مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

آذین بن هرمزان | آذرتاش آذرنوش آذینِ بْنِ هُرْمُزان، از سرداران ایرانی در جنگهای سپاهیان اسلام برای گشودن ایران. نام آذین1 به صورت مفرد یا مرکب (آذین گُشْنَسْب، آذین بَنْداد) از دوران ساسانی تا سدۀ 3ق / 9م بر چند تن اطلاق شده (یوستی، ف) که از آن جمله، پسر هرمزان است. احتمالاً مراد از این هرمزان، همان سردار معروف ایرانی در جنگ قادسیه (16ق /...
ابن فضل الله عمری، شهاب الدین | ابوالحسن دیانت شهاب‌الدين ابوالعباس احمد بن يحيی ابن فضل الله بن عجلی بن دعجان قرشی عَدَوی عمری (3 شوال 700ـ 9 ذيحجۀ 749ق / 11 ژوئن 1301- 28 فوريۀ 1349م)
تیس | محسن احمدی تیس (طیس)، یا تیز، مهم‌ترین بندرگاه و مرکز بازرگانی ناحیۀ تاریخی مکران. این بندر امروزه اهمیت و اعتبار گذشتۀ خود را از دست داده است و به صورت روستایی ساحلی در 9 کیلومتری شمال بندر چابهار در کرانۀ خاوری خلیج چابهار بر سر راه چابهار به نیک‌شهر و بندر کنارک جای دارد (جعفری، 320؛ راهنما...، 8).
تفتان | علی کرم همدانی رشته‌کوه و آتش‌فشانی نیمه‌خاموش در استان سیستان و بلوچستان. نام تفتان برگرفته از واژۀ تب و تفت، و در زبان پهلوی به معنی گرم، سوزان و درخشان است (نک‍ : مکنزی، 81؛ فره‌وشی، 425). سبب نام‌گذاری این کوه به نام تفتان، خروج دمه‌های آتش‌فشانی مرکب از بخار آب و گاز گوگرد از دهانۀ آن و وجود چشمه‌های آب گرم و سوزان در ...
ابوعیسی اصفهانی | عبدالامیر سلیم اسحاق‌ بن یعقوب، پیشوای مذهب عیسویه و اصفهانیه از مذاهب یهود در ایران که در زمان بنی‌امیه تا دوران منصور دوانیقی می‌زیست و در همان دوران در ری کشته شد.
اخلاط | ابوالحسن دیانت اَخْلاط، شهری‌ باستانی‌ در استان‌ وان‌، در شرق‌ آناتولی‌ و شمال‌ غربی دریاچۀ وان‌. این‌ شهر در °42 و ´50 طول‌ شرقی‌ و °38 و ´50 عرض شمالی‌ واقع‌ است‌. امروزه‌ بخشی‌ كوچك‌ از توابع‌ شهر بدلیس‌ (بتلیس‌) به‌ شمار می‌آید. در 1985م‌ جمعیت‌ آن‌ 800‘28 بوده‌ كه‌ 138‘11 نفر آن‌ در مركز، و بقیه‌ در روستاهای‌ اطراف زند...
بیض، ایام | فرهنگ مهروش بیض‌، اَیام‌، عنوانی‌ برای‌ روزهای‌ سیزدهم‌، چهاردهم‌ و پانزدهم‌ ماههای‌ قمری‌. از آنجا كه‌ نور ماه‌ در شبهای‌ این‌ 3 روز از شبهای‌ دیگر بیشتر است‌، مطابق‌ رسم‌ عرب‌ در نام‌گذاری‌ روزهای‌ مختلف‌ ماه‌ به‌ تناسب‌ روشنایی‌ شبها، بدین‌ نام‌ خوانده‌ شده‌اند
اذاراقی | علی رضایی نژاد اَذاراقی [azārāqī]، در کتب طب سنتـی، دانۀ درخت استریکنین2 که در فارسی کُچوله (برگرفته از نام هندی کوچلا) نـامیـده می‌شود. این دانه‌گرد و پهن، و دارای مادۀ سمی استریکنین است. ضخامت آن به 4 تا 6 میلی‌متر، و قطر آن به 18تا25 میلی‌متر می‌رسد. اذاراقی درختی است از تیرۀ لوگانیاسه و دارای شاخه‌هایی با برگهای متقابل،...
بهاءالدولۀ حسینی نوربخش | فریبا پات بَهاءُالدّولۀ حُسِینیِ نورْبَخْش‌، یا بهاءالدین‌ حسن‌ بن‌ میر قوام‌الدین‌ شاه‌ قاسم‌ نوربخشی‌ رازی‌، پزشك‌ برجستۀ اواخر دورۀ تیموری و اوایل‌ دورۀ صفوی‌ (نک‍ : آقابزرگ‌، 7 /218؛ حاجی‌ خلیفه‌، 1 /718؛ نفیسی‌، 1 /274). اگر سن‌ وی‌ را هنگام‌ تألیف‌ خلاصۀ التجارب‌ در 907ق‌ /1501م‌ دست‌ كم‌ 40 سال‌ بدانیم‌، تولدش‌ ...
ابوالفرج ابن طیب | بخش علوم
ابوعمرو دانی | محمدعلی لسانی فشارکی عثمان ‌بن سعید بن عثمان اموی قرطبی دانی (371- شوال 444 ق / 981- فوریۀ 1053 م)، مُقری و محدث بزرگ اندلس.
اماره | حمید گوینده اَماره، اصطلاحی در فقه و حقوق، و نزد فقیهان یعنی چیزی كه از آن ظن حاصل می‌شود و می‌تواند امری را اثبات كند.
ابن جاندار | علی اکبر ضیائی اِبْنِ جانْدار، حسين‌ بن‌ شهاب‌الدين‌ بقاعی‌ كركی‌ عاملی‌ (1012-1076 ق‌/ 1603-1665 م‌)، اديب‌، نحوی‌، شاعر، متكلم‌، اخباری‌ و نيز طبيب‌، ضبط «جاندار» كه‌ نام‌ يكی‌ از نياكان‌ او و در فارسی‌ به‌ معنای‌ نگهبان‌ و سلاحدار است‌، مورد اختلاف‌ است‌ و به‌ صورت‌ خاندار (ابن‌ معصوم‌، سلافة، 347) نيز آمده‌ و برخی‌ به‌ ...
ابن برد اصغر | بخش ادبیات عرب اِبْنِ بُرْدِ اَصْغَر، ابوحَفص‌، احمد بن‌ محمد بن‌ احمد (د 445 ق‌/ 1053 م‌)، شاعر و نويسندۀ اندلسی‌. وی‌ در خاندانی‌ از اهل‌ قُرطبه‌ پرورش‌ يافت‌ كه‌ در زمينۀ ادب‌ و كار كتابت‌، سابقۀ درخشانی‌ داشتند و به‌ همين‌ سبب‌ توانسته‌ بودند در كار سياست‌ نيز، به‌ خصوص‌ در دورۀ خلافت‌ اموی‌ و عامری‌، به‌ مراتب‌ عاليه‌ ...
آدم بن عبدالعزیز | سید کاظم موسوی بجنوردی آدَمِ بْنِ عَبْدُ الْعَزیز، شاعر سدۀ 2ق / 8م كه به ظرافت طبع و نیك‌نفسی معروف بوده است. پدرش عبدالعزیز بن عمر بن عبدالعزیز بن مروان و مادرش دختر سفیان بن عبدالعزیز بن مروان (ه‍ م م) بود. ابوالعباس سفاح، نخستین خلیفۀ عباسی (132-136ق / 750-753م) كه امویان را یكسره از دم تیغ می‌گذراند، از كشتن وی به علت انتسابش ...
اسبول اوشان، دره | ناصر پازوکی طرودی اسبول اوشان، دره \ darre-ye osbūl-e ūšān\ ، دره‌ای در سمت شرق شهر اوشان و جادۀ اوشان ـ فشم. این دره در دامنۀ غربی کوه و قلۀ اورجین (ارتفاع: 933‘2 متر) قرار گرفته است و صخرۀ سنگی و پرتگاه مرتفعی در آن وجود دارد. موقعیت جغرافیایی اسبول اوشان °51 و´33 طول شرقی، و°35 و´54 عرض شمالی است و ارتفاع آن میان 920‘1 تا 2...
جزیره خارک | محمد بهارلو جَزیرۀ خارْک (دُرّ یتیم خلیج‌فارس)، تک‌نگاری (مونوگرافی) جلال آل‌احمد از جزیرۀ خارک که در 1339 ش منتشر شد.
خُلع |
آفاقیان | بخش ادبیات آفاقیان \āfāqiyān\، یا غریبان، عنوانی است برای گروهی که در سده‌های 9 و 10 ق / 15 و 16 م در دوران حکومت سلسله‌های بهمنشاهی، عادلشاهی، قطبشاهی و نظامشاهی، به‌تدریج از ایران، عراق و حجاز به دکن مهاجرت کردند و در نواحی مختلف آن سرزمین تقسیم شدند. ایشان عموماً شیعه، و غالباً از سادات کربلا، نجف، گیلان و سیستان بود...
آقابزرگ شیرازی | یحیی ذکاء آقابزرگ شیرازی \āqā- bozorg-e šīrāzī\ ، (سدۀ 13 ق / 19 م)، نگارگر ایرانی. او در زمان حکومت محمد شاه و ناصرالدین شاه در دستگاه شاهزادگان قاجار در شیراز کار می‎کرد و به همین سبب، او را «نقاش‌باشی سرکاری» می‎نامیدند (کریم‌زاده، 1 / 3). آقابزرگ در نگارگری، طبیعت‎گرا بود و به صورت‎سازی و چهره‎پردازی دل‌بستگی داشت؛...
ابن كرمانی‌ |
زکام | مریم سامعی زُکام (سرماخوردگی/ نَزله)، از بیماریهای همه‌گیر، همراه با باورهای گوناگون در فرهنگ مردم.
دشتی | حمید نیک روش دَشْتی، نغمه‌ای از ملحقات دستگاه شور، که در موسیقی مذهبی، به‌ویژه تعزیه، کاربرد فراوان دارد. آواز دشتی در مناطق مختلف ایران ازجمله بوشهر، مناطق جنوبی دریای خزر، شرق خراسان و کرمان رایج است. بسیاری از اشعار محلی، ترانه‌های بومی و لالاییها در آواز دشتی اجرا می‌شود.
ختنه سوران* |
برادران شهید طوقانی، زورخانه | میلاد شعبانی برادران شهید طوقانی، زورخانه \ zūr-xāne-ye barādarān-e šahīd towqānī\ ، یا زورخانۀ سلطنت‌آباد (مهمات‌سازی)، از زورخانه‌های قدیمی تهران در منطقۀ شمیران. پیش از برپایی زورخانۀ سلطنت‌آباد، تسلیحات ارتش در دهۀ 1320 ش زورخانه‌ای در ابتدای خیابان باب همایون در میدان توپخانه (میدان امام خمینی فعلی) داشت که توسط احمد...
پنجاه به در | فرشته بهرامی از انواع مراسم باران‌خواهی در شهر قزوین، که همه‌ساله در پنجاهمین روز از بهار، یعنی 19 اردیبهشت، در محل یکی از مصلاهای قدیم شهر برگزار می‌شود.
آشتیانی، جلال الدین | جواد طباطبایی ‌‌ \āštiyānī\، جلال‌الدین، شارحِ فلسفۀ متعالیه و عرفان نظری.
آقابابا خان | کرامت الله افسر
آل افراسیاب |
حمزه فنصوری | فاطمه لاجوردی حَمْزۀ فَنْصوری، صوفی نامدار مالایی در سدۀ 10 ق/ 16 م. دانسته‌های ما دربارۀ جزئیات زندگی وی بسیار اندک است و این مقدار اندک نیز از بررسی اشاره‌های غیرمستقیمی به دست می‌آید که به طور پراکنده در آثار او، اشعار شاگردانش، شروحی که بر اشعار او نوشته شده است، و روایتهای اروپاییانی که در اواخر سدۀ 16 و اوایل سدۀ 17 ...
اسلوتر | بخش هنر و معماری جهان اِسلوتِر \ [e]sluter\ ، کلاوس (یا کلاس؛ ح 1340 یا 1350- 1405 یا 1406م/ ح 740 یا 750- 808 ق)، پیکرتراش هلندی. او به خدمت دوکِ بورگونْی در فرانسه درآمد و بیشتر آثارش را در آنجا پدید آورد. اسلوتر، که از استادان سبک کهن هلندی در پیکرتراشی بود، در شیوۀ کار خود از سلیقۀ فرانسویِ زمانه فراتر رفت و پیکره‌های تاریخی ر...
ابومسلم خولانی | بخش تاریخ عبدالله بن ثُوَب، از تابعین مشهور. او به ابن مِشكَم نیز شهرت داشته است (كلبی، 1 / 215؛ بلاذری، 2 / 277؛ ابن منجویه، 1 / 357).
انیسی شاملو | جلال خسروشاهی اَنیسیِ شامْلو، یولقلی بیك (د 1014 ق/ 1605م)، شاعر پارسی‌گو. از دوران جوانی و یا تحصیلات او اطلاعی در دست نیست؛ همین اندازه روشن است كه او در هرات به دنیا آمده، و از قبیلۀ شاملو بوده است (اوحدی، 182؛ ابوالفضل، 1/ 175). وی مدتی به عنوان كتابدار علی قلی خان شاملو بیگلر بیگی هرات، در خدمت وی بود (نهاوندی، 3/ 517...
اراک، قالی | یدالله غلامی مایانی اَراک، قالی [qālī-ye arāk]، یکی از انواع مهم قالی ایرانی. سابقۀ تاریخی قالی‌بافی اراک به طور دقیق روشن نیست. اما در دسترس نبودن مدارک تاریخی، دلیلی بر نبودن سابقۀ قالی‌بافی در اراک نیست و علاوه بر این، اراک در یکی دوسدۀ اخیر از مناطق بسیار مهم قالی بافی به شمار آمده است (ژوله، 190؛ صوراسرافیل، 8 ، 15؛ دانشگر،...
شمایل گردانی | عمادالدین باقی شَمایِلْ‌گَرْدانی، نمایش تصویـر انفرادی اولیا و مقدسان و نقل قصه‌ای دربارۀ آنها. شمایل جمع شِمال و به معنی خصلتها، عادتها، خویها و خُلقها ست ...
رحمت آباد |
جهان آرا بیگم | هدی سید حسین زاده (صفر 1023- رمضان 1092 / مارس 1614-سپتامبر 1681م)، ملقب به «بیگم صاحب» یا «صاحبه» و «پادشاه بیگم»، فرزند ارشد شاه‌جهان (سل‍ ‍1037- 1068ق / 1628- 1658م) و ممتاز محل (د 1040ق / 1631م).
احمد بن حائط | فریبا جایدرپور (د 232 ق / 846 م)، متكلم معتزلی مطرود، از اهالی بصره و مؤسس فرقۀ حائطیه كه آراء خاص او بدعت شناخته شد.
آل عثمان |
ابتداء | آذرتاش آذرنوش اِبْتِداء، مصدرِ باب افتعال از ریشۀ بدء. فعلِ اِبتَدَأَ به معنی آغاز کردن به کاری یا چیزی است، اما مصدرِ آن در 5 مورد معانی اصطلاحی یافته است: 1. ابتداء به‌عنوان «امری عقلی و مفهومی کلّی» (که وجودش را خارج اعتباری است نه واقعی) بحثی است که ابوالبقاء (1 / 23) به آن پرداخته است. وی در این باره گوید: ابتداء بر س...
افسوس | غلامعلی آریا , عارف نوشاهی افسوس \afsūs\، مير شير‌علی‌ دهلوی (د 1224 ق / 1809 م)، شاعر و مترجم‌ شبه‌‌قاره‌، فرزند سيد علی‌ مظفرخان‌. اجداد وی از خواف‌ خراسان‌ بودند، اما يكی‌ از نياكانش‌ به‌ نام‌ سيد بدرالدين‌ برادر سيد عالم‌الدين‌ حاجی‌ خان‌، به‌ هندوستان‌ كوچ‌ كرد و در شهر نارنول‌، در حوالی‌ آگره‌، مقيم‌ شد (فائق‌، 1؛ قادری، 103؛ سكس...
آبنیک، پل | حسن موسوی زاده آبنیک، پل \ pol-e āb-nīk\ ، پلی بر روی رود آبنیک که در 1320 ش احداث شده است. این پل در 12 کیلومتری شمال خاوری فشم، در محل تقاطع سه راهی فشم ـ آبنیک ـ گرمابدر، در فاصلۀ یک‌کیلومتری خاوری روستای آبنیک و در ارتفاع 395‘2متری از سطح دریا ساخته شده است.
استقلال | اردشیر سنایی اس‍تقلال \ esteqlāl\ ، قدرت دولت در ادارۀ امور داخلی و خارجی خود، بدون جلب نظر دولتهای دیگر. استقلال رابطۀ نزدیکی با حاکمیت دارد و کشور واجد حاکمیتْ دارای استقلال نیز هست و بر‌عکس (‌گرین، 31). حاکمیتْ قدرت قانونی برتری است که برتر از آن، قدرت قانونی دیگری وجود ندارد (طاهری، 82) و به‌عنوان مهم‌ترین عنصر دولت، ...
ارتوفیوس | کامیار عبدی اَرْتوفیوس [artūfiyūs]، یا اَرتوبیوس، اَرزبیوس، ارزفیوس، صورت‌یونانی نام چند شخصیت هخامنشی. این‌نام از واژۀفارسی باستان *Ardufya- و اوستایی ərəzifya- به معنی آلُه (عقاب) گرفته شده است (براندنشتاین،105؛ مایرهفر، 170). این شخصیتها عبارت‌اند از:
ابن عماد خراسانی | علی بته کن علاءالدين محمد بن عمادالدين (د 800ق / 1398م)، از شاعران پارسی گوی سدۀ 8ق / 14م.
جُبلی | لیلا رضایی
ابن نور | تقی بینش نظام‌الدین یحیی بن حکیم نورالدین عبدالرحمن جعفری طیاری معروف به ابن‌نور یا ابن‌حکیم (685-760 ق / 1286- 1359 م)، موسیقی‌دان، خطاط، محدث و شاعر سدۀ 8 ق / 14 م.
بیشاپور | علی کرم همدانی , علی موسوی بیشاپور، شهر و یكی‌ از 5 كورۀ ایالت‌ فارس‌ در دورۀ ساسانیان‌ و سده‌های‌ نخستین‌ اسلامی‌. ویرانه‌های‌ این‌ شهر در 24 كیلومتری‌ باختر كازرون‌، بر سر راه‌ فهلیان‌، در كنار رودخانۀ شاپور واقع‌ است‌
ریاشی، محمد | بابک فرزانه ریاشی، محمد بن یَسیر، شاعر بصری اواخر سدۀ 2 ق/ 8 م و اوایل سدۀ 3 ق/ 9 م.
اشقلون |

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام