دانشنامه ایران

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

اغریرث | پرویز رجبی اغریرث \aqrīras\، یکی از بزرگ‌زادگان و پهلوانان افسانه‌ای و اساطیری ایران باستان که گزارشی از احوال او در اوستا، متنهای پهلوی، شاهنامه و روایتهای عصر اسلامی با پرداختهای متفاوتی آمده است. این نام مرکب از دو واژۀ اَغره به‌معنی برترین (از نظر زمان: سر، آغاز، پیش‌ترین یا جلوترین)، و رَثه به‌معنی گردونه است، یعنی...
آغش وهاذان | پرویز رجبی آغش وهاذان \āqoš-e vehāzān\، شاه اساطیری گیلان در زمان کیخسرو، و از سرداران او در جنگ با افراسیاب. وقتی کیخسرو بر آن شد تا کار افراسیاب را یکسره کند، 4 لشکر ساخت و فرماندهی آنها را به لهراسب، فرامرز پسر رستم، آغش وهاذان و گودرز گشوادگان سپرد. سپهسالاران هریک به پیروزیهایی دست یافتند و آغش نیز، که مأموریت خوار...
افاته | بخش جغرافیا افاته \efāte\، یا واته (در گذشته: سَندویچ)، مهم‌ترین جزیرۀ کشور وانواتو در جنوب غربی اقیانوس آرام. این جزیره که دارای منشأ آتش‌فشانی است، 42 کمـ طول، 23 کمـ عرض و 915 کمـ2 وسعت دارد و بلندترین نقطۀ آن کوه مَکدانِلد، به ارتفاع 647 متر است. سطح این جزیره ناهموار است و به واسطۀ آب‌وهوای گرم و مرطوب، از جنگلهای ا...
آفاق الدوله |
آغوز | نگین خاکی آغوز \āqū(o)z\، شیر مادر در نخستین روزهای پس ‌از زایمان و نیز اواخر دوران آبستنی. این شیر غلیظ، و رنگ آن متمایل به زرد است و محتویات آن با شیری که بعداً تولید می‌شود، تفاوت دارد. مقدار آغوز کم است؛ به همین سبب، نوزاد باید دفعات بیشتری با آن تغذیه شود، اما غلظت مواد مغذی در آن بسیار است (واکر، 5؛ آمریکانا).
آغازیان | حسن سالاری آغازیان \āqāziyān\، جانداران تک‌سلولی دارای هستۀ حقیقی که ‌گاه به‌صورت اجتماع (کلونی) سلولی زندگی می‌کنند.
آغاچ اری |
آفازی |
آغاجی | جعفر شعار آغاجی \āqājī\، منصب و عنوان برخی از حاجبان و خادمان خاص امیران و پادشاهان سامانی، غزنوی و سلجوقی در سده‌های 4 و 5 ق / 10 و 11 م. این عنوان در تاریخ بیهقی، راحة الصدور راوندی و جامع التواریخ رشیدی تکرار شده، و لقب شاعریِ «ابوالحسن آغاجی» نیز بوده است (شمس قیس، 241؛ ثعالبی، 2 / 114). کاربرد این عنوان در منابع ی...
الاغراض الطبیة والمباحث العلائیة | یونس کرامتی الاغراض الطبیة و المباحث العلائیة \al-ʾaqrāz-ot-tebbiyya(e) va-l-mabāhes-ol-ʾalāʾiyya(e)\، کتابی فارسی در پزشکی نوشتۀ اسماعیل جرجانی (ه‍ م).
اف.ام |
افامیا | پرویز رجبی افاميا \afāmiyā\، شهری باستانی‌ در غرب‌ سوريه‌. این شهر به‌ فرمان‌ سلوكوس‌ نيكاتور (فاتح‌)، بنيادگذار سلسلۀ سلوكی‌ (حك‍ 312-280 ق‌م‌)، به‌ نام‌ همسر ايرانی‌‌اش اَپَما، در ساحل‌ راست‌ رود اُرُنتِس‌ (نهرالعاصی‌)، ميان‌ حمص‌ و انطاكيه‌، به‌‌صورت‌ دژی مستحكم‌ سـاخته‌ شده‌ بود (ماير، 47؛ نك‍ : اشپيگل‌، III / 25؛ ق...
افراز | حمید گوینده افراز \efrāz\، در لغت، به‌معنی جداکردن، و در اصطلاح حقوقی، به‌معنی تقسیم‌کردن سهم مشاع هر شریک با سایر شرکا به نسبت سهم آنان. در حقوق ایران، از این اصطلاح برای اموال منقول استفاده نمی‌شود؛ اما در فقه اسلامی، افراز برای اموال منقول هم به کار رفته است (نک‍ : جعفری، مبسوط ... ، 1 / 499).
آفت | نگین خاکی آفت \āft\، زخم کوچک دردناکی در دهان که از گسستگی غشاء مخاطی پدید می‌آید و ممکن است به‌صورت راجعه بروز کند.
افخارستیا |
افدرین | بخش علوم پزشکی افدرین \efedrīn\، آلکالوئیدی که به‌عنوان داروی ضداحتقان به کار می‌رود. افدرین از گیاهان جنس اُرمَک (اِفِدرا)، به‌ویژه از گونۀ چینی آن (با نام علمی اِفِدرا سینیکا) به دست می‌آید. بیش از 5 هزار سال است که این دارو در کشور چین و خاور دور، برای درمان بیماریهای آسم و تب یونجه (التهاب آلرژیک بینی) به کار می‌رود. اف...
آفتاب سوختگی | بخش علوم پزشکی آفتاب‌سوختگی \āftāb-sūxtegī\، التهاب حاد پوست در اثر مواجهۀ بیش ‌از اندازه با پرتوهای فرابنفش (290-320 نانومتر؛ یک نانومتر 9-10 متر است) که از نور خورشید یا منابع غیرطبیعی (مصنوعی) نشئت می‌گیرد. شدت واکنش به قرارگرفتن در معرض این نوع پرتو از سرخی و حساسیت ملایم تا درد شدید، تورم (اِدِم) و تاول متفاوت است. علا...
افدرا |
آفت | حسن سالاری آفت \āfat\، هر جانداری که انسان آن را تهدیدی برای خود یا داراییهایش، به‌ویژه در زمینۀ کشاورزی، دامپروری و محصولات جنگلی به شمار آورد.
آفتابگردان | حمیده جمالی آفتابگردان \āftāb-gardān\، تنها نشریۀ روزانۀ ویژۀ نوجوانان که از 18 تیر 1373تا 28 اردیبهشت 1376، در مجموع 816 شماره، منتشر می‌شد.
افدیه اود سهیگیه سگستان | عسکر بهرامی افدیه اود سهیگیه سگستان \afdīh ūd sahīgīh-e sagestān\، یا ابدیه اُد سهیگیه سگستان، رسالۀ کوتاهی به خط و زبان فارسی میانه (پهلوی) دربارۀ شگفتیها و دیدنیهای سرزمین سیستان.
افراسیاب | سعید عریان افراسیاب \afrāsiyāb\، پادشاه توران‌زمین، و از شخصیتهای شاهنامۀ فردوسی. در منابع، نام او به‌صورتهای دیگری چون فراسیاک، فرنگرسین، فراسیاب، فراسیاف، فراسیاو، فراسیاپ، فراسیاون، فراسیافک، فراسیاوک، فراسیات، فرنکرسینا، و فرنک بن فیش نیز آمده است (یوستی، 103؛ بارتولمه، 986؛ ابوعلی مسکویه، 1 / 12، نیز حاشیۀ 7؛ بیرون...
آفتاب شکن | بخش هنر و معماری آفتاب‌شکن \āftāb-šekan\، در معماری جدید، صفحه‌ای پره‌پره یا کرکره‌ای که بیشتر در سرزمینهای آفتابی و گرم، روی نمای ساختمانها کار گذاشته می‌شود تا جلو تابش تند آفتاب را بر پنجره‌ها بگیرد. آفتاب‌شکنها، که پره‌های برخی از آنها متحرک و تنظیم‌شدنی است، به‌گونه‌ای طراحی، ساخته و نصب می‌شوند که جلو تابش تند آفتاب در ...
افراشته | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه افراشته \afrāšte\، محمدعلی (1287- 1338 ش / 1908- 1959 م)، شاعر، نویسنده و طنزنویس. او اهل گیلان بود و آداب و رسوم و زبان روستاییان گیلانی را خوب می‌شناخت. کودکی سختی داشت و در جوانی به کارهای گوناگون، ازجمله پادویی، رانندگی و معلمی دست زد و اینها به مضمونهایی در شعر او تبدیل شد. پیش‌از شهریور 1320 به‌عنوان شا...
اف. بی. آی | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اف. بی. آی \ef-bī-āy\، (نام کامل: دایرۀ تحقیقات و بررسی فدرال)، از واحدهای تابع وزارت دادگستری ایالات متحدۀ آمریکا، و مسئول رسیدگی به همۀ موارد نقض قانون، جز مواردی که در حوزۀ پیگیری قانونی سازمانهای دیگر است. رسیدگی به بیش‌از 185 جرم در حوزۀ اختیارات اف. بی. آی قرار دارد، ازجمله: جاسوسی، خراب‌کاری و دیگر فعا...
افجه | عباس سعیدی افجه \afje\، یکی از آبادیهای قدیمی دهستان لواسان کوچک از بخش رودبار قصران در شهرستان شمیران (استان تهران). نام این آبادی را افچه نیز گفته‌اند (اعتماد‌السلطنه، المآثر ... ، 1 / 94؛ کریمان، 1 / 29، 137، 159-160). این آبادی با 060‘2 متر ارتفاع از سطح دریا، در °35 و ´52 عرض شمالی، و °51 و ´41 طول شرقی و در 5کیلوم...
افتری | حبیب برجیان افتری \aftarī\، گویش دهکدۀ افتر (و چند آبادی وابسته به آن) واقع در 30کیلومتری سمنان، در جادۀ فیروزکوه.
افراسیاب | ندا اخوان اقدم افراسیاب \afrāsiyāb\، محوطه‌ای باستانی در شمال سمرقند امروزی. نام قلعۀ افراسیاب نیز از پایان سدۀ 17 م، در منابع نوشتاری دیده می‌شود و آن را مرتبط با پادشاه حماسی توران می‌پندارند (نک‍ : ایرانیکا، I / 576؛ بلانت، 12). از طرف دیگر، نام این مکان را صورت تغییریافتۀ parsīāb تاجیکی (سغدی: paršvāb)، به معنای «بر فرا...
افرا | هما میرانصاری افرا \afrā\، جنسی از گیاهان گل‌دار، مشتمل بر نزدیک به 200 گونۀ درختی و درختچه‌ای.
آفتاب پرست | یونس کرامتی آفتاب‌پرست \āftāb-parast\، نام عمومی هریک از خزندگان عضو خانوادۀ آفتاب‌پرستان، دارای زبانی دراز و پرتاب‌شونده با نوکی مکنده برای گرفتن شکار و توان تغییر رنگ سریع بدن. این خزندگان غالباً در زمرۀ سوسمارها به شمار می‌آیند؛ اما زبان پرتاب‌شونده و چشمان بزرگ برآمدۀ دارای توان چرخش °360 و مستقل از دیگری، آنها را از...
افتتاح |
افتالموسکوپ |
آفتاب گردان | یونس کرامتی آفتاب‌گردان \āftāb-gardān\، گیاه علفی یک‌ساله از تیرۀ کاسنی (کمپوزیته) و دارای دانه‌هایی خوراکی که روغنشان در پخت غذا کاربرد بسیار دارد.
آفتاب پرست | گل اندام شریفی آفتاب‌پرست \āftāb-parast\، سرده‌ای از تیرۀ گاوزبان. گونۀ موسوم به آفتاب‌پرست اروپایی که در ایران نیز می‌روید، گیاهی است علفی و یک‌ساله به شکل بوته‌ای با ساقه‌های چوبی. ساقۀ آن کوتاه، و پوشیده از پرز غباری است. بلندی آن به 20 تا 70 سانتی‌متر می‌رسد و بسیار پرشاخه و منشعب است. برگ آن کامل، پهن، بیضی، نوک‌تیز، و...
افرائیم | بخش ادیان و عرفان افرائیم \efrāʾīm\، «سرزمین حاصلخیز» یا «به نحو مضاعف حاصلخیز»، یکی از 12 قبیلۀ تشکیل‌دهندۀ بنی‌اسرائیل در عصر باستان که به گفتۀ کتاب مقدس، از اعقاب پسر کوچک یوسف، به همین نام، بوده‌اند. افرائیم احتمالاً در سدۀ 16 ق‌م در مصر به دنیا آمد و برادر بزرگ‌ترش مَنَسّی نام داشت. در کتاب مقدس آمده است که یعقوب، افرائیم...
آفرشن | زهره زرشناس آفرشن \āforešn\، نام دسته‌ای از سروده‌ها یا ستایش‌نامه‌های مانوی. این واژه‌ در فارسی میانۀ مانوی āfurišn به معنای ستایش، پرستش، شکرگزاری و دعا، و معادل آن در زبان پارتی āfrīwan است که با مفهومی غیراصطلاحی و عمومی نیز به کار می‌رود.
آفریقای غربی فرانسه | بخش جغرافیا آفریقای غربی فرانسه \āfrīqā-ye qarbī-ye farānse\، مجموعه‌ای اداری ـ سیاسی، زیر سلطۀ فرانسه که از سرزمینهای سابق فرانسه در آفریقای غربی تشکیل شد و از 1895 تا 1958 م تـداوم داشت. آفـریقـای غـربی فـرانسه را، بـا 981‘ 533‘4 کمـ2 مساحت، یک فرماندارِ کل اداره می‌کرد. مرکز این مجموعۀ اداری شهر داکار، پایتخت کنونی سن...
آفریکانس، زبان | بخش زبان شناسی آفریکانس، زبان \zabān-e āfrīkāns\، یکی از زبانهای رسمی آفریقای جنوبی که برگرفته از یکی از لهجه‌های جنوب هلند است. این زبان امروزه متعلق به شاخۀ ژرمنی خانوادۀ زبانهای هندواروپایی محسوب می‌شود و تلفیقی است از زبانهای هلندی، خیسان و انگلیسی. آفریکانس از زمان مهاجرت هلندی‌نژادان به آفریقای جنوبی در سدۀ 17 م، شکل ...
آفریقای استوایی فرانسه | بخش جغرافیا آفریقای استوایی فرانسه \āfrīqā-ye estevā(ostovā)yī-ye farānse\، مجموعه‌ای از ۴ سرزمین در آفریقای مرکزی متشکل از چـاد، گابُن، کُنگـوی وسطا و اوبانگی ـ شاری، که از 1910 تا 1959 م در اختیار فرانسه بودند. آفریقای استوایی فرانسه منطقه‌ای به وسعت 000‘500‘2 کمـ2 بود که در 1910 م از به هم پیوستن 3 مستعمرۀ فرانسویِ گا...
آفریقای جنوبی، جنگ | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه آفریقای جنوبی، جنگ \jang-e āfrīqā-ye jonūbī\، نیز معروف به جنگ بوئرها (11 اکتبر 1899- 31 مۀ 1902 م / 5 جمادی‌الآخر 1317-22 صفر 1320 ق). این جنگ میان انگلستان و دو جمهوری بوئر (آفریکانرها)، یعنی جمهوری ترانسوال (آفریقای جنوبی)، و جمهوری کشور آزاد اُرانژ، روی داد. اگرچه آن را بزرگ‌ترین و پرهزینه‌ترین نبردی می‌د...
آفریقای شرقی پرتغال |
افرهاط | ابوالفضل خطیبی افرهاط \afrahāt\، فرهاد یعقوب (ز 260- 275 م، د بعد از 345 م)، اسقف و نخستین مسیحی برجسته و بانفوذ ایرانی، معروف به حکیم پارسی که از او موعظه‌هایی به سریانی باقی مانده است.
افسانه آفرینش |
آفریقای شرقی بریتانیا | بخش جغرافیا آفریقای شرقی بریتانیا
آفریقای غربی پرتغال |
آفریقای شرقی، جامعه | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه آفریقای شرقی، جامعۀ \jāmeºe-ye āfrīqā-ye šarqī\، تشکیلاتی که برخی امور اقتصادی کشورهای کنیا، اوگاندا و تانزانیا را در دهه‌های 1960 و 1970 م / 1340 و 1350 ش هماهنگ می‌کرد؛ این تشکیلات با ساختار و برنامه‌های دیگری فعالیتهای خود را از سر گرفته است.
آفریکانوس | بخش تاریخ آفـریکانوس \āfrīkānūs\، سِکتـوس یولیـوس (ح 180‌ـ ح 250 م)، نخستین مورخ مسیحی که به‌سبب نگارش یک گاه‌شماری جهانی شهرت دارد.
آفرین |
افسانه |
آفریقایی، زبانهای | بخش زبان شناسی آفریقایی، زبانهای \zabānhā-ye āfrīqāyī\، مجموعۀ زبانهای بومی آفریقا. شمار آنها را حدود 800 تا 000‘1 زبان برآورد کرده‌اند. در قارۀ آفریقا، توزیع و پراکندگی زبانها یکسان نیست و بیشترین تنوع زبانی در مرکز آن وجود دارد. رایج‌ترین زبانهای آفریقا، بدون درنظرگرفتن زبان عربی، زبان سواحلی با 50 میلیون نفر و زبان هوسای...

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام