مقاله

هيچ‌چيز به اندازه‌ي احساس تعليق (سوسپانس موقعيت) براي انسان آزار دهنده نيست، البته اگر دچار شيزوفرني نباشد !تعليق به مفهوم سرگرداني ميان زمين و هوا، ميان واقعيت عيني و خيالات خمارگونه‌ي اتوپيايي، به گمانم از آويزان شدن از سقف هولناك‌تر است. آدم آويزان، دستكم به جايي بند است. لابد تعجب مي‌كنيد اگر ادعا كنم كه بسياري از مردم، چه بسا بدون آنكه خود متوجه باشند، در وضعيت تعليق به سر مي‌برند يا دستكم آويزانند! مگر تعليق و «لنگ در هوايي» شاخ و دم دارد؟ همين كه كسي نداند جايگاهش در تاريخ و جغرافياي زمانه‌اش كجاست، پي‌درپي اين‌سو و آن‌سو سرك بكشد، دنبال جايي بگردد كه اصلا معلوم نيست جاي كيست، امروز به چپ، فردا به بالا و پس فردا به پايين و پسين فردا به راست بپيچد. گاهي آنچنان سر ذوق بيايد كه پرچانگي‌اش گوش فلك را خسته كند، و گاه ديگر آن گونه در لاك سكوت فر رود كه انگاري لال به دنيا آمده. از اينها با مزه‌تر اين كه از همه، جز شخص شخيص خودش ناخرسند و طلبكار باشد، همواره فقط غر بزند و چيزي هم عايدش نشود از اين «غرولند غريزي»، به گمانم چنين پديده‌اي «تنديس سوسپانس موقعيت» است در سپهر زندگي اجتماعي.

از آغاز پيدايش جامعه‌شناسي، بررسي اين موضوع كه چگونه تغييرات در ساختار اجتماعي باعث ايجاد تغيير در عرصة فرهنگ مي‌شود، مورد توجه اين علم بوده است. تمامي‌ نظريه‌پردازان بنيانگذار جامعه‌شناسي به اين مسأله توجه نموده‌اند: دوركيم در بحث از تأثيرات پيچيدگي فزاينده جامعه بر تقسيم كار اجتماعي، رابطه ميان دين و جامعه و بالاخره بنيادهاي نمادين اجتماع اخلاقي، وبر در توصيف فرآيند عقلاني شدن، و البته ماركس در تلاش براي صورتبندي كردن يك نظرية ماترياليستي تاريخ و بحث درباره ايدئولوژي و آگاهي طبقاتي، مذهب و مشروعيت و بنيادهاي دانش اجتماعي. ماركس، دوركيم و وبر، مسأله تغيير فرهنگ را براي هميشه در دستور كار علم جامعه‌شناسي جاي دادند.

دكترين‌هاي صلح جويانه چيز ديگري مي‌گويند اما تركيب ديپلماسي با تهديد نظامي تاكتيكي بسيار كارآمد است درست همانگونه كه در مورد سوريه ديديم. اين اعتبار تهديد ايالات متحده مبني بر مداخله نظامي بود كه بشار اسد را به سوي پذيرش طرح صلح از سوي متحدان اصلي‌اش روسيه و (به صورت غير مستقيم) ايران سوق داد. اكنون به نظر مي‌رسد اسد در ازاي تسليم سلاح‌هاي شيميايي‌اش باقي ماندن در قدرت را برگزيد. اما اگر اين توافق از هم بپاشد چه صدماتي به اعتبار امريكا ـ و البته تمام غرب ـ وارد خواهد شد؟ توافقي كه از سوي روسيه و امريكا بدان دست يافته شد منجر به آسودگي عميقي در بسياري از پايتخت‌هاي غربي شد كه در آنها رهبران سياسي اصلا آمادگي مداخله نظامي نداشتند پس از يك دهه جنگ در عراق و افغانستان، غرب ترجيح مي‌دهد در داخل [كشورهاي خود] بماند؛ نه ايالات متحده، نه بريتانيا و نه بسياري از اعضاي ناتو خواهان اين نبودند كه در جنگ ديگري در خاورميانه دخيل شوند كه هيچ چشم‌اندازي براي پيروزي در آن متصور نيست

تمركز بر «جوانان» همراه با «زنان» در ايران در طول دو دهه گذشته همواره از موضوعات كليدي بوده است. اين تمركز هم در سطح علمي، فرهنگي و سياسي بوده است و هم در سطح سياست‌گذاري. به لحاظ مفهومي و فرهنگي موجوديت جواني و جوانان مهم بوده است. اينكه جوانان و زنان دو نيروي مهم جدا شده از ساختار سنتي جامعه هستند موضوع اصلي در حوزه علم و دانش به‌واسطه محققان بوده است. بسياري از تحقيقاتي كه در ايران در طول دو دهه گذشته صورت گرفته با اين ملاحظه بوده است. ازجمله تحقيقاتي كه در امور جوانان و زنان رياست جمهوري و سپس معاونت زنان و جوانان و در نهايت در وزارت ورزش و جوانان انجام شده است. تلاش اكثر تحقيقات نشان دادن جدا شدن جوانان و زنان در بدنه سنتي جامعه و تبديل شدن آنها به نيرويي مستقل و تعيين‌كننده بوده است

استاد ارجمند آقای دکتر سروش در آخرین نظریه خویش، قرآن را روایت محمد از رؤیاهای خود دانسته‌اند. براساس نظر ایشان: «زبان قرآن، زبانِ بیداری نیست، بلکه زبانِ خواب و رمزآلود است و البته زبانی عرفی و بشری است »، «چنان نیست‌که محمد(ص)، مخاطب آواهایی قرار گرفته باشد و در گوش باطنش سخنانی را خوانده باشند و فرمان به ابلاغ آن داده باشند، بل محمّد(ص) روایتگر تجارب و ناظر مناظری است که خود دیده است و فرقی است عظیم میان ناظر راوی و مخاطب خبر.

اينكه استبداد وستم بر مردم يك جامعه امري نكوهيده است،جاي ترديد نيست. به همين دليل است اين ادعا كه فيلسوفان كه جزو دانايان جامعه هستند نبايد در خدمت امپراتوران و اميران قرار بگيرند،نيز امري بديهي به شمار مي‌آيد. با مطالعه تاريخ فلاسفه در مي‌يابيم فيلسوفان كه دانايان جامعه هستند اگرچه دربسياري از موارد بنيان حكومت‌هاي استبدادي را زده‌اند در برخي از موارد با آنها همراه شده‌اند كه اين همراهي و هماهنگي به دلايل گوناگوني رخ مي‌داده است. اين همراهي و همگامي هم در دنياي قديم و هم جديد با قدرت وجود داشته است كه نمونه‌هاي آن نيز اندك نيستند. با اين وجود نمي‌توان درباره اين موضوع به راحتي قضاوت كرد و بايد دسته‌بندي‌هايي براي اين امر قائل شد.

در روزنامه محترم «بهار»، در ستون «الو بهار» سه‌شنبه ۹ مهر نظر خواننـــده‌ای منعکس شده بود که گفته بودند: «از شما خواهشمندم با بزرگانی چون کـــوروش و داریوش که واقعا این دو زحمات زیادی برای ایران‌زمین و سرزمین پارس انجام داد‌ه‌اند، شوخی نکنید. اگر تمدنی باشد از این دو ‌شاه بزرگ بوده و هست.» و روزنامه نیز تذکر داده که «ما شوخی نکردیم، اما چشم بازهم به همکارانمان تذکر می‌دهیم.»

در اين ساليان از نگاهي بسيار فراخ و در سنجش با ساليان پيش‌ترمي‌توان گفت شاهنامه‌پژوهي، گسترش و روايي يافته است. به‌ويژه آنكه تلاش‌هايي انجام گرفته است تا متن‌هايي پيراسته‌تر و سنجيده‌تر از «شاهنامه» به دست داده شود. در كنار آن تلاش‌هايي نيز در زمينه بررسي و گزارش «شاهنامه» به انجام رسيده است.

مردم ايران اگر مسلمان باشند خود را به خواندن قرآن، اگر مسيحي باشند خود را به خواندن انجيل و اگر زرتشتي باشند خود را به خواندن اوستا موظف مي‌دانند، اما هرگز به خاطر ايراني بودن هيچ وظيفه‌يي بر دوش خود احساس نمي‌كنند و نمي‌دانند گنج گرانبهايي از پيشينيان باقي مانده و آن «شاهنامه» است و هر ايراني براي آنكه ايراني است بايد خود را به خواندن «شاهنامه» وادار كند. يكي از دلايلي كه من را به تصحيح «شاهنامه» واداشت و 30 سال از عمرم را صرف آن كردم، همين بود تا «شاهنامه»يي ويراسته به دست فرزندان ايران برسد؛ چراكه «شاهنامه» افزوده‌هاي بسياري دارد و اين افزوده‌ها خواندن آن را دشوار مي‌كند.

ممیزی و سانسور، از مولفه‌های محدودیت‌آفرین و بازدارنده فرهنگ و اندیشه قلمداد می‌شوند و هدفگذاری عمده‌شان، تبیین و گسترش موانع و محدودیت‌های ارتباطاتی است. از دیرباز منازعاتی گسترده پیرامون سانسور بین صاحب‌نظران وجود داشته که هریک، از زاویه‌ای به چیستی، چرایی و مکانیسم آن پرداخته‌اند. جمع‌بندی این منازعات ما را به شاخص‌هایی می‌رساند که هریک به نوبه خود ‌شاه کلیدی برای مطالعات آسیب‌شناسی فرهنگ به حساب می‌آیند. ویژگی‌هایی که این شاخص‌ها را به معیارهایی قابل اعتماد مبدل ساخته همانا نسبت‌شان با «عقلانیت» و «قانون» است.