کهنه یادداشت

در باب واژه ی ادب و این كه منظور از ادب و ادبیات چیست سخنان گوناگون گفته‌اند و تعریف های گوناگونی برای ادب و ادبیات كرده‌اند كه هیچ یك جامع نیست. البته مفهوم آن تا حدی برای همه ی مردم روشن است و منظور از آن را كم و بیش در می‌یابند بدون آن كه نیازی به قالب‌گیری در تعریف و حدود معینی باشد. آیا می‌توان مرزی و حدی برای ادبیات ملت ها قایل شد و اگر می‌توان حدی برای آن دانست، دامنه ی آن تا كجا كشیده می‌شود؟

شاید کمتر کسی می‌دانست یا باور می‌کرد مرد پرآزرم و کم‌گویی چون شادروان دکتر حبیبی در چند سال پایان عمر که دست به گریبان بیماری نیز بود، آن‌چنان سرگرم کارهای بنیادی و علمی است که مدتها پس از خاموشی‌اش، باز کتابها و مقاله‌هایی به خامه پربار او منتشر خواهد شد که یکی از آنها نوشتار زیر است که به همت بنیاد ایران‌شناسی در کتابی سترگ به همین نام چاپ شده است. یادش را گرامی می‌داریم و به روانش درود می‌فرستیم.

آن‌شب نوبت آب خانه ما بود. یکی از شب‌های دلچسب تابستان بود. تقریبا همه اهل خانه بیدار مانده بودند و در انتظار شروع آب‌بازی. همه می‌دانستند رقابت میان آقای‌بصیرت و عمورضا داغ است.

آدمي هر جا رود و هر كار كه بكند، باز در بند شهر خويش و بنده احسان آن است، و سر از پا نشناخته، باز مي‌آيد و مي‌گويد: سعدي اينك به قدم رفت و به سر باز آمد مفتي ملت اصحاب نظر بازآمد...

10-1- با مرگ‌ خشايارشا ، دربار هخامنشي‌ در يك‌ سلسله‌ سوء قصدهاي‌ جنايت‌آميز كه‌ در توالي‌ نسلها شامل‌ برادركشيها و پدركشيهاي‌ بي‌رحمانه‌ بود فرو رفت‌ و هر روز بيش‌ از پيش‌ به‌ انحطاط‌ و انقراض‌ گراييد. اين‌ انحطاط‌ كه‌ با بازگشت‌ خشايارشا از يونان‌ نشانه‌هاي‌ آن‌ آشكار گشت‌ در واقع‌ از وقتي‌ آغاز شد كه‌ روح‌ جنگجويي‌ و انضباط‌ نظامي‌ جاي‌ خود را به‌ توطئه‌پردازي‌، سياست‌ بازي‌ و مخصوصاً دسيسه‌هاي‌ حرمخانه‌ و خواجه‌ سرايان‌ داد.

یواش یواش که نطق کردم شهرت پیدا کردم. نفوذ من در خارج مجلس زیاد شد. به تدریج پر زور شدیم. من معروف‌تر شدم. گرچه مردم مرا صورتا نمی‌شناختند ولی در روزنامه‌ها می‌خواندند و می‌گفتند تقی‌زاده چنین و چنان گفت.

بازگشت به تبریز؛ نهضت مشروطه و سلطنت محمدعلی شاه (۱۳۲۴-۱۳۲۳) ظاهرا در ماه شعبان ۱۳۲۳ وارد تبریز شدیم. این دفعه که تبریز آمدیم محرمانه با دوستان سیاسی خیلی نزدیک مشغول امور سیاست و فعالیت بر ضد استبداد و تبلیغ آزادی شدیم.

76 سال پيش از اين نيما يوشيج (علي اسفندياري، 1338-1276 شمسي) منظومه افسانه، نخستين شعر نو فارسي را سرود و تجددي در حوزه شعر فارسي پديد آورد. اين نوگرايي حاصل كوشش‌هاي فرهنگي نوانديشاني بود كه از اوايل مشروطيت (1324 قمري) در انديشه نو كردن بنيان‌ها و مظاهر اجتماعي ايران بودند.

اشاره: يكي از كارهاي مهم و ماندگار بنياد ايران‌شناسي كه به همت مرحوم دكتر حبيبي پا گرفت و باليد، نشر آثار ارجمندي است كه به نوعي به ايران مربوط است و وجه يا وجوهي از آن را مي‌شناساند. از جمله آنها كتاب مفصل و چند جلدي «شهرهاي ايرانشهر» است كه تاكنون 6 مجلدش در دسترس پژوهندگان قرار گرفته. آنچه در پي مي‌آيد، مقدمه‌اي است كه آن مرحوم بر اين مجموعه نوشته‌اند و از اين پس طي چند شماره در اختيار علاقه‌مندان قرار مي‌گيرد. ياد آن عزيز را گرامي مي‌داريم و به روانش درود فرستيم و اميدواريم كارهاي ناتمامش به همت ديگر دست‌اندركاران بنياد هرچه زودتر فرجام يابد و به بازار كتاب عرضه ‌شود.

روز سه شنبه ۲۵ دی، در دبیرخانه شورای عالی ویرایش سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، منتظر رسیدن دوستان دیگر و تشکیل جلسه هفتگی بودم که زنگِ تلفن به صدا درآمد و معلوم شد مهندس فیروزان، رئیس شورا، پشت خط است و می‌خواهد با من صحبت کند. ایشان در فرهنگستان حضور داشت.