اسرار شهادت

اَسْرارُ الشَّهادات، یا اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات (تألیف: 1272 ق / 1856 م)، از مقتل‌نامه‌های معروف در میان مردم و اهل منبر و مرثیه، نوشتۀ آغا بن عابد شیروانی حایری، مشهور به فاضل دربندی (د 1285 یا 1286ق / 1868 یا 1869م). او با تأثیرپذیری بسیار از روضة الشهدای کاشفی (نک‍ : ه‍ د، روضة الشهدا)، اخبار قوی و ضعیف را دربارۀ واقعۀ عاشورا در این اثر گرد آورده است. این کتابْ مفصل، تحلیلی، و حاوی بسیاری از باورها و تحریفها ست و 12 مقدمه، 44 مجلس و یک خاتمه (در 3 مجلس) دارد (نک‍ : سراسر کتاب). 
میرزا حسین نوری (1254-1320 ق / 8 183-1902 م) اخبار کتاب را ضعیف و بی‌اصل، و موجب وهن و توهین بزرگ به مذهب جعفری و اسباب استهزا می‌داند (ص 197- 198). آقابزرگ تهرانی تحریفها را نشان شدت خلوص و صفای نفس مؤلف می‌داند که با اتکا به قاعدۀ تسامح در ادلۀ سنن فراهم آمده است (2 / 279). مدرس تبریزی نیز معتقد است بر اثر محبت بسیار مؤلف، کتاب حاوی غث و سمین است (2 / 15). دین‌پژوهان دیگر نیز کتاب را نقد و رد کرده‌اند (برای نمونه، نک‍ : امین، 2 / 88؛ حسینی، 3 / 457- 458؛ مطهری، 1 / 29، 44، 55، 3 / 265؛ اسفندیاری، 107-114؛ تنکابنی، تذکرة ... ، 141-144، قصص ... ، 108). 
فاضل دربندی در اقامۀ مصیبت سیدالشهداء مواظب و متصلب و راسخ بود، به‌نحوی که در بالای منبر از شدت گریه غش می‌کرد و در روز عاشورا لباس خود را از تن می‌کند و لنگ می‌بست و خاک بر سر می‌ریخت و گِل به بدن می‌مالید و به همان هیئت بر منبر می‌رفت (همان، 108- 109). او مؤسس قمه‌زنی یا مروّج آن بود (بامداد، 4 / 138). 
گزیده‌ای از کتاب اسرار الشهادات، به قلم مؤلف به فارسی ترجمه، و به نام ناصرالدین‌شاه، ذیل عنوان سعادت ناصری منتشر شده است. گزیدۀ دیگری نیز به نام جواهر الایقان و سرمایۀ ایمان (تبریز، 1288 ق)، به قلم مؤلف با شرح برخی از مباحث، به فارسی ترجمه و منتشر شده است (نک‍ : استوری، 2 / 985-987). 

مآخذ

آقا بزرگ، الذریعة؛ استوری، چ. ا.، ادبیات فارسی، ترجمه به روسی: یو. ا. برگل، ترجمۀ یحیى آرین‌پور و دیگران، تحریر احمد منزوی، تهران، 1362 ش؛ اسفندیاری، محمد، کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین (ع)، تهران، 1380 ش؛ امین، محسن، اعیان الشیعه، به کوشش حسن امین، بیروت، 1403 ق / 1983 م؛ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، 1347 ش؛ تنکابنی، محمد، تذکرة العلماء، به کوشش محمدرضا اظهری و غلام‌رضا پرنده، مشهد، 1372 ش؛ همو، قصص العلماء، تهران، 1396 ق؛ حسینی خوانساری، احمد، کشف الاستار عن وجه الکتب و الاسفار، قم، 1411 ق / 1990 م؛ فاضل دربندی، اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، قم، 1420 ق / 1999 م؛ مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تهران، 1327 ش؛ مطهری، مرتضى، حماسۀ حسینی، تهران، 1366 ش؛ نوری، حسین، لؤلؤ و مرجان، به کوشش کریم فیضی، قم، 1383 ش.

حسن ذوالفقاری