حسام دمشقی

حُسامِ دَمِشْقی، درویش حسام‌الدین، از خوش‌نویسان عثمانی، زنده در 1000ق / 1592م. از زندگی او جز اطلاعات اندکی که از تذکره‌های خوش‌نویسان به دست ما رسیده است، آگاهی چندانی نداریم. در این متون از او با عنوان «بوسنوی» یاد شده، که نشان از زاده شدن او در بوسنی است؛ اما به‌سبب اقامت در دمشق، او را «دمشقی» نیز نامیده‌اند. 
وی خوش‌نویسی را در دمشق نزد ملا قانعی مشهدی ــ شاگرد احمد مشهدی (ه‍ م) ــ آموخت. از استادان هم‌عصر او کوله قاسم و ملا قاسم را نام برده‌اند. حسام‌الدین خط نستعلیق را به شیوۀ ایرانی کتابت می‌کرد و این نوع نگارش را تعلیم می‌داد (عالی، 52، 56؛ حبیب، 237؛ رادو، 92). صاحب مناقب هنروران، حسام دمشقی را به تهذیب اخلاق ستوده و از لطف خط او در نستعلیق یاد کرده و قلم او را به «تیغی دمشقی و کلکی دوزبانه همانند ذوالفقار» تشبیه کرده است (عالی، همانجا). 
تنها در کتاب احوال و آثار خوش‌نویسان اثری از او معرفی شده که شامل دو نسخه است: شبستان خیال، تألیف فتاحی نیشابوری و تذکرۀ تحفۀ سامی، تألیف سام میرزای صفوی ــ در یک مجلد ــ که در تهران کتابخانۀ مدرسۀ عالی سپهسالار (شم‍ 721‘2) نگهداری می‌شود. نام کاتب در فهرست نسخه‌های این کتابخانه نوشته نشده است (سپهسالار، 2 / 462-463، 3 / 363-364؛ بیانی، 1 / 136)؛ اما در پایان شبستان خیال رقم کاتب «درویش حسین بوسنوی» و تاریخ 983ق / 1575م دیده می‌شود (نک‍ : فتاحی، 174). با آنکه مهدی بیانی در برگه‌های دست‌نویس خود این نسخه را در ذیل نام درویش حسین بوسنوی آورده، اما در کتاب احوال و آثار خوش‌نویسان او این نسخه جزو آثار «درویش حسام‌الدین بوسنوی» معرفی شده است (همانجا)؛ از این رو، اثر شناخته‌شده‌ای از حسام بوسنوی در دست نیست. 
درویش حسین بوسنوی یادشده، خوش‌نویس سدۀ 10-11ق / 16-17م دورۀ عثمانی است. نسخۀ موجود در کتابخانۀ سپهسالار، به قلم نستعلیق کتابت شده، و نسخۀ تحفۀ سامی نیز به همین کاتب منسوب است (فتاحی، نیز سپهسالار، همانجاها). او قلمهای ثلث، نسخ، رقاع و نستعلیق را خوش می‌نوشت. گفته شده است که وی از پیروان طریقۀ مولویه بود. افزون بر شبستان خیال کتابت نسخه‌ای از مثنوی شریف را که در 1021 ق / 1612 م به پایان رسیده است، از آثار او معرفی کرده‌اند (مستقیم‌زاده، 173-174؛ رادو، 82). 

مآخذ

 بیانی، مهدی، احوال و آثار خوش‌نویسان، تهران، 1345ش؛ حبیب اصفهانی، خط و خطاطان، استانبول، 1305ق؛ سپهسالار، فهرست؛ عالی، مصطفى، مناقب هنروران، استانبول، 1926م؛ فتاحی نیشابوری، یحیى سیبک، شبستان خیال، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز؛ مستقیم‌زاده، سلیمان، تحفۀ خطاطین، استانبول، 1928م؛ نیز:

Rado, S., Türk hattatları, Istanbul . 

فریبا مجیدی