دانشنامه فرهنگ مردم ایران

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

چوخا | محسن احمدی چوخا، بالاپوش مردانه، تا زیر زانو، جلوباز بدون دکمه، بدون آستین و یقه، بافت خانگی از نخ پشم یا نخ پنبه که مردان بر روی لباسهای دیگر خود می‌پوشیدند و هنوز هم در میان مردم برخی از سرزمینهای ایران پوشیده می‌شود.
چهار انگشت |
چهار پیر، زیارتگاه |
چشمه مولا | عباس قنبری عدیوی چِشْمۀ مولا، مکانی مقدس و زیارتی در نزدیکی آلیکوه در شهرستان اردلِ استان چهارمحال و بختیاری.
چغانه | گلاله هنری چَغانه، از خانوادۀ سازهای ضربی.
چوگان | آذرتاش آذرنوش چوگان، چوبی که با آن گوی زنند. این واژه بعدها به بازی چوگان نیز اطلاق گردید.
چهاردهمی | سهراب سعیدی
حتن | هوشنگ جاوید حَتَن، حرکتی آیینی و مراسمی شبیه رقص دسته‌جمعی، که مردم محلی آن را «بازی» می‌نامند و امروزه برخی آن را در ردیف رقص می‌دانند.
چهارشنبه آخر صفر |
حدیقة الحقیقه | مینو فطوره چی حَدیقَةُ الْحَقیقـه، منظومـه‌ای عرفانی ـ تعلیمی از سنـایی غزنوی (463 یا 473-535 ق/1071 یا 1080-1141 م).
چهل طوطی |
حسین کرد شبستری | محمد جعفری (قنواتی) حُسِیْنِ کُرْدِ شَبِسْتَری، از داستانهای مشهور، به زبان فارسی که موضوع آن مبارزۀ پهلوانان وابسته به دربار شاه عباس صفوی (سل‍ 996- 1038 ق / 1588- 1629 م) و نوچه‌های آنها علیه دشمنان خارجی این شاه، یعنی ازبکان و عثمانیان است.
حسنین | حسن ذوالفقاری حَسَنِیْن، از داستانهای منظوم ادب عامه با موضوعی کاملاً تخیلی دربارۀ امام حسن و امام حسین (ع).
حسن کچل | عباس بهارلو حَسَنْ‌کَچَل، فیلمی به کارگردانی علی حاتمی که بر اساس افسانه‌های شفاهی و با استفاده از نحوۀ روایت شهر فرنگیهای دوره‌گرد، گفت‌وگوهای آهنگین، تصنیف، بحر طویل و موسیقی ضربی و پاره‌ای از بازیها و سرگرمیهای کودکانه در 1349 ش ساخته شد.
حدیث کسا | حسن ذوالفقاری حَدیثِ کِسا، از احادیث معروف و جزئی از اعتقادات شیعه.
حاجی آقا-اکتر سینما | عباس بهارلو حاجی‌آقا ـ آکْتُرِ سینِما، نخستین فیلم بلند داستانی سینمای ایران از آوانس اوگانیانس (ساخت: 1312 ش).
چهل دختر | محسن احمدی چِهِلْ‌دُخْتَر، یا چهل‌دختران، عنوان برخی از بناهای مذهبی، نظامی و پدیده‌های طبیعی، که در نقاط مختلفی از ایران پراکنده‌اند و بیشتر آنها مقدس انگاشته می‌شوند.
حسینا | عباس قنبری عدیوی حُسِیْنا، از داستانهای عاشقانه در ادبیات شفاهی، منسوب به شاعری به همین نام، که در نواحی مختلف، روایتهایی گوناگون از آن بر سر زبانها ست.
حجامت | پیمان متین حِجامَت، از روشهای کهن و هنوز رایجِ خون‌گیری به‌منظور درمان بیماری یا پیشگیری از ناخوشیها که اساس آن خارج ساختن خون از بدن از طریق بادکش کردن و خراشیدن است.
حسن (ع)، امام | مریم صادقی , حسن اکبری بیرق فرزند علی بن ابی‌طالب (ع) و امام دوم شیعیان. امام حسن (ع) در 15 رمضان 3 ق / 29 فوریۀ 625 م، از بطن دختر پیامبر (ص)، فاطمۀ زهرا (ع) متولد شد.
حرم سرا | مینا احمدیان حَرَمْ‌سَرا، عمارتی مستقل و محفوظ از نگاه و تعرض مردان نامحرم و بیگانه، مختص همۀ زنان اهل حرم با پیوندهای سببی و نسبی، و در دربار مختص زنان عقدی، صیغه، کنیزان، شاهزادگان و فرزندان خردسال و خواجگان.
حاجی آقا | حسن میر عابدینی حاجی‌آقا، داستانی بلند از صادق هدایت (1281-1330 ش / 1903-1952 م)، که در 1324 ش جزو انتشارات مجلۀ سخن منتشر شد.
حافظ، فال | محمدجعفر یاحقی حافِظ، فال، پیش‌بینی خیر یا شر بودن نتیجۀ عملی، یا پیشگویی سرنوشت کسی با بهره‌گیری از دیوان حافظ.
چهل | ملیحه کرباسیان چِهِل، از اعداد مهم با معانی نمادین و رمزی در فرهنگ مردم ایران. بازتاب و کاربرد عدد 40 را می‌توان در نوشته‌های دینی، ادبیات حماسی، آیینهای عرفانی، مراسم و رفتارهای آیینی مردم، و اساطیر دید.
حاجی فیروز | الهه شایسته رخ حاجی‌فیروز، از کهن‌ترین پیکهای نوروزی که با خوانندگی و نوازندگی، پایان زمستان و آمدن نوروز را بشارت می‌دهد
حج | جواد فیروزی , نرگس صادقی گویا حَجّ، عبادتی واجب در اسلام که طی آن، هر مسلمان باید در صورت استطاعت، دست‌کم یک بار در عمر خویش، خانۀ کعبه را زیارت کند.
حریر | مریم محمدتبار حَریر، نوعی پارچۀ ابریشمی، لطیف، نازک و شفاف با بافتی شل، اغلب ساده و تک‌رنگ.
حسین (ع)، امام | حسن اکبری بیرق دومین فرزند امام علی و حضرت فاطمه (ع)، نوۀ پیامبر اسلام (ص)، و امام سوم شیعیان، با کنیۀ ابو‌عبدالله و ملقب به سید‌الشهداء
حجله عزا | علی بلوکباشی حِجْلۀ عَزا، یا حجلۀ ماتم، شعار و تابوت‌واره‌ای نمادین از حجله یا حجله‌خانۀ عروس که در مراسم عزاداری محرم، تعزیه‌خوانیها و مراسم سوگواری جوانان ناکام و شهدا تزیین، و به نمایش گذاشته می‌شود.
حریره | مریم محمدتبار حَریره، غذایی ساده و رقیق، بیشتر برای خوراک زنان زائو، کودکان و بیماران.
حاتم نامه | محمود امیدسالار حاتِمْ‌نامه، مجموعه‌ای از داستانهای به‌هم‌پیوسته دربارۀ سخاوت و جوانمردی‌ حاتم طایی (د اواخر سدۀ 6 م)، شاعر و جوانمرد مشهور دورۀ جاهلی.
حسینیه | عمادالدین باقی , اصغر کریمی حُسِیْنیّه، محلی که به یاد امام حسین (ع) بنا شده است و به روضه و مرثیه‌خوانی و سینه‌زنی اختصاص دارد.
حجله عروس | علی آخرتی حِجْلۀ‌ عَروس، اتاق، چادر یا خیمۀ ویژه‌ای که معمولاً در خانۀ داماد و در مواردی نیز در خانۀ عروس برپا و تزیین می‌کنند و عروس و داماد را برای زفاف به آنجا می‌برند
چهارشنبه سوری | یاسمین مجتهدپور چَهارْشَنْبه‌سوری، جشن آیینی چهارشنبۀ پایان سال که به باور مردم، موقع دفع قضا و بلا ست.
حاتم طایی | محمود امیدسالار حاتِمِ طایی، از جنگاوران و شاعران بزرگ عهد جاهلی که سخاوت و جوانمردی او در ادب عرب و عجم، نیز در فولکلور برخی از اقوام جهان اسلام مثل شده است.
چیستان | علیرضا هاشمی فشارکی چیسْتان، از انواع ادبی مشترک میان ادب شفاهی و ادب کتبی که طی آن، پدیده‌ای را در قالب پرسش، با استعاره و کنایه وصف می‌کنند و پاسخ آن را از شنونده می‌خواهند.
چهل تکه | مریم محمدتبار چِهِلْ‌‌تِکّه، پارچه‌ای پرنقش‌و‌نگار، دوخته‌شده از قطعات ریز و درشت تکه‌ها و اضافه‌های پارچه‌های دور‌ریز، با کاربردهای متنوع در فرهنگ مردم.
چهل پیر | حمید جعفری چِهِلْ‌پیر، زیارتگاهی مقدس در استان سیستان و بلوچستان.
چیغ | مریم محمدتبار چیغ، حصیری بافته‌شده از نی یا ترکه‌های باریک درختان و گیاهان خودرو، مختص مناطق عشایری ایران.
حمام جنیان | حمیدرضا دالوند حَمّامِ جِنّیان، رساله‌ای داستانی از آخوند ملا ابوالفیض اردبیلـی. این اثر به سبک و سیاق نوشته‌های روشنگرانۀ آغاز مشروطیت نوشته شده است و یگانه دست‌نوشتۀ آن در کتابخانۀ مسجد اعظم قـم نگهداری می‌شود
حلیم | معصومه ابراهیمی حَلیم، یا هلیم، از خوراکهای سنتی و رایج، به‌خصوص به‌عنوان صبحانه، در فرهنگ آشپزی ایرانی.
حصبه | رویا فتح الله زاده حَصْبه، گونه‌ای بیماری عفونی واگیردار، مربوط به دستگاه گوارش. این بیماری از راه آب و خوراک آلوده و تماس با فرد مبتلا سرایت می‌کند و به مرور زمان با احساس خستگی و ضعف، درد عضلانی و اختلالهای گوارشی همراه است.
حضرت مشکل گشا، قصیده | حسن ذوالفقاری
حنا | زهرا حسینی حَنا، یا حِنّا / حَنّا، گیاهی است با کاربردهای پزشکی، آیینی و آرایشی.
حکایت | محمد جعفری (قنواتی) , پگاه خدیش حِکایَت، از انواع کوتاه داستان در ادبیات شفاهی و کتبی. در لغت‌نامه‌های فارسی اصطلاحات حکایت، قصه، افسانه، داستان، روایت، حدیث، سمر، نقل و مثل مترادف یکدیگر به‌کار‌رفته‌اند
حمومک مورچه داره | مریم سامعی حَمومَکْ مورْچه داره، از بازیهای سنتی و گروهی کودکان.
حلوا ارده | آمنه میرمطهری
حلاجی | حامد کمه رزی حَلّاجی، جدا کردن الیاف به‌هم‌فشردۀ پنبه یا پشم از یکدیگر با وسیله‌ای به نام کمان حلاجی، که از مشاغل سنتی ایران است.
حلیة المتقین | حسن طباطبایی , حسین کیا حِلْیَةُ الْمُتَّقین، کتابی به زبان فارسی، از محمد‌باقر بن محمد‌تقی مجلسی (1037-1111 ق / 1628- 1699 م)، از فقیهان بزرگ اواخر دورۀ صفوی.
حلیمه خاتون، امام زاده | عاطفه غفوری حَلیمه خاتون، اِمامْزاده‌، امامزاده‌ای در شهر تبریز، واقع در محلۀ قدیمی چرنداب، در کنار مسجد امامزاده، مشهور به خانم امامزاده‌سی.

دانشنامه فرهنگ مردم ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه فرهنگ مردم ایران

ورود به سایت

ثبت نام