دانشنامه ایران

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

اشاعره | احمد پاکتچی \ašāʾere\، نامی که به پیروان مکتب کلامی ابوالحسن علی بن اسماعیل اشعری (ه‍ م) گفته می‌شود.
اشپایر | بخش جغرافیا \ešpāyer\، شهر و بندری رودخانه‌ای در ایالت راینلند ـ فالتس در جنوب غربی آلمان. این شهر در ساحل چپ رود راین، و در دهانۀ رود اشپایر13، در 19کیلومتری جنوب شهر لودویگسهافن قرار دارد.
اشپیلهاگن | بخش ادبیات جهان \ešpīlhāgen\، فریدریش فون (1829-1911 م / 1244- 1329 ق)، نویسندۀ مردم‌پسند آلمانی. آثار او نمایندۀ داستان اجتماعی در آلمان ‌دانسته شده است.
اشپیگل | عسکر بهرامی \ešpīgel\، فریدریش فون (1820-1905 م / 1235-1323 ق)، خاورشناس بزرگ آلمانی. او در کیتسینگِن، واقع در باواریای آلمان، زاده شد.
اشتاد | بخش ایران شناسی \aštād\، نام ایزدبانوی راستی در دین زردشتی، نام برخی از شخصیتهای تاریخی، و نام برخی جایها.
اشتایرمارک | بخش جغرافیا \eštāyermārk\، ایالتی در مرکز و جنوب شرقی اتریش.
اشتایر | بخش جغرافیا \eštāyr\، یا اشتایِر، شهری در ایالت اتریش علیا در شمال شرقی بخش مرکزی کشور اتریش.
اشتادروز | پرویز رجبی \aštād rūz\، نام یکی از روزهای ماه در آیین مزدیسنی (زردشتی).
اشترالزوند | بخش جغرافیا \(ešt(e)rālzūnd(t\، یا اِشترالزونت، شهری در ایالت مِکلِنبورگ ـ فورپومِرن (مکلنبورگ ـ پومِرانیای غربی) در شمال شرقی آلمان.
اشتاودینگر | بخش علوم پایه و مهندسی \eštāwdīnger\، هِـرمان (1881- 1965 م / 1260-1344 ش)، شیمی‌دان آلمانی و برندۀ جایزۀ نوبل 1953 م در شیمی که نشان داد بَسپارها (پُلیمرها) ملکولهای بلندزنجیرند.
اشتاینیتس | بخش ورزش \eštāynīts\، ویلهِلم (1836-1900 م / 1252- 1318 ق)، استاد شطرنج اتریشی ـ آمریکایی.
اشتراوس، خاندان | بخش موسیقی \xāndān-e eštrāws\، خانواده‌ای از رهبران ارکستر و آهنگ‌سازان اتریشی در سدۀ 19 م که معروف‌ترین عضو آن یوهان اشتراوس کهتر، معروف به «سلطان والس» است.
اشتتین |
اشتال، آلکساندر | معصومه ابراهیمی \eštāl\، آلِکساندِر فریدریش، زمین‌شناس اهل روسیه و رئیس تشکیلات پست ایران (1295-1297 ق / 1878-1880 م).
اشتراسر | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه \eštrāser\، گرِگور (1892-1934 م / 1271-1313 ش) و اُتو (1897-1974 م / 1276-1353 ش)، دو برادر از سران حزب نازی آلمان.
اشتاین | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه \eštāyn\، هاینریش فریدریش کارل، رایشس‌فرایهر فوم اوند تسوم (1757-1831 م / 1171-1247 ق)، نخست‌وزیر اصلاحگر و دانشور پروس.
اشتامیتس | بخش موسیقی \eštāmīts\، یوهان وِنتسِل آنتون (1717- 1757 م / 1129-1170 ق)، آهنگ‌ساز آلمانی و بنیادگذار «مکتب سمفونیستهای مانهایم» که بر موتسارت تأثیری بسزا داشت.
اشتراوس، ریشارد | بخش موسیقی \eštrāws\، ریشارد (گئورک) (1864- 1949 م / 1243- 1328 ش)، رهبر ارکستر و آهنگ‌ساز رمانتیک آلمانی.
اشتراوس، اسکار | بخش موسیقی \eštrāws\، اسکار (1870-1954 م / 1248-1332 ش)، آهنگ‌ساز اتریشی، یکی از معروف‌ترین اپرت‌سازان سدۀ 20 م و یکی از آخرین تصنیف‌کنندگان والسهای شکوهمند وینی.
اشتراوس، داوید | بخش فلسفه \eštrāws\، داوید فریدریش (1808-1874 م / 1223-1291 ق)، فیلسوف، متأله و مورخ آلمانی دین.
اشتاینر، رودلف | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه \eštāyner\، رودُلف (1861- 1925 م / 1239- 1304 ش)، دانشور و فیلسوف اجتماعی اتریشی‌تبار و بنیادگذار جنبش حکمت انسانی. اشتاینر در کرالْیِویچ اتریش (اکنون: کرواسی) زاده شد.
اشتاینر، یاکوب | بخش علوم پایه و مهندسی \eštāyner\، یاکوب (1796-1863 م / 1211- 1280 ق)، ریاضی‌دان سویسی. او از بنیادگذاران هندسۀ ترکیبی نوین، موسوم به هندسۀ تصویری است.
اشتارک، یوهانس | بخش علوم پایه و مهندسی \eštārk\، یوهانِس (1874-1957 م / 1253-1336 ش)، فیزیک‌دان آلمانی.
اشتاد یشت | عسکر بهرامی \aštād yašt\، هجدهمین یشتِ اوستا، سرودی در ستایش اشتاد (ه‍ م)، از ایزدان زردشتی.
اشتاین اشنایدر | عسکر بهرامی \eštāyn-ešnāyder\، موریتس (1816- 1907 م / 1231-1325 ق)، خاورشناسی آلمانی، دارای آثار گوناگون در زمینه‌های ادبیات عبری و عربی، مشهور به پدر کتاب‌شناسی یهودی.
اشتارک، اثر | بخش علوم پایه و مهندسی \asar-e eštārk\، شکافت خطوط طیف اتمها، یونها و مولکولهای تابنده، هنگامی که در معرض میدانهای الکتریکی قوی قرار گیرند.
اشتاد گشنسب | عسکر بهرامی \aštād gošnasp\، از شخصیتهای بنام روزگار ساسانیان که در منابع تاریخی، نام و منصب وی به‌اختلاف یاد شده است.
اشتاین بک | بخش ادبیات جهان \eštāyn-bek\، (در انگلیسی: اِستاین‌بِک)، جان اِرنست (1902- 1968 م / 1280-1347 ش)، نویسندۀ آمریکایی و برندۀ جایزۀ نوبل 1962 م در ادبیات.
استفان ـ بولتزمن، قانون |
اعتقادنامه | عبدالحمید مرادی ‌اعتقادنامه \eʾteqād-nāme\، بیانیه‌ای حاوی مبانی ایمان مسیحی به‌صورت تلخیص و تجمیع‌شده که اعتبارش رسماً تأیید شده است و غالباً در مراسم عبادی جمعی، به‌ویژه در مناسک غسل تعمید، ادا می‌شود، درحالی‌که در هر حال قابل بیان و تکرار است. مهم‌ترین بیانیه‌ها از این نوع که در تاریخ مسیحیت تدوین شده‌اند، یعنی اعتقادنامه...
اعتمادزاده، محمود |
اعتیاد | بخش علوم پزشکی , رضا صمیم اعتیاد \eʾtiyād\، یا وابستگی به مواد مخدر، الگویی ناسازگارانه از مصرف مواد مخدر که به آسیب‌دیدگی یا اضطرار بالینی مشخصی با چنین تظاهراتی می‌انجامد: 1. تحمل، یعنی نیاز به مقادیر کاملاً افزایش‌یافتۀ مواد برای رسیدن به نشئگی یا اثر دلخواه مصرف‌کننده، و نیز کاهش اثر با مصرف مداوم مقداری معین از مواد مخدر؛ 2. ترک،...
اعتمادالدوله، مقبره | مهبانو علیزاده اعتمادالدوله، مقبرۀ \maqbare-ye eʾtemād-od-dowle\، بنایی از دورۀ گورکانیان هند در آگره، کنار رود جمنا. این مقبره را نورجهان بیگم، همسر جهانگیر، برای پدرش، غیاث‌الدین محمد اعتمادالدولۀ تهرانی (د 1031 ق / 1622 م)، وزیر جهانگیر، بنا نهاد (لطیف، 184؛ شاهنواز خان، 1 / 128- 129). احتمالاً بنیاد فکری یا عملی آن در ز...
اعداد، سفر | بخش ادیان، اساطیر و عرفان اعداد، سفر \sefr-e aʾdād\، از کتبِ تشکیل‌دهندۀ کتاب مقدس، چهارمین کتاب تورات و عهد عتیق، و آن را اعداد خوانده‌اند، زیرا بابهای آغازین آن آمار یا شمارش اعضای قبایل اسرائیل است. یهودیان خود، هر یک از 5 کتاب تشکیل‌دهندۀ اسفار خمسه را بر اساس نخستین کلمه، یا نخستین کلمۀ مهم متن عبری نامیده‌اند؛ بدین ترتیب، کتاب چ...
اعداد اعشاری، دستگاه | بخش علوم پایه و مهندسی اعداد اعشاری، دستگاه \dastgāh-e aʾdād-e aʾšārī\، (یا دستگاه دَه‌دَهی، نیز دستگاه اعداد هندی ـ عربی، یا اعداد عربی)، در ریاضی، دستگاه شمارشی که در آن، عدد 10 مبنا قرار می‌گیرد و از ده رقم 0، 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8 و 9 و یک ممیز استفاده می‌شود. در این دستگاه، هر عدد بسته به اینکه در چه مکانی قرار گیرد، ارزش متف...
اعجاز هروی | پریسا کرم رضایی اعجاز هروی \eʾjāz-e heravī\، از شـاعـران و ادیـبـان پارسی‌گویِ سدۀ 11 ق / 17 م. نصرآبادی (1 / 583) که با وی آشنایی نزدیک داشت، نام او را «ملا عطا» ثبت کرده، اما واله داغستانی (1 / 282)، او را «ملا عظام» خوانده است. اعجاز از مردم هرات بود. او دو بار به اصفهان سفر کرد و بار دوم در این شهر رحل اقامت افکند و در ه...
اعصاب |
اعظمی زنگنه | سید علی آل داوود اعظمی زنگنه \aʾzamī-ye zangene\، عبدالحمید (1283- 1330 ش / 1904-1951 م)، استاد و رئیس دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران، سیاست‌مدار و حقوق‌دان برجستۀ معاصر.
اعمال شاقه | حمید گوینده اعمال شاقه \aʾmāl-e šāqqe\، کار اجباری سخت و توان‌فرسا، که محکوم ضمن تحمل حبس، متحمل آن می‌شود. این مجازات تا میانۀ سدۀ 20 م به‌عنوان مجازات اصلی در برخی از جرائم جنایی مهم رایج بود و در حال حاضر نیز با حذف جنبه‌های ترذیلی آن، و با اهدافی چون خدمت به منافع عمومی و بازپروری مجرم در برخی کشورها، به‌عنوان مجازات...
اعراب و اسرائیل، جنگهای | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اعراب‌ و ‌اسرائیل، جنگهای \janghā-ye aʾrāb-o(va) esrāʾīl\، درگیریهای عمدۀ عربها و ‌اسرائیل، به‌ویژه ‌درگیریهای 1948- 1949 م / 1327- 1328 ش، 1956 م / 1335 ش، 1967 م / 1346 ش، 1973 م / 1352 ش، و 1982 م / 1361 ش.
اعمال رسولان، کتاب | بخش ادیان و عرفان اعمال رسولان، کتاب \ketāb-e aʾmāl-e rasūlān\، آخرین کتاب تاریخی عهد جدید که ادامۀ اناجیل است و ما‌بعد آنها و پیش‌از رسائل پولس قدیس جای دارد. نظر به اینکه «اعمال رسولان» درست همان‌جایی آغاز می‌شود که انجیل لوقا پایان یافته است، می‌توان این دو را دو مجلد از اثر واحدی دانست که در آن، هدف نویسنده مکشوف کردن نهضت...
اعلم، خاندان | نیلوفر کسری اعلم، خاندان \xāndān-e aʾlam\، از خاندانهای متنفذ و تحصیل‌کرده در عصر پهلوی اول و دوم. نیای بزرگ این خاندان میرزا علی‌اکبر خان آشوری قزوینی، ملقب به معتمدالوزرا، خواهرزادۀ میرزا حسین خان سپهسالار، صدراعظم ناصرالدین شاه، بود. او به خدمت وزارت امور خارجه درآمد و به‌ترتیب سرکنسول ایران در طرابوزان، در شمال شرقی ...
اعلامیه | اردشیر سنایی اعلامیه \eʾlāmiy(yy)e\، (نیز: اِعلام و اعلام‌نامه)، سندی کتبی به قصد آگاه‌ساختن یا مطلع‌کردن اشخاص یا دولتها از موضوعی معین. هر نوشته‌ای، چه رسمی و چه غیررسمی، خواه در بخش دولتی یا خصوصی، و نیز مخاطب آن، چه دولتها باشند و چه افراد، اعم از اتباع یا بیگانگان، که هدف آن انتقال مطلبی به دیگری باشد، اعلامیه تلقی م...
اعداد، نظریه | بخش علوم پایه و مهندسی اعداد، نظریۀ \nazariy(yy)e-ye aʾdād\، شاخه‌ای از ریاضیات در رابطه با خواص اعداد صحیح مثبت (1، 2، 3، ... ) که گاه «حساب پیشرفته» نامیده می‌شود و از جملۀ قدیمی‌ترین و طبیعی‌ترین گرایشهای ریاضیات است.
اعدام | حمید گوینده اعدام \eʾdām\، کشتن قانونی انسان به‌سبب ارتکاب برخی از جرایم خصوصی یا عمومی پیش‌بینی شده در قانون. لازمۀ قانونی‌بودن قتل انسانها وجود یک حکومت است؛ تا قبل از شکل‌گیری حکومت و در دورۀ انتقام فردی، کشتن انسانی توسط انسان دیگر، حتى اگر موافق حق و عدالت بود، انتقام شخصی تلقی می‌شد. از جهت حقوقی، یکی از تحولاتی که...
آغاباجی بیگم | پریسا سنجابی آغاباجی بیگم \āqā-bājī beygom\، یا آغا بیگم (د 1248 ق / 1832 م)، بانوی شاعر و سخنور ایرانی و یکی از همسران فتحعلی شاه قاجار (سل‍ 1212-1250 ق / 1797-1834 م).
اعیانی | محسن طیبی شبستری اعیانی \aʾyānī\، اعیان در لغت عبارت است از بنا و ساختمان، روساخت و روبنا در مقابل عرصه.
اغراق |
اغما | بخش علوم پزشکی اغما \eqmā\، یا کُما، در پزشکی، فقدان کامل هوشیاری که در آن، شخص به محرکهای خارجی پاسخ نمی‌دهد و فعالیت عصبی خودکار وجود ندارد و در اثر آسیب‌ گذرا یا همیشگی مغز پدید می‌آید و تنها ممکن است حرکاتی خودکار در پاسخ به درد، به‌صورتی خاص دیده شوند. در عمیق‌ترین حالت اغما، تنفسِ خودبه‌خودی متوقف می‌شود و باید از دست...
آغری داغ |

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام