احمدا

اَحْمَدا، نوعی شعر عامه‌پسند، بدیهه، متوسط و قافیه‌دار. دهخدا آن را شعر بد، بی‌معنی، بی‌وزن و بی‌قافیه، و «احمدا گفتن» را شعر سخیف و بی‌معنی گفتن می‌داند (نک‍ : لغت‌نامه ... ). مراد از احمدا، اشعار بازاری و عوام‌پسند است که جنبۀ شوخی و مطایبه هم داشته باشد (رستگار، 265). 
در کلیات یغمای جندقی (1196-1276ق / 1782- 1859م) به کتابی که دارای اشعار هزلی است، با عنوان «کتاب احمدا» بر می‌خوریم. در مقدمۀ «کتاب احمدا» می‌خوانیم: «احمدا لفظی است که استعمال آن را در نظم و نثری که متضمن مطایبات بوده باشد، می‌نمایند و چون در این کتاب احمدا بذله‌گویی را به بلندترین درجه از شیوایی قرار داده است، مسمى به احمدا نموده‌اند» (نک‍ : ص 234). یغما در پایان هر یک از غزلیات به جای تخلص خود از احمد یا احمدا استفاده کرده است (رستگار، 266). قزوینی در یادداشتهای خود با دیدن این توضیح در کلیات یغما، می‌نویسد: «پس شعر احمدا، به معنی شعر سست و سخیف، معلوم می‌شود از عصر یغما هم معمول بوده است» و در ادامه یادآور می‌شود که فعلاً وجه تسمیۀ آن را نمی‌داند (1 / 26). 
البته احمدا آن‌طورکه دهخدا گفته است، شعر بی‌وزن و معنی هم نیست. از سویی به اشعار بی‌معنی، مهمل یا شعر تزریق یا تزریق‌گویی گفته می‌شود (نک‍ : اخوان ثالث، 60). همچنین احمدا همان است که عوام به آن «معر» می‌گویند (برای نمونه، نک‍ : کاشانی، 219؛ نیز اخوان ثالث، 207). همچنین این نوع شعر در دورۀ صفویه و قاجار مورد استفاده و آزمون سخن‌پردازان بوده است و آنها این‌گونه شعر را برای تفریح و وقت‌گذرانی می‌سرودند و ساخته‌هایشان عموماً سست و بی‌اهمیت است ( فرهنگ‌نامه ... ، 2 / 28). ملک‌الشعرا بهار (1299-1330ش) در دیوان خود به شیوۀ تازه و نوظهور سید اشرف‌الدین گیلانی اشاره کرده و شعر او را «احمدا» می‌خواند و می‌گوید: احمدای سید اشرف خوب بود / احمدا گفتن از او مطلوب بود / / شیوه‌اش مرغوب بود / سبک اشرف تازه بود و بی‌بدل / / لیک هوپ هوپ نامه بودش در بغل / بود شعرش منتحل (2 / 237). بهار در قصیدۀ هجویه‌ای، از احمدا به صورت شعر «ملا احمدا» نیز نام می‌برد: شعر می‌خواندی به آواز حزین در مدح لر / مثنویاتی ز جنس شعر ملا احمدا (2 / 548). همچنین در قطعه‌ای در هجو احمد کسروی، وی را احمدا گو می‌داند و بدین‌گونه آن را تا نثر وی نیز تسری می‌دهد: پس چه شد کاین احمدک ز آن خطۀ مینونشان / «احمدا»گو شد به گفتار چرند پارسی (2 / 551). 
احمدپناهی‌سمنانی با نوعی توسع و مرکزیت قرار دادن وجه عامه‌گرایی و عامه‌پسندی در احمدا گویی، به بررسی اشعار شاعرانی می‌پردازد که شعرشان با گریز از هنجارهای ادبی به زبان مردم نزدیک شده است (ص 85 بب‍ ). 

مآخذ

احمد پناهی سمنانی، محمد، «احمدا، شعرعامه پسند»، ایران‌شناخت، 1381ش، شم‍ 20، 21؛ اخوان ثالث، مهدی، نقیضه و نقیضه‌سازان، به کوشش ولی‌الله درودیان، تهران، 1374ش؛ بهار، محمدتقی، دیوان، تهران، 1345ش؛ رستگار فسایی، منصور، انواع شعر فارسی، شیراز، 1372ش؛ فرهنگنامۀ ادبی فارسی، به کوشش حسن انوشه، تهران، 1381ش؛ قزوینی، محمد، یادداشتها، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1337ش؛ کاشانی، حبیب‌الله، ریاض الحکایات، تهران، 1352ش؛ لغت‌نامۀ دهخدا؛ یغمای جندقی، کلیات، تهران، 1339ش.

حسن ذوالفقاری