کهنه یادداشت

ضرب اللهُ مثلاً رجلاً فيه شُركاءُ مُتشاكسون و رجُلاً سلماً لرجُل. ‏هل يستويان مثلاً ؟ الحمدلله بل اكثرُهُم لايعلمون.20 گفتيم‏توحيد از نظر اسلام داراى دو مرتبه و دو درجه است: توحيد نظرى وتوحيد عملى. توحيد نظرى را علماى اسلامى به سه قسم تقسيم كرده‏اند:توحيد در ذات، توحيد در صفات، توحيد در افعال؛ و همه اينها از قرآن‏ مجيد استنباط مى‏شود و مربوط به عالم فكر و انديشه و اعتقاد است؛نوعى انديشيدن و دانستن و محصول نوعى تفكر است. توحيد عملى‏آن است كه علماى اسلام از آن، تعبير به توحيد در عبادت، توحيد درپرستش مى‏كنند و آن نوعى زيستن، زندگى كردن و بودن است. آن يكى‏نوعى انديشيدن است و اين ديگرى نوعى زيستن و بودن. آن انديشيدن، در منطق اسلام با اين نوع بودن به كمال خود مى‏رسد؛ يعنى انسان تا درمرحله انديشه موحد است، موحد كامل نيست و بلكه موحد حقيقى‏نيست؛ موحد حقيقى موحدى است كه در مرحله زيستن و بودن هم‏موحد باشد.

بعضى چنين فرض كرده‏اند كه انسان مى‏خواهد آزاد مطلق زندگى‏كند. آزاد مطلق زندگى كردن، گذشته از اينكه امرى است ناممكن ومحال، مساوى است با خروج از انسانيت. آزاد مطلق كه انسان هيچ‏حكمى، آرزويى، هدفى و ايده‏اى را بر خود نپذيرد، يعنى بى‏ايده بودن‏مطلق، اين سقوط است و در دنيا وجود ندارد. آن كسانى هم‏كه دم از آزادى مطلق و عصيان مطلق زده‏اند كه تسليم امر هيچ حاكمى‏نمى‏شوند، مى‏بينيد سراسر زندگى‏شان ايده داشتن است

ما به تعبير ديگر مى‏گوييم: توحيد نظرى و توحيد عملى؛توحيد نظرى منقسم مى‏شود به توحيد ذاتى، توحيد صفتى، توحيد فعلى. معناى توحيدهاى نظرى، چگونه دانستن و چگونه فكر كردن است. انسان‏موجودى است مفكّر، داراى انديشه، منطق و استدلال؛ يعنى فكر واستدلال و انديشه و منطق انسان بايد برسد به مرحله اين سه توحيد:توحيد ذاتى و صفتى و فعلى؛ يعنى انسان اين‌چنين بينديشد. پس توحيد نظرى يعنى توحيدى انديشيدن، خدا را در ذات، صفات و فعل، واحد ويگانه دانستن؛ از نوع دانستن است.

اشاره: مرحوم استادشهيد آيت‌الله مطهرى به راستي از متفكراني بود كه در زمينه‌هاي مختلف علوم اسلامي دستي توانا داشت و با بياني شيوا مي‌توانست آنها را در اختيار عموم مردم قرار دهد و خلأهايي را پر كند. دريغ كه دست ناپاك بدخواهان چنان گنج شايگاني را از جهان اسلام دريغ داشت. به مناسبت سالگرد شهادت آن ‏اسلام‏شناس بزرگ و فيلسوف و فقيه‏ عالى‏مقام و حاصل عمر و پاره تن امام خمينى(ره)، طي چند شماره مطلب منتشر نشده‌ حاضر در اختيار خوانندگان گرامي قرار مي‌گيرد.

از مرحوم دکتر غلامحسين يوسفي (1306 ـ 1369)، اديب، نويسنده، مترجم و استاد برجستة ادبيات فارسي، آثار ارجمندي به جا مانده است كه مهمترينشان در تصحيح و توضيح آثار سعدي است. وي از سال 1334 تدريس دروس تاريخ ادبيات را در دانشکده ادبيات دانشگاه فردوسي مشهد آغاز کرد تا اينكه در سال 1358 از دانشگاه مزبور بازنشسته شد.

اگر به نتيجه كار با اندكي دقت نگريسته شود، مي‌توان در بسياري از توصيفها از كثرت داده‌‌ها و برخي توضيحات ريزبينانه درباره داده‌‌ها، بيش و كم شگفت‌زده شد و گهگاه مطالبي از اين دست را نقد كرد و آنها را توضيح واضحات، پرگويي و درازگويي، اطناب مملّ و يا گزارشهاي ساده‌لوحانه و نظير آن دانست. اما اگر در اين نقد به برخي از اصول مربوط به گزارشهاي فني و مستند توجه شود و به ويژه اگر به اين نكته بسيار مهم روان‌شناختي عنايت شود كه وقتي هدف و غرض ايجاد اطمينان در مخاطبِ پژوهشگري است كه مي‌خواهد با استفاده از اطلاعات عرضه شده درباره يك بناي مهم، از لحاظ كاركرد ـ حتي با نديدن بنا ـ ديگر بار آن را در ذهن خود بسازد، بايد پذيرفت كه گزارشگر بايد تيزبين و ريزبين باشد تا بتواند به نياز اين پژوهشگر پاسخ مناسب بدهد.

از مرحوم دكتر حبيبي آثار علمي متعددي به جا مانده است كه هر كدام در جاي خود شايان توجه و استفاده دانش‌پژوهان رشته‌هاي مختلف، به ويژه مردم شناسي و ايران‌شناسي است. آن بزرگوار در مقام بنيانگذار «بنياد ايران‌شناسي» نيز كتابهاي ارزشمندي را رقم زد و طرح تدوين و تأليفشان را نوشت كه تا كنون ديباچه برخي از آنها در اين صفحه چاپ شده است.

پروفسور هانس روبرت رويمر(1) در نخستين سفر خود به ايران (1953)، براى اولين بار توجه مرا به اهميت اسناد چاپ نشده از مدارك ديوانى براى پيشرفت تحقيقات تاريخى جلب كرد. او كه خود نشركننده مجموعه‏اى از سواد منشئات تاريخى تصنيف عبدالله مرواريد و موسوم به شرفنامه است(2) مى‏گفت نوشتن تاريخ دقيق ايران كه حاوى مطالب اساسى در زمينه‏هاى اجتماعى و در برگيرنده كليه وقايع باشد امكان‏پذير نخواهد بود مگر آنكه به جمع‏آورى اسناد ناشناخته و دور مانده بپردازيم و به نشر علمى و انتقادى آنها مبادرت كنيم.

اشاره: مرحوم ملك‌الشعراي بهار در نامه به مجتبي مينوي (به تاريخ15آوريل 1948) كه در آن زمان در راديو لندن برنامه داشت، مطالبي را مطرح مي‌كند كه هنوز شنيدني و پندآموز است.

فهرست کامل روستاها بنای اولیه بر آن بود که فهرست کامل روستاهای کشور (و نیز نام شهرها، دهستانها، بخشها و شهرستانها) در این کتاب درج شود. بدین ترتیب که آخرین تغییراتی که در مجلدات مختلف کتاب آمده است، در فهرست نهایی بیاید و وابستگی دهستانی، بخشی، شهرستانی و استانی در ردیف مربوط معلوم شود تا جستجوگر علاقه‌مند که می‌خواهد بداند این یا آن شهرستان یا شهر یا روستا از لحاظ وابستگی به کدام استان تعلق دارد در فهرست الفبایی مربوط این اطلاع را به آسانی به دست آورد.