مقاله

به مناسبت تصویب طرح اجباری کلاه شاپو(1306) مسئله اجباری شدن کلاه‌شاپو از منظر اطرافیان رضاشاه به حدی دارای اهمیت بود که یکی از نمایندگان مجلس که موافق آن بود، «دو فوریت» را برای طرح آن در مجلس کافی ندانست و حتی «ده فوریت» را هم کم دانست!

ابن مسره، نخستین اندیشمند مسلمان در اندلس است که قرن‌هاست برای مورخان مسلمان و نیز محققان معاصر، ناشناس مانده است. هر چند نقش او در مطالعه تاریخ تفكر اندلس غیرقابل انكار است، اما هیچ توافقی درباره مبانی اندیشه‌‌های وی و قبول آن‌‌ها دیده نمی‌شود. چند دهه‌ پیش کشف دو نوشته از آثار ابن مسره دوباره جلب توجه كرد. با وجود این که این دو متن از آن زمان بارها تجدید چاپ‌ شده‌اند،اما ارائه یك تحلیل عمیق و جامع از اندیشه‌های ابن مسره - با توجه به این متون - هنوز به نظر ضروری می‌آید. ترجمه‌ تأویلی یکی از این متون در صفحات آتی بخشی از كوشش ما جهت دستیابی به چنین تحلیلی است.

دانش موجود در انسان شناسی دین بدون شک همچنان مدیون تک نگاریها و چهارچوب های نظری محققان پیشینی همچون سر ادوارد ایوان پریچارد، امیل دورکیم، ماری داگلاس و کلیفورد گریتز است. اما چرخش های پسامدرن و پسااستعماری، درهم فشردگی زمان و مکان در اثر جهانی شدن و ظهور مسائل و موضوع های چندفرهنگی سبب نوعی بازاندیشی و سازماندهی مجدد شده است. آن چنان که انسان شناسان معاصر دیگر به تعیین پارامترها و خاستگاه کلی دین در جوامع کوچک غیر بومی نمی پردازند و کار خود را بازنگری و بررسی مجدد جامعه سکولار مدرن به مثابه جامعه ای فرهنگی و نمادین می دانند؛ جامعه ای که به همان میزان که بر عقل مبتنی است به دین هم تکیه می کند.

موضوع انسان شناسی فلسفی برای کسانی که اندیشه ی تجدد را پذیرفته اند شاید تنها از جهت آگاهی از جدید ترین دیدگاه ها در این زمینه اهمیت داشته باشد که ظاهراً با توجه به ماهیت اندیشه ی جدید درست ترین دیدگاه ها نیز تلقی می گردد. اما خود این کثرت و تطور دیدگاه ها می تواند زمینه ای برای تأمل جدی تر در مورد اساس رویکرد عمومی حاضر در این بحث فراهم آورد. پرسش اساسی در مورد ماهیت انسان شناسی فلسفی مأول به پرسش از بنیاد تجدد است و نقدی بنیادی بر تجدد که دربردارنده ی آگاهی بسنده ای هم از سنت و هم تجدد باشد مورد ادعای سنتگرایان است.

فلسفه، خواه درمعنای مطلقِ خود(دردوره کلاسیک وجدید) وخواه درمعنای مضاف خود(در دوره معاصر)، درگیر پرسش از انسان بوده و هست.اما نگاه و نگارش فیلسوفان در باب انسان وانسانیت به گونه دیگری است. تصویر انسان درفلسفه به طور عمده براساس تصور از ماهیت فلسفه و موضوعِ محوری مورد نظر در فلسفه ورزی ترسیم می شود. این نوشتار عهده دار طرح تصویر کلی فلسفه کلاسیک و جدید در مورد انسان است. بدین منظورنخست سه فیلسوف از دوره کلاسیک، یعنی افلاطون و ارسطو و فلوطین، و دو فیلسوف از فلسفه جدید، یعنی اسپینوزا وهگل، انتخاب شده است

بزرگ ترین معمای هستی چیست؟ پیدایی آسمان ها و زمین یا جانداران طبیعت یا فرشتگانی که هر یک نسبتی خاص با هستی دارند؟ و شاید هم یکی از این مجموعه به نام انسان. آیا می توان انسان را عصاره خلقت و راز هستی دانست؟ حقیقتاً انسان کیست و چیست؟ اگر بگوئیم دورترین واقعیت از انسان خود او است آیا سخن به تناقض کشانده ایم؟ در تمام دوران تاریخ اندیشه، و در هر نقطه ای از عالم، هرگاه بحث به انسان رسیده، معمای هستی مجدداً مطرح گشته است.

در یادداشتی دیگر که پیشتر منتشر شد اندر اهمیت اطلاعات مربوط به سماعات و اجازات و گواهی های تملک در نسخه های خطی اندکی مطالبی عرض شد. در اینجا توجه می دهم به اهمیت توجه به اطلاعات و یادداشت های پشت نسخه ای در معنای عام آن که خوب شامل موارد زیادی می شود: از اطلاعات مربوط به تواریخ تولد و وفات عالمان و مشاهیر گرفته تا ثبت حوادث تاریخی و یا قطعات اشعار شاعران و همچنین گواهی های وقف و تملک و انتقال و خرید کتابها و نسخه ها و یا اطلاعات درباره فهرست نسخه های موجود در کتابخانه های شخصی اعصار قدیم و همچنین نقل فوائد از کتابهای دیگری که همینک از میان رفته اند و حکایات و امثال و غیره و غیره.

فضایل امام حسن مجتبی (ع) در منابع اهل سنت کتاب «الدرر البهیه بفضائل العتره النبویه و الذریه بروایات اهل السنه الصحیحه المرضیه» از آثار محقق معاصر اهل تسنن، شیخ باسم مکداش است. این کتاب به سال 1432 / 2011 توسط دارالخلود بیروت منتشر شده و مجموعه‌ای از روایات منابع اهل تسنن است که نویسنده آنها را صحیح دانسته و بررسی خود در مورد آنها را در کتاب آورده است.

شطحیات محصول نگاه تازة گویندة آن به خدا، انسان و شریعت و بازگویی تجربه های خاص روحی اوست و از آنجا که افق جدیدی در برابر خواننده متجلی می سازد، با بیان پارادوکسی همراه است و اعجاب و شگفتی را در خواننده بر می انگیزد و او را با معنایی خلاف انتظار روبه رو می سازد. از سوی دیگر، چون این معنی در یک ساختار منظم زبانی عرضه می شود، زبان شطح ارزش والایی می یابد. این پژوهش برآن است به بررسی شطحیات عین القضات به عنوان یکی از مصادیق سطح تناقضی زبان عرفانی او بپردازد، که در آن امری متناقض با ظاهر شرع بیان می شود. توحید ابلیس، رؤیت خداوند، کفر و ایمان، فنا و بقا و... از جمله شطحیاتی هستند که قاضی پرشور همدان به سبب بیان آنها جان باخت.

پیداییِ آهن در اواخر هزارة دوم پیش از میلاد بر جنبه های گوناگون زندگی قوم ایرانی تأثیر گذارد. بازنمودِ این امر را می توان در آیین ها و نبردهای ایشان مشاهده کرد. این مقاله به کشف آهن و بررسی تأثیر این رویداد در روایات اساطیری ایرانی می پردازد. نخست از میزان نفوذ آهن در اساطیر هر دوره و چراییِ آن گفت گو می شود. در همین راستا، ابتدا گاهان به عنوان کهن ترین متنِ دینیِ ایرانی بررسی و سپس به متون اوستایی متأخر و روایات دورة میانه و اسلامی پرداخته می شود.