مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

حریم | هاجر کاظمی افشار حَریم، اصطلاحی فقهی و حقوقی به معنای محدوده‌ای معین در اطراف برخی اموال که برای بهره‌برداری کاملِ مالک از ملک خویش قرار داده شده است.
حریریه* |
حریف جندقی | ناهید دادبه حَریفِ جَنْدَقی، میرزا سیدابوالحسن حریف از سادات طباطبایی جندق، شاعر سدۀ 13 ق / 19 م. حریف فرزند میرزا سیدعلی، و اصل وی از جندق بود. او در اوان جوانی زادگاه خود را ترک گفت و به تهران و شهرهای مختلف آذربایجان سفر کرد.
حسان الهند* |
حریری | عنایت الله فاتحی نژاد حَریری، ابومحمد قاسم بن علی بن محمد بن عثمان حریری بصری، ادیب، نویسنده و مقامه‌نویس مشهور (446- 516 ق / 1054-1122 م).
حزب و تشکیلات | عمادالدین باقی حِزْب و تَشْکیلات، دو اصطلاح در علوم سیاسی. حزب در لغت به معنای گروه و دسته است و در اصطلاح به گروهی گفته می‌شود که دارای سازمان، تشکیلات، برنامه و هدف معین باشد.
حزقیل* |
حزیران | حسین روح اللهی حَزیران، نام ماهی در گاه‌شماریهای رایج در بین‌النهرین و نواحی مجاور آن. طول این ماه در این گاه‌شماریها همیشه 30 روز بوده است.
حزین، دعا | فرهنگ مهروش حَزین، دُعا، مناجاتی مختصر، در حدود 200 کلمه، منسوب به امام زین‌العابدین (ع) که در منابع ادبیات دعایی شیعه، خواندن آن پس از نماز شب توصیه شده است. در این دعا فرد از ناتوانی خویش در وفای به عهد الٰهی شکوه، و با خدا چونان «تنها دادرس» مناجات می‌کند.
حزقیال | بخش عرفان حِزْقیال، یکی از انبیای بزرگ بنی‌اسرائیل، پس از ارمیا و اشعیا، که کتابی نیز به نام او در عهد عتیق وجود دارد.
حزین لاهیجی | معصومه سالک حَزینِ لاهیجی، محمـدعلـی (27 ربیع‌الآخر 1103-11 جمادی الاول 1180 ق / 8 ژانویۀ 1692-15 اکتبر 1766 م)، شاعر پارسی زبان و تاریخ نگار ایرانی.
حس | صمد موحد حِـسّ، در نوشته‌های دانشمندان اسلامی، به معنی احساس، دریافتن، ادراک و تأثر، و نیز به معنی قوۀ پذیرندۀ اثر محسوسات (تهانوی، 1 / 302، 307؛ افنان، 72، 74-75). بدین ترتیب، مقصود از حس، گاهی ادراک حسی است، و گاهی «حاسّه»، یعنی عضو یا قوه‌ای که ادراک حسی به وسیلۀ آن صورت می‌گیرد.
حسام بروسوی | فاطمه لاجوردی حُسامِ بُروسَوی، حسام‌الدین بن خلیل بروسوی (د 1042 ق / 1632 م)، صوفی، محدث، نویسنده و شاعر ترک. دربارۀ نخستین سالهای زندگی او اطلاعات چندانی در دست نیست.
حسام بن ضرار* |
حسام دمشقی | فریبا مجیدی حُسامِ دَمِشْقی، درویش حسام‌الدین، از خوش‌نویسان عثمانی، زنده در 1000ق / 1592م. از زندگی او جز اطلاعات اندکی که از تذکره‌های خوش‌نویسان به دست ما رسیده است، آگاهی چندانی نداریم.
حسام الدین چلبی | پروانه محمدی حُسامُ‌‎الدّینِ چَلَبی، حسن بن محمد بن حسن اُرموی، مشهور به ابن ‎اخی ترک (622-683ق / 1225-1284م)، از یاران نزدیک جلال‎الدین محمد مولوی و جانشین او و از مشایخ فتوت در آناتولی.
حساب | حسین معصومی همدانی حِساب، یکی از علوم اصلی ریاضی در دوران باستان و دوران اسلامی. فهرستعنوان صفحه1. تعریف و موضوع حساب...
حسام الدین سالار | حسین معصومی همدانی حُسامُ‌الدّینْ سالار، علی بن فضل الله، ریاضی‌دان، منجم و فیلسوف ایرانی سدۀ 5 ق / 11 م. هرچند در هیچ منبع کهنی به زمان زندگی حسام‌الدین تصریح نشده، در منابع جدید دراین‌باره مطالب متفاوت و گاه متضادی آمده است.
حسام الدین عشاقی* |
حسام الدین ملتانی | محبوبه هادینا حُسامُ‌الدّینِ مُلْتانی (د 735ق / 1335م)، از عارفان نامدار طریقۀ چشتیه و از خلفای خواجه نظام‌الدین اولیا. از جزئیات زندگی وی اطلاعی در دست نیست و آنچه از او می‌دانیم، منحصر به گزارشهای محدودی است
حسامی | ناهید دادبه حُسامی، تخلص چند شاعر در سده‌های 9-12ق / 15- 18م: 1. حسامی قهستانی، درویش علیشاه خوسفی، عارف و شاعر سدۀ 9ق. وی اهل خوسف قهستان بود
حسان بن ثابت | عنایت الله فاتحی نژاد حَسّانِ بْنِ ثابِت، ابوالولید انصاری (د ح 50 ق / 670 م)، شاعر مُخَضرم (جاهلی و اسلامی) و صحابی پیامبر (ص).
حسان بن مالک | بابک فرزانه حَسّانِ بْنِ مالِک، دانشمند، ادیب و شاعر روزگار عامریان در اندلس، و وزیر عبدالرحمان پنجم مستظهر بن هشام (حک‍ 414 ق / 1023 م).
حسان بن نعمان* |
حسانه تمیمیه | پریسا عرب حَسّانۀ تَمیمیّه، از بانوان شاعر و ادیب سده‌های 2 و 3 ق / 8 و 9 م، در دوران حکومت ابوالعاصی حَکم بن هشام اموی (حک‍ 180-206 ق / 796-821 م) و فـرزندش عبدالـرحمـان بن حکم (حک‍ 206- 238 ق / 821-852 م) در اندلس.
ابکاریوس | اَبْكارْیوس، خانواده‌ای ارمنی گریگوری كه در سدۀ 13ق / 19م در بیروت ساكن بودند و چند تن از افراد آن در تاریخ و ادبیات عرب شهرتی یافتند (زیدان،4 / 260). پدر ایشان یعقوب آغا فرزند اَبكار، در بیروت زندگی می‌كرد و ابراهیم پاشا (د 1312ق / 1894م) در دوران فتح شام وی را مورد عنایت قرار داد (سركیس، 1 / 23). ناصیف یازی...
ابش خاتون | علی بته کن اَبِشْ خاتون، دختر سعد بن ابی بكر بن سعد زنگی و تركان خاتون و آخرین اتابك از خاندان سُلْغُریان كه در سالهای 662-672ق / 1263-1273م و 682-683ق، جمعاً به مدت 11 سال، از سوی ایلخانان مغول، اتابك شیراز بوده است. در 661ق سلجوق شاه سلغری، با دسیسۀ تركان خاتون و یاری سران شول و تركمان، از دژ اصطخر رهایی یافت و حكومت ...
آبستنی | بخش هنر و مردم شناسی آبِسْتَنی، بارور شدن و فرزند آوردن زن از مرد و دوره‌ای كه زن بچه‌ای را در زهدان، یا به اصطلاح عامه در شكم خود، از هنگام بسته شدن نطفۀ او تا هنگام زادن حمل می‌كند. آبستن صورت فارسی واژۀ پهلوی «آبِسْتَن» و «آبُسْتَن» (مكنزی، ذیل همین واژه‌ها) و صورت قدیمتر آن «آپُسْتَن» و «آپُسْتَنیه» (آبُستنی) است. این واژه از...
ابراهیم پاشا دولتمرد | علی اکبر دیانت اِبْراهیم پاشا (1203-1264 ق / 1789- 1848 م)، دولتمرد، سردار، نایب‌الحکومه و نیای خاندان سلطنتی سابق مصر (انقراض 1372 ق / 1953 م). زادگاه او «نُصْرَتلی» نزدیک قَوَلَه (= کاوالا، شهری در مقدونیه، در یونان) است. وی پسر بزرگ محمدعلی پاشا والی مصر (ولایت 1220-1265 ق / 1805- 1848 م) بود. اگرچه به گفتۀ قاموس الاعلام...
ابراهیم خان بغایری | سید علی آل داوود اِبْراهیمْ خانِ بُغایری، از امیران طایفۀ بغایری خراسان كه در حوادث پس از قتل نادر (1160 ق / 1747 م) نقشهایی بر عهده داشت و سرانجام به سبب خیانت، به دستور كریم خان زند به هلاكت رسید (1175 ق / 1762 م). از اوایل زندگی او آگاهی دقیقی در دست نیست. در 1168 ق / 1755 م احمد شاه ابدالی به ایران هجوم آورد و پس از تصرف ...
ابراهیم پاشا قره | علی اکبر دیانت اِبْراهیمْ پاشا، قره، معروف به قَره كدخدا (1030- 1098ق / 1621-1687 م)، صدراعظم عثمانی در دورۀ سلطنت محمد چهارم. در روستای خندورك بایبورد (از توابع ارزروم) در خانواده‌ای مسلمان دیده بر جهان گشود و در تبعیدگاهش ــ جزیرۀ رودس ــ اعدام شد. پدرش احمد نام داشت. در جوانی از لَوَندهای (سربازان دون پایۀ) شورشیِ مشهورِ...
ابراهیم خان ظهیرالدوله افشار | سید علی آل داوود اِبْراهیمْ خانِ ظَهیرُالدّولۀ افشار (مق‍ شعبان 1151 ق / نوامبر 1738 م)، برادر نادرشاه و یكی از سرداران سپاه او كه مدتی فرمانروای خراسان بود، سپس حاكم و سپهسالار آذربایجان شد و سرانجام در یكی از جنگهایی كه در داغستان می‌كرد، به هلاكت رسید. به گفتۀ محمدكاظم مروی (1 / 10)، نادرشاه در 1099 ق / 1688 م تولد یافت و ...
ابراهیم سامانی | سید علی آل داوود اِبْراهیمْ سامانی، ابواسحاق ابراهیم بن احمد بن اسماعیل (د پس از 335ق / 947 م)، امیرزادۀ سامانی که در دوران حکومت برادرش نصر بن احمد سامانی بر او شورید و با برادران دیگرش ــ ابوزكریا یحیی و ابوصالح منصور ــ در قهندز بخارا به زندان افكنده شد. هنگامی‌ كه نصر بن احمد در نیشابور بود، ابوبكر بن عمی ‌خباز یكی از مأم...
ابراهیم خلیل (ع) | اِبْراهیمِ خَلیل (ع)، دومین پیامبر اولوالعزم، نیای بزرگ عرب از طریق پسرش اسماعیل، و بنی اسرائیل از طریق پسر دیگرش اسحاق . شكلهای گوناگون این نام در منابع دینی و غیردینی، با افزایش، ادغام، یا جابجایی حروف و هجاها می‌تواند حاكی از شهرت و رواج آن در منطقۀ هلال خصیب باشد. شكل ابرام1 در نخستین موضعی كه عهد عتیق به...
ابراهیم بن سنان | اِبْراهیمِ ‌بْنِ سِنان، ابن‌ثابت بن قُرّۀ حرّانی ابواسحاق (296-335 ق / 909-946 م)، پزشک، ریاضیدان و منجم مشهور صابئی مذهب. از زندگی وی آگاهی چندانی در دست نیست جز آنکه گفته‌اند در بغداد زاده شد و همانجا رشد یافت (ابن ابی اصیبعه، 1 / 226). پدرش سنان ابن ثابت (ﻫ م) و و نیایش ثابت بن قرّه (ﻫ م) هر دو از ریاضیدان...
ابراهیم بن حبیب سقطی | حسن یوسفی اشکوری اَبْراهیمِ‌‌بْنِ حَبیب، ابواسحاق سَقَطی بصری طبری، مورخ و فقیه سدۀ 4 ق / 11 م. از زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست و حتی تاریخ تولد و مرگ او نیز مبهم است. همین اندازه گفته شده است که او از مردم بصره بوده و از یاران و پیروان محمدبن جریر طبری (د 310 ق / 922 م) مورخ و مفسر مشهور به شمار می‌رفته (ابن ندیم، 328) ...
جنون | ملیحه مهدوی تخلص چند شاعر پارسی‌گوی که در سدۀ 12ق / 18م، در هند می‌زیستند.
جنگل، نشریه | اسماعیل شمس روزنامۀ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به مدیریت و سردبیری حسین کسمایی و غلامحسین کسمایی. این روزنامه به صورت متناوب از 19 شعبان 1335ق / 11 ژوئن 1917م تا 4 ربیع‌الآخر 1337ق / 7 ژانویۀ 1919م در 8 صفحۀ چاپ ژلاتینی، و سپس چاپ سنگی، به خط نستعلیق و به عنوان ارگان جنبش جنگل (هیئت اتحاد اسلام) در کَسما از توابع فومن گیلان...
ابراهیم بن شیرکوه | صادق سجادی اِبراهیمِ‌ بْنِ شیرْکوه، الملک المنصور ناصرالدین (حک‍ ‍637-644 ق / 1239-1246 م)، از امیران ایّوبی که پس از مرگ پدرش الملک المجاهد اسدالدین شیرکوه دوم در رجب 637 ق / ژانویۀ 1240 م در حمص و توابع آن رشتۀ کارها را در دست گرفت. دوران ابراهیم نیز همچون دوران فرمانروایی سایر امیران شام در این روزگار، از دو جریان مه...
ابراهیم بن صلت | محمدعلی مولوی اِبراهیمِ ‌بْنِ صَلْت، مترجم آثار یونانی و سریانی. زادگاه و سرگذشت او شناخته نیست. همین قدر می‌دانیم که وی در سدۀ 3 ق / 9 م می‌زیسته، از طب و نجوم و فلسفه آگاهیهایی داشته، کتابهایی نیز در این زمینه‌ها از یونانی به سریانی و عربی، یا از سریانی به عربی ترجمه کرده و به‌عنوان مترجم آثار جالینوس شهرت یافته است. ترج...
ابراهیم بن صادق | حسن یوسفی اشکوری اِبْراهیمِ‌ بْنِ صادِق، فقیه، ادیب، شاعر و از عالمان امامی (1221-1284 ق / 1806-1867 م). تبارنامۀ کامل او چنین است: ابراهیم ‌بن صادق ‌بن ابراهیم ‌بن یحیی مخزومی عاملی طیبی. خاندان او (آل یحیی و آل صادق) که عموماً امامی‌اند، در جبل عامل لبنان به علم و ادب معروفند. پدرش ابراهیم و جدّش یحیی هر دو به دانش و ادب و ...
ابراهیم بن عبدالله | صادق سجادی اِبراهیمِ ‌بْنِ عَبْدُاللـه، ابوالحسن، معروف به قتیل باخَمرا (97-145 ق / 716-762 م)، پسر عبداللـه محض و نوادۀ حسن مثنّی (حسن ابن حسن ‌بن علی‌ بن ابی‌طالب)، یکی از مشهورترین علویانی که در اوایل خلافت عباسی تقریباً همزمان با برادر خود محمّد نفس زکیّه (ﻫ م) در برابر منصور خلیفه به پایداری برخاست. عبداللـه محض پد...
ابراهیم بن محمد ابی یحیی | مسعود جلالی مقدم اِبْراهیمِ ‌بْنِ مُحَمَّدِبْنِ اَبی یَحْییٰ، از بزرگان شیعه در قرن 2 ق / 8 م که نظرات مختلف و حتی متضادی دربارۀ او ابراز شده است. وی مردی متفکر، متکلم، محدث و فقیه بوده است. بغدادی او را مؤسس فرقه‌ای می‌داند که به نام خود او به امر ابراهیمیه معروف بود (ص 140). نام او در اغلب تذکره‌ها و کتب طبقات و تواریخ و رج...
ابراهیم بن عماد | محمدحسن سمسار اِبْراهیمِ‌ بْنِ عِماد، یا میرابراهیم سیفی حسنی قزوینی ملقب به شمس‌النّهار، از نستعلیق‌نویسان معروف ایران در سدۀ 11ق / 17م. او خوشنویسی را از پدرش میرعماد، که سرآمد نستعلیق‌نویسان عهد خویش بود، فرا گرفت (ایرانی، 124). وی احتمالاً در 1008ق / 1599م همراه پدر به اصفهان رفت و در کتابخانۀ عبدالرّشید دیلمی معروف به...
ابراهیم بن محمد ثقفی | علی رفیعی اِبْراهیمِ ‌بْنِ مُحَمَّدِ ثَقَفی، ابواسحاق ابراهیم ‌بن محمدبن سعید ابن هلال ‌بن عاصم ‌بن سعد بن مسعود ثقفی (ح 200-283ق / 816-896م)، مورخ، محدث، فقیه و مفسر شیعی کوفی اصفهانی. نام وی، پدر و اجدادش را به اختلاف ابراهیم ‌بن محمد ثقفی مدینی (عقیلی، 1 / 64)، ابواسحاق ابراهیم‌ بن محمد اصفهانی ثقفی (ابن ندیم، 224)،...
ابراهیم بن مهزیار | ناصر گذشته اِبْراهیمِ‌ بْنِ مَهْزیار، ابواسحاق اهوازی از محدّثان شیعی سده‌های 2 و 3 ق / 8 و 9 م. از تاریخ زندگی او اطلاع کافی در دست نیست و تنها از لابه‌لای کتابهای حدیث و رجال می‌توان آگاهیهایی در این باره به دست آورد. تبارش در دَوْرَق خوزستان می‌زیستند و پدرش در آغاز مسیحی بوده و سپس به اسلام گرویده است (نجاشی، 2 / 74...
ابراهیم پاشا داماد | علی اکبر دیانت اِبْراهيمْ پاشا، داماد (د 1010 ق / 1601 م)، از دولتمردان عثمانی در زمان مراد سوم (953-1003 ق / 1546-1595 م) و داماد وي، و نيز صدراعظمِ محمد سوم (974-1012 ق / 1566-1603 م) و معروف به فاتح قانيژه (قانيسه يا قانيجه در مجارستان). اصلاً از اهالی بُسنی، يكی از ايالات يوگسلاوي بود (عثمان‌زاده، 45؛ اوزون چارشيلی، III...
ابراهیم تهرانی | محمدحسن سمسار اِبْراهیمِ تِهْرانی، مشهور به میرزا عمو، از خوشنویسان توانای قلم نستعلیق در نیمۀ دوم سدۀ 13 و آغاز سدۀ 14ق/ 19م و شاگرد میرزا غلامرضا اصفهانی. ابراهیم خوشنویسی توانا بود كه در كتیبه‌نویسی آثاری برجسته از خود برجای نهاده است (بیانی، 1/18). آثار تاریخ‌دار او در 1291-1314ق/1874-1896م نوشته شده است. كتیبه‌های باز...
ابراهیم پاشا نوشهرلی | علی اکبر دیانت اِبْراهیمْ پاشا نَوْشَهِرْلی، یا نوشهری (1073(؟)-1143 ق / 1663-1730 م)، سیاستمدار، داماد و صدراعظم فرهنگ دوست و ادب‌پرور سلطان عثمانی احمد سوم. وی در روستای موشقره2 (نوشهر كنونی) از توابع دهستان اورگوب3 واقع در بخش نیدۀ (نكیدۀ) ایالت قرامان زاده شد. تاریخ تولد او به طور دقیق معلوم نیست، اما از آنجا كه به هنگا...
ابراهیم پاشا صدراعظم | علی اکبر دیانت اِبْراهیمْ پاشا، دومین صدراعظم سلیمان قانونی دهمین سلطان عثمانی (حك‍ 926-974 ق / 1520-1566 م)، معروف به ابراهیم پاشای «مقبول»، «مقتول» و «فرنگی» (صدارت: 929-942 ق / 1523-1535 م) (مراد بیك، 3 / 239؛ عثمان‌زاده، 24). او در پارغه (پارگا، پارگه) از توابع استان یانیه (یانیا) در اپیر آلبانی زاده شد. پدرش یونس (اوزو...

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام