اطلس

اطلس \atlas\، مجموعه‌ای از نقشه و نمودار اطلاعاتی که به‌صورت کتاب گرد آمده باشد. نخستین کتاب نقشه‌ها (اطلس) توسط بطلمیوس، جغرافی‌دان یونانی، در سدۀ 2 م فراهم آمد، ارتلیوس در 1570 م آن را به شکلی جدید چاپ کرد و پس‌از او، مرکاتر در 1595 م «اطلس شناخت جهان» را منتشر ساخت. بدین ترتیب، نخستین بار مرکاتر در سدۀ 16 م عنوان اطلس را، از نام پهلوان یونانی که تصویر او نشان می‌دهد کرۀ زمین بر دوش او ست، برای روی جلد کتاب نقشه‌ها به کار گرفت. 
اطلسها افزون‌بر نقشه‌ها و نمودارها، اغلب حاوی تصاویر، جدولهای اطلاعاتی، توضیحاتی دربارۀ نواحی و فهرست نام مکانها برحسب طول و عرض جغرافیایی یا شبکۀ موقعیت استقراری، همراه با عدد و رقم در حاشیۀ نقشه‌ها هستند. اطلسهای عمومیِ مرجع بر موقعیت مکانها، ارتباطات بین آنها و وسعت نسبی یا اهمیت مکانهای مشخص‌شده تأکید دارند. اطلسهای موضوعی یا تخصصی بیشتر به یک موضوع معین، ازجمله کشاورزی، زمین‌شناسی، اقلیم، تاریخ، صنعت، زبان، جمعیت، دین، انواع منابع یا سایر ویژگیهای یک ناحیۀ جغرافیایی، اختصاص دارند. اطلسهای ملی را معمولاً دستگاههای دولتی برای ارائۀ طیفی کلی از پدیده‌های برجستۀ یک سرزمین و مردمان آن، یعنی خصوصیات طبیعی، تاریخی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و اداری ـ سیاسی، تهیه می‌کنند. 

کتاب «فشردۀ چشم‌انداز جهان» (1570 م) به‌عنوان نخستین اطلس نوین شناخته می‌شود. اطلس لافرری، اطلس تاریخی دیگر سدۀ 16 م، مجموعه‌ای است از نقشه‌های ترسیمی توسط نقشه‌کشهای معتبر ایتالیایی، در 1556-1575 م. در سدۀ بعدی، هلند در تولید اطلسهایی با کیفیت بالا، همانند آثار مرکاتر، پیشتاز بود. اطلسهای فرانسوی سدۀ 18 م کمتر تزیینی بودند، اما از نظر دقت و غنای مطالب با نقشه‌های هلندی و ایتالیایی برابری می‌کردند. اطلسهای آلمانی این دوره نیز دربردارندۀ نقشه‌های فرعی متعدد، تصاویر و توضیحات نسبتاً جامع بوده‌اند. 
از میان اطلسهای بزرگ دورۀ معاصر ــ مشتمل بر نام 250 تا 500 هزار مکان جغرافیایی ــ می‌توان به اینها اشاره کرد: «اطلس عمومی» آندره (1881-1930 م)، اطلس میرا (روسی؛ چاپ نخست: 1954 م) و «اطلس جهان» تایمز لندن که در 5 مجلد (1955- 1959 م) منتشر شده است. 

مآخذ

Britannica, 2010; Columbia, 6th edition; Enzyklopädie Online, http: / / www.enzyklo.de / lokal / 40014 (acc. Sep. 16, 2013). 

بخش جغرافیا