دانشنامه ایران

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

اسماعیل صفوی، شاه | مهدی کیوانی , حسن موسوی زاده اسماعيلِ صفوی، شاه \ šāh esmāˀil-e safavi\ ، نام سه تن از شاهان سلسلۀ صفویه:
آسمان خراش |
آسمان | شهلا آذری آسمان \ ās[e]mān\ ، از آفریده‌های اهورایی و ایزد نگهدارندۀ سپهر. واژۀ آسمان در اوستا به صورت اَسَن و اَسمَن (بارتولمه، 207-208)، در فارسی باستان به صورت اَسمَن (براندِنشتاین، 107)، در فارسی میانه به صورت اَسمان (مکنزی، 12) و در پازند به صورت آسمان (تفضلی، 32) آمده است. این واژه در اوستا به معنی «سنگ» نیز به ک...
اسمال وود | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِسمال‌وود \ [e]smālvud\ ، جـوزف رابِـرتـز (معـروف بـه جویی اسمال‌وود؛ 1900-1991م/ 1279-1370ش)، سیاست‌مدار کانادایی، معروف به پدر اتحاد نیوفِندلند با کانادا. او در نیوفندلند زاده شد؛ در 14 سالگی مدرسه را ترک کرد و به چاپگری، روزنامه‌نگاری، سردبیری، نویسندگی، سازمان‌دهی سندیکاها، ترویج فعالیتهای تعاونی، همکاری...
آسمان |
اسمالی | بخش علوم پایه و مهندسی اِسمـالی \ [e]smāli\ ، ریچـِرد ای (اِرِت) (1942- 2005م/ 1321-1384ش)، شیمی‌دان و فیزیک‌دان آمریکایی. او به همراه رابرت اِف کِرلِ پسر و سِر هَرُلد والتر کروتو، به‌سبب کشف کربن 60 (C60؛ یا باکمینستِرفولِرین یا باکی‌بال) و فولِرینها، در 1996م جایزۀ نوبل شیمی را به‌طور مشترک دریافت کرد.
آسمان نما | بخش تاریخ علوم آسمـان‌نمـا \ ās[e]mān-namā\ ، یــا پــلانــتــاریــوم \ p[e]lān[e]tāriyom\ ، تالار نمایشی برای آموزش همگانی اخترشناسی و رشته‌های وابسته به آن، به‌ویژه دانش فضا. این تالار به‌طور سنتی دارای سقفی به شکل نیمکره است که تصویر اجرام آسمانی را، همان‌گونه که از زمین دیده می‌شوند، بر آن می‌اندازند. اصطلاح آسمان‌نما ه...
اسماعیلی | حسن انصاری اسماعیلی \ esmāˀili\ ، ابوبکر احمد بن ابراهیم بن اسماعیل جرجانی (277-371ق/ 890-981م)، محدث و فقیه شافعی. اسماعیلی ظاهراً در جرجان زاده شده است. چنان‌که او خود گفته، در 283ق، در حالی که کودکی بیش نبوده، همراه پدرش به مجلس حدیث حسین بن حفص جرجانی حاضر شده است (اسماعیلی، 2/ 625-626؛ سهمی، 190).
اسمالت | بخش ادبیات جهان اِسمالِت \ [e]smālet\ ، تُبایِس جرج (1721-1771م/ 1133-1185ق)، داستان‌نویس و هجونویس اسکاتلندی. او در خانواده‌ای حقوق‌دان، نظامی، از نظر سیاسی محافظه‌کار و پرِسبیتِری‌مذهب در اسکاتلند زاده شد. در دانشگاه گلاسگو به تحصیل در رشتۀ پزشکی مشغول شد، اما در 1739م تحصیلات خود را رها کرد، در نیروی دریایی به‌عنوان دستیا...
اسماعیلی، مؤسسه مطالعات | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اس‍ماعیلی، مؤسسۀ مطالعاتِ \moˀassese-ye motāleˀāt-e esmāˀili\ (بنیادنهاده‌شده در 1977م/ 1355ش)، نهادی پژوهشی در زمینۀ اسلام به‌طور اعم، و فرقۀ اسماعیلیه (ه‍ م) به‌طور اخص. این مؤسسه را شاهزاده کریم الحسنی (آقاخان چهارم)، چهل و نهمین امام اسماعیلیان نزاری، در لندن بنیاد نهاد. پیشبرد دانش و آگاهی دربارۀ اسلام د...
اسمالز | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِسمالز \ [e]smālz\ ، رابـرت (1839-1915م/ 1255-1333ق)، بردۀ پیشین، از قهرمانان جنگ داخلی آمریکا و از رهبران سیاسی دورۀ بازسازی پس از جنگ.
اسمالتیت | بخش علوم پایه و مهندسی اِسمالتیت \ [e]smāltit\ ، با فرمول (Co, Ni) As3-x، عضوی از سری کانیهای مکعبی آرسنیدِ کبالت و نیکل. این کانی که رنگ خاکستریِ فلزی دارد، از نظر کبالت غنی، و از نظر آرسنیک، فقیر است. کانی اسمالتیت در ایالتهای انتاریوی کانادا و ساکس آلمان یافت می‌شود (نیز نک‍ : ه‍ د، اسکوترودیت).
اسماعیلیه | ناهده فوزی اسماعیلیه \ esmāˀiliy[y]e(a)\ ، استان‌، شهر و آبراهی در کشور مصر.
اسمایبرت | بخش هنر و معماری جهان اِسمایبِرت \ [e]smāybert\ ، جـان (1688 - 1751م/ 1100 -1164ق)، نقاش و معمار اسکاتلندی ـ آمریکایی. او بنیادگذار صورت آغازینِ سنت نقاشی پُرتره در مهاجرنشینهای آمریکایی در نیوانگلند به‌شمار می‌رود.
اسماعیلیه | فرهاد دفتری اسماعیلیه \ esmāˀiliy[y]e\ ، از فرقه‌های شیعه که در اواسط سدۀ 2ق/ 8 م پدید آمد و سپس به شاخه‌ها و گروههایی چند منقسم شد. اسماعیلیان، همچون شیعیان امامی، امامت را به نص می‌دانستند، اما دربارۀ سلسلۀ امامانِ پس از امام صادق (ع)، با دیگر پیروان آن امام دچار اختلاف شدند. این فرقه نام خود را از اسماعیل، فرزند امام ...
اسماعیل نقاش باشی اصفهانی | یحیی ذکاء اسماعیلِ نقاش‌باشیِ اصفهانی \esmāˀil-e naqqāš-bā-ši ye esfa(e)hāni\، لقب محمداسماعیل، از نگارگران پرکار و صاحب‌سبکِ فرنگی‌ساز در نقاشی روغنی (زیرلاکی) و آبرنگ سدۀ 13ق/ 19م ایران.
اسمرالداس | بخش جغرافیا اِسمِرالداس \ esmerāldās\ ، بندر مهم و مرکز استان اسمرالداس در شمال غرب اکوادُر. این شهر که مهم‌ترین بندر شمال اکوادر به‌شمار می‌رود، در 180 کیلومتری شمال غربی کیتو، پایتخت این کشور، بر کرانۀ اقیانوس آرام و در دهانۀ رود اسمرالداس قرار دارد.
اسمر | محمدجواد شمس اَسمَر \ asmar\ ، عبدالسلام بـن سلیـم فیتـوری (880-981ق/ 1475-1574م)، از صوفیان وابسته به طریقۀ عَروسیه در طرابلس غرب. وی به حلقۀ مریدان شیخ عبدالواحد دوکالی، از مشایخ سلسلۀ عروسیه، پیوست و هفت سال از محضر او بهره برد (برمونی، 92-93؛ ازهری، 201؛ سالم، 17).
اسمردیس |
اسمریتی | بخش ادیان، اساطیر و عرفان اِسمریتی \ [e]sm[e]riti\ (سنسکریت: سمرتی \ [e]sm[e]rti\ ، به معنی «آنچه به یاد آورده شده است»)، بخش دوم از متون مقدس هندو که اهمیتشان کمتر از متون شروتی است، اما دارای اعتبار و حجیت‌اند و نزد عامۀ هند‌وان محبوبیت بیشتری دارند.
اسمنیا | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اُسمِنیا \ osmen[i]yā\ ، سِـرخیـو (1878 - 1961 م/ 1257 -1340ش)، دولتمرد فیلیپینی. او بنیادگذار حزب ملی‌گرا، و از 1944 تا 1946م رئیس جمهوری این کشور بود.
اسموهلا | بخش ادیان، اساطیر و عرفان اِسموهَلا \ [e]smowhalā\ ، یا اِسموهالا (ح 1815- 1907م/ ح 1230-1325ق)، معلم، پیام‌آور و واعظ سرخ‌پوست آمریکای شمالی. او پایه‌گذار کیشی بود که پیروانش به رؤیا‌بینان معروف شدند.
آسمون و ریسمون |
اسمولاند | بخش جغرافیا اِسمولاند \ [e]smolānd\ ، استـانی تـاریخـی در جنـوب سوئد. این استان از شرق به دریای بالتیک، از غرب به استانهای تاریخی هالاند و وِستِریوتلاند، از شمال به استان تاریخی اُستِریوتلاند، و از جنوب بـه استانهای تاریخی اِسکونه (ه‍ م) و بلِکینگه محدود می‌شود. اسمولاند بزرگ‌ترین استان تاریخی در جنوب سوئد است که بیشتر آ...
اسمز | بخش علوم زیستی اُسمُز \ osmoz\ ، گذشتن یا انتشار خود به خود آب یا دیگر حلّالها از غشایی نیمه‌تراوا (غشایی که مانع گذشتن مواد حل‌شده می‌شود). این فرایند را که در زیست‌شناسی اهمیت دارد، بـرای نخستین‌بـار در 1877م، ویلهِلم پفِفِر ــ متخصص آلمـانـی فیزیولوژی گیاهی ــ به‌طور کامل بررسی کرد. کسان دیگری که پیش‌تر در این رشته کار ک...
آسموسن | محمد شکری فومنی آسموسِن \ āsmusen\ ، یِس ‎پِتِـر (1928- 2002 م/ 1307-1381ش)، ایران‎شناس دانمارکی. او در اوبنِرو در جنوب ژوتلند (یولان) در دانمارک چشم به جهان گشود. در 1948م وارد دانشکدۀ الٰهیات دانشگاه کپنهاگ شد و در 1954م به دریافت مدرک عالی الٰهیات نائل آمد. سپس یک سال را به‌عنوان دینیار در نیروی دریایی سلطنتی دانمارک در گ...
اسمره | کیانوش صدیق اَسمَره \ asmare(a)\ ، پایتخت جمهوری اِریتره (ه‍ م) در آفریقا. این شهر با 325‘2 متر ارتفاع از سطح دریا، در ´20 °15 عرض شمالی و ´55 °38 طول شرقی جغرافیایی، در منتهاالیه شمال فلات اریتره و 64 كیلومتری جنوب غربی بندر مَصَّوَع قرار گرفته است و بزرگ‌ترین شهر اریتره به‌شمار می‌آید (سَبی، 261؛ EB، ذیل «اسمره»؛ «دانش...
اسمولنسک، سرزمین مرتفع | بخش جغرافیا اِسمولِنسک، سرزمینِ مرتفعِ \sarzamin-e mortafaˀ-e [e]smolensk \ ، یـا سرزمین مرتفع اِسـمالنِسک ـ مسکو، پشتۀ بلند و ممتدی به طول 680 کم‍ در غرب روسیه. این پشته در جهت غرب ـ جنوب غرب به شرق ـ شمال شرق، در سراسر دشت روسیه، از اُرشا (ه‍ م) در جنوب غربی شهر اسمولنسک تا یوریِف ـ پولسکی در شمال شرقی مسکو، امتداد دار...
اسمولنسک | بخش جغرافیا اِسمولِنسک \ [e]smolensk\ ، یا اِسمالِنسک، استان و شهری در غرب روسیه.
اسمتنا | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِسمِتُنا \ [e]smetonā\ ، آنتـانـاس (1874 - 1944 م/ 1253-1322ش)، نخستین رئیس‌جمهور لیتوانی. اسمتنا در لیتوانی زاده شد که در آن زمان، جزو امپراتوری روسیه بود. در 1902م از دانشکدۀ حقوق فارغ‌التحصیل شد، سپس سردبیری نخستین روزنامۀ لیتوانی و نیز نشریۀ حزب دمکرات را به‌عهده گرفت و به عضویت هیئت‌رئیسۀ مجلس شورای ویل...
اسمتانا | بخش موسیقی اِسمِتـانـا \ [e]smetānā\ ، بـِدرژیخ (فـریـدریش) (1824-1884م/ 1239-1301ق)، آهنگ‌ساز چک. او سازندۀ اپرا و پوئِم سَمفونیک (منظومۀ سمفونیک)، بنیادگذار مکتب موسیقی ملی چک، و نخستین آهنگ‌ساز ناسیونالیست بزرگ بوهِـمیا بود.
اسمیت |
اسمیتن | بخش علوم پایه و مهندسی اِسمیتِن \ [e]smite(o)n\ ، جان (1724-1792م/ 1136-1207ق)، مهندس انگلیسی. او به‌سبب ساخت فانوسی دریایی، فقط با مصالح بنّایی، روی آبسنگ (صخرۀ دریایی) اِدیستون در آبهای پلیمِث (در دِوِنِ انگلستان)، و نیز به‌عنوان پایه‌گذار حرفۀ مهندسی راه و ساختمان در بریتانیا، معروف است.
اسمیتس، گروه | بخش موسیقی اِسمیتس، گروهِ \ goruh-e [e]smits\ ، یا گروه اِسمیثس، از گروههای موسیقیِ انگلیسیِ بسیار پرطرفدار و مورد توجه منتقدان در دهۀ 1980م. اعضای اصلی این گروه عبارت بودند از اِستیوِن پَـتریک ماریسی (ز 1959م)، جان مار، مشهور به جانی مار (ز 1963م)، اَندی رورک (ز 1963م) و مایک جویس (ز 1963م). گروه اسمیتس نمایندۀ اصلیِ ر...
اسمیث | عزت الله فولادوند اِسمیث \ [e]smis(t)\ ، اَدِم (1723-1790م/ 1135-1204ق)، یا آدام اِسمیت، فیلسوف اسکاتلندی و عالِم اقتصاد سیاسی.
آغاحشر کشمیری | بخش ادبیات آغا حشر کشمیری \āqāhašar-e ka(e)šmīrī\، محمدشاه، متخلص به «حشر» (1296-1354 ق / 1879-1935 م)، مشهورترین نمایشنامه‎نویس اردوزبان هند. پدر او، آغا غنی‌شاه، در 1285 ق / 1868 م از کشمیر به‌ قصد تجارت به بنارس آمد و در آنجـا اقـامت گزید و آغـاحشر در آن شهر زاده شـد (نک‍ : عشرت، 185-186؛ سکسینه، 151-152؛ اردو ... ، ...
آقا بالا خان | بخش تاریخ آقا بالا خان \āqā bālā xān\، محمد‌علی، معروف به «سردار افخم» (د 1327 ق / 1909 م)، از رجال حکومت دورۀ قاجار.
آقچه، سکه | علی اکبر دیانت آقچه \āqče\، سکۀ نقره‎ای، پول، نقدینه، ثروت و توسعاً هر نوع مسکوک و به مفهوم خاص، نام سکۀ رایج در امپراتوری عثمانی. این واژه از دو کلمۀ ترکی «آق» (سفید) و «چه» (علامت نسبت یا تصغیر) ترکیب یافته، و معنی لغوی آن مایل به سفید یا سکۀ سفید است (سامی، 44). این کلمه به صورتهای اقچه، اخچه و اغچه نیز ضبط شده است (دُرف...
اسمیث، ثیوبالد | بخش علوم پزشکی \(esmīs(t\ ، ثیوبالد (1859-١٩٣٤ م / 1238-1313 ش)، میکرب‌شناس و آسیب‌شناس آمریکایی. او عامل چندین بیماری عفونی و انگلی را کشف کرد و غالباً برجسته‌ترین باکتری‌شناس آمریکایی دانسته می‌شود.
آسور |
آسوری، زبان |
اسهال | بخش علوم پزشکی \eshāl\، حرکت مواد زائد در رودۀ بزرگ با سرعتی بیش از اندازۀ طبیعی، و در پی آن، تخلیۀ مدفوع شُل از مقعد.
آسیای جنوب شرقی، سازمان پیمان |
آسیای جنوبی، انجمن همیاری منطقه ای |
آسه آن |
آسه |
اسهال خونی | بخش علوم پزشکی \eshāl-e xūnī\، اختلالی عفونی که ویژگی آن التهاب روده، درد شکمی و زورپیچ، و اسهال (ه‍ م) با مدفوعی غالباً دارای خون و بلغم است.
آسوری، کلیسای شرق | بخش ادیان و عرفان آسوری، کلیسای شرق \kelīsā-ye šarq-e āsūrī\، یا کلیسای آسوریِ شرق، یکی از کهن‌ترین کلیسا‌های مستقل جهان که آیین نِسطوری (نِستور‌یوسی) اصل عقیدتی آن را تشکیل می‌دهد
اسید آمینه |
اسیج، رود | بخش جغرافیا \rūd-e oseyj\، رودی در غرب و مرکز ایالت میسوری در ایالات متحدۀ آمریکا.

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام