عنوان کتابی مشهور در علم جغرافیا به زبان عربی و از آثار شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی بشاری

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام