دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

ابن ابی حصینه | حمید بوذرجمهر اِبْنِ اَبی حَصینه، ابوالفتح حسن (حسین) بن عبدالله بن احمد بن عبدالجبّار بن حصینۀ سُلَمی‌(ح 390-457ق / 1000-1065م)، شاعر. وی در مَعرّه (شام) به دنیا آمد و در سَروج (شمال بین‌النّهرین) درگذشت. وجه تسمیه: در نام او و نام جدّش اختلاف است. یاقوت برخلاف منابع دیگر وی را حسین نوشته است (10 / 90) ابن‌عساكر شرح احوال...
ابن ابی حکم | غلامرضا جمشیدنژاد اِبْنِ اَبی حَكَم، افضل‌الدوله ابوالمحد محمد بن ابی حكم عُبیدالله (یا عبدالله: صفدی، 3 / 330) بن مظفّر باهِلی اندلسی دمشقی، پزشك و موسیقی‌دان اهل شام (د ح 570ق / 1174م). وی طبابت را نزد پدر خویش و استادان دیگر فراگرفت و در آن فن مهارت یافت و منصب ریاست پزشكان دمشق و طبابت مخصوص نورالدین محمود زنگی (د 569ق) فر...
ابن ابی الخطاب | ابوالفتح حکیمیان اِبْن اَبی الْخَطّاب، ابوجعفر محمد بن الحسین بن ابی‌الخطاب زید زَیات همدانی كوفی (د 262ق / 876م)، از نوادگان عبدالعزیز بن المهتدی بن محمد بن عبدالعزیز الاشعری القمی (طوسی، 183)، محدّث ایرانی در سدۀ 3ق / 9م و از راویان شیعه. نام او را نخستین بار كلینی (د 328 یا 329ق) در مواضع مختلف از اصول كافی محمد بن الحسین ...
ابن ابی الحدید | محمد آصف فکرت اِبْنِ اَبی الْحَدید، عزالدین ابوحامد عبدالحمید بن هبةالله بن محمد بن محمد بن حسین بن ابی الحدید مداینی، دانشمند، شاعر، ادیب، فقیه شافعی و اصولی معتزلی (اوّل ذیحجۀ 586-656ق / 30 دسامبر 1190- 1258م). وی در مداین دیده به جهان گشود و در همان شهر پرورش یافت. علم كلام و اصول آموخت. پدرش قاضی مداین بود. عزالدین در ...
ابن ابی خصال | حیدر بوذرجمهر اِبْن اَبی خِصال، ابوعبدالله محمد بن مسعود بن خلصة بن فرج بن مجاهد غافِقی ملقب به ذوالوزارتین (465-540ق / 1073-1145م)، ادیب، نویسنده، شاعر، محدّث و مورّخ قُرطبی و كاتب علی بن یوسف بن تاشفین فرمانروای مرابطون غرناطه (حك‍ 500 -537ق / 1107-1142م). وی در روستای فَرغَلیط از توابع شَقوره به دنیا آمد (ابن ابار، 149؛...
ابن ابی خیثمه | ابوالفتح حکیمیان اِبْنِ اَبی خَیثَمه، ابوبكر احمد بن زهیر (ابی خیثمة) بن حرب بن شداد (185- 279ق / 801-892م)، فقیه، محدّث، عالم انساب، مورخ، شاعر و ادیب ایرانی. در اصل از اهالی نَسا از نواحی خراسان بود، ولی در بغداد نشو و نما یافت و همانجا درگذشت. وی از منصور بن سلمة خزاعی، محمد بن سابق، ابونعیم فضل بن دكین، هوذة بن خلیفه، ......
ابن ابی حفص | صادق سجادی اِبْن اَبی حَفْص، ابومحمد عبدالواحد بن عمربن یحیی هنتاتی (د 618ق / 1221م)، نخستین كس از بنی حفص كه امارت افریقیه یافت و از 603ق / 1207م تا هنگام مرگ از سوی امیرانِ موحّدی و به اطاعت از آنان در آنجا فرمان راند. ابوحفص عمر (د 571ق / 1175م) پدر عبدالواحد، رئیس قبیلۀ بربر هنتاته (حموی، 98: انتانه) از بزرگ‌ترین شا...
ابن ابی دؤاد* |
ابن ابی الدم | محمد آصف فکرت اِبْن اَبِی الدَّم، شهاب‌الدین ابواسحاق ابراهیم بن عبدالله‌بن عبدالمنعم هَمْدانی حَمَوی، مورّخ و قاضیِ شافعی اهل حماه (سوریه) (583-642ق / 1187-1244م). نسبت هَمْدانی وی مربوط به قبیلۀ بزرگی به نام هَمْدان در یمن است (زحیلی، 8). وی در صباوت به بغداد سفر كرد و به آموزش فقه و استماع حدیث پرداخت (ابن واصل، 4 / 174...
ابن ابی دینار | صادق سجادی اِبْنِ اَبی دینار، ابوعبدالله محمّد بن ابی القاسم رُعَینی قیروانی، (زنده در 1110ق / 1698م) منسوب به ابوالمهاجر دینار، فاتح معروف (مؤنس، 316)، ادیب، شاعر، قاضی و مورخ تونسی. از تاریخ ولادت و مرگ و زندگی او آگاهی در دست نیست، اما گفته‌اند كه از خاندانی نژاده برخاست كه دارای مناصب دولتی و مقامات علمی بودند (همان...
ابن ابی الربیع، ابوالحسین | محمد احمد موسوی آل طعمه اِبْنِ اَبی الرَّبیع، ابوالحسین عُبیدالله بن احمد قُرَشی اُمَوی عثمانی (599- 688ق / 1203- 1289م)، نحوی بزرگ‌ اندلسی كه به نیای پنجمش (ابن زبیر، 84: نیای سوم) نسبت یافته است. وی در اِشبیلیه زاده شد و همانجا پرورش یافت و قرآن و ادب و فقه و حدیث را نزد استادان آن دیار كه خود نام آنان را در البرامج (نک‍ : دنبالۀ ...
ابن ابی ذئب | اکبر یحیی آبادی اِبْنِ اَبی ذِئْب، ابوحارث، محمد بن عبدالرحمن بن مغیرة‌بن حارث‌بن ابی‌ذئب (80- 159ق / 699-776م)، محدث، فقیه و قاضی مدنی. وی از طائفۀ قریش بود و مادرش بُرَیهَة بنت عبدالرحمن‌بن حارث بود (خطیب بغدادی، 2 / 296-297). به گفتۀ ابن خلكان ابن‌ابی ذئب از جمله مشاهیر و راویان حدیث هم عصر مالك بن انس بود و بین آن دو الف...
ابن ابی الدنیا | بخش کتاب شناسی اِبْنِ اَبِی الدُّنیا، ابوبكر عبدالله بن محمد بن عُبَید بن سُفیان بن قَیس قُرَشی (208-281ق / 823-894م)، راوی و محدّث. وی حدیث را از راویان بسیار، از آن میان محمد بن حسین بُرْجُلانی، ابویوسف احمدبن جمیل مروزی و علی بن جَعْد جوهری فراگرفت (خطیب بغدادی، 10 / 89؛ ابن ابی حاتم، 5 / 163) ذهبی ضمن اشاره به اینكه نخس...
ابن ازرق، احمد | مجدالدین کیوانی اِبْنِ اَزْرَق، احمد بن یوسف بن ازرق فارقی (شوال 510- بعد از 577ق / 1117-1181م)، محدث، فقیه، مورخ، جغرافی‌دان معروف سدۀ 6ق / 12م و مؤلف تاریخ مَیافارقین و آمِد. او در مَیافارقین، از شهرهای مهم دیار بكر، در خانواده‌ای اصیل و سرشناس متولد شد. اطلاعات مفصلی دربارۀ پدر و خاندان او در دست نیست. همین قدر می‌دانیم ك...
ابن بردس | ابوالفتح حکیمیان اِبْنِ بَرْدِس‌، عمادالدين‌ ابوالفداء اسماعيل‌ بن‌ محمد بن‌ بردس‌ ابن‌ رسلان‌ بعلبكی‌ حنبلی‌ (جمادی‌ الآخر 725- شوال‌ 786 ق/ مه 1325- دسامبر 1384 م)، محدث‌، مقری‌ و نظم‌پرداز. در آغاز از قطب‌الدين‌ ابوالفتح‌ يونينی‌ دانش‌ آموخت‌، آنگاه‌ راهی‌ دمشق‌ شد و از مشايخ‌ وقت‌ همچون‌ قاسم‌ بن‌ عساكر، ابن‌ زراد، ابن‌ ش...
ابن بری، ابوالحسن | قهار مقیمی اِبْنِ بَرّی‌، ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ محمد بن‌ علی‌ بن‌ محمد بن‌ حسين‌ رباطی‌ مالكی‌ (ح‌ 660-731 ق‌/ 1263-1331 م)‌، لغوی‌ و مقری‌. از زنـدگی‌ وی‌ اطلاع‌ چندانـی‌ در دست‌ نيست‌. در تـازه‌، يكی‌ از شهرهای‌ مراكش‌ زاده‌ شد (كنون‌، 1/ 219). علوم‌ اسلامی‌ عصر خويش‌ را به‌ خوبی‌ فراگرفت‌ و در قرائات‌ مختلف‌ قرآن‌ استاد...
ابن برزالی | حسن یوسفی اشکوری اِبْنِ بِرْزالی‌، ابومحمد علم‌الدين‌ قاسم‌ بن‌ محمد بن‌ يوسف‌ برزالی‌ دمشقی‌ (665- 739 ق‌/ 1267- 1338 م‌)، مورخ‌ و محدث‌ شافعی‌ دمشق‌. نياكان‌ او از اشبيليۀ اندلس‌ و از قبيلۀ «بِرزاله‌» بوده‌اند، اما روشن‌ نيست‌ در چه‌ زمانی‌، به‌ دمشق‌ كوچ‌ كرده‌اند. شهرت‌ آنان‌ به‌ برزالی‌ و اشبيلی‌ به‌ دليل‌ ياد شده‌ است‌ ...
ابن برذعی | محمدعلی لسانی فشارکی اِبْنِ بَرْذَعی‌، ابوعبدالله‌ محمد بن ‌يحيی ‌بن ‌هشام‌ انصاری ‌خَزْرجی‌، نحوی‌ اندلسی‌ (ح‌ 575-646 ق‌/ 1179- 1248 م‌)، مشهور به‌ ابن‌ هشام‌ خضراوی‌ (منسوب‌ به‌ جزيرۀ خضرا). وی‌ منسوب‌ به‌ برذعه‌ (مركز قديم‌ اَرّان‌) است‌ كه‌ بردعه‌ نيز خوانده‌ می‌شود و به‌ همين‌ جهت‌ برخی‌ وی‌ را ابن‌ بردعی‌ خوانده‌اند (قس‌: ...
ابن برهان، ابوالقاسم | علی اکبر ضیائی اِبْنِ بَرْهان‌، ابوالقاسم‌، عبدالواحد بن‌ علی‌ عُكْبَری‌ (ح‌ 375- 456 ق‌/ ح‌ 985-1064‌)، فقيه‌، نحوی‌، لغوی‌، نسابه‌، متكلم‌ و محدث‌. باخرزی‌ (3/ 1512) نام‌ پدر وی‌ را حسين‌ ذكر كرده‌ است‌. ولی‌ تاريخ‌‌نگاران‌ قبل‌ و بعد از او در اينكه‌ نام‌ پدر وی‌ علی‌ بوده‌ است‌ اتفاق‌ نظر دارند (خطيب‌ بغدادی‌، 11/ 17؛ اب...
ابن برهان، ابوالفتح | سید کاظم موسوی بجنوردی اِبْنِ بَرْهان‌، ابوالفتح‌، احمد بن‌ علی‌ بن‌ محمد بن‌ بَرْهان‌ (479- 518 ق‌/ 1086-1124 م‌)، اصولی‌ و فقيه‌ شافعی‌ از مردم‌ بغداد (سبكی‌، 6/ 30). چون‌ پدر او حمامی‌ بود به‌ «ابن‌ الحمامی‌» نيز شهرت‌ داشت‌ (ابن‌ جوزی‌، 9/ 250). وی‌ نخست‌ حنبلی‌ بود و در نوجوانی‌ نزد يكی‌ از علمای‌ حنبلی‌ به‌ نام‌ ابوالوفاء بن‌...
ابن بزاز | صمد موحد اِبْنِ بَزّاز، پسر اسماعيل‌ بن‌ حاجی‌ محمد اردبيلی‌ (زنده‌ در 759 ق‌/ 1358 م‌)، از دراويش‌ توكلی‌. نام‌ وی‌ را توكل‌ (حاجی‌ خليفه‌، 2/ 1080) و توكلی‌ (تربيت‌، 234؛ مشكور، 217؛ كسروی‌، «نژاد و تبار صفويه‌»، 2/ 361) ذكر كرده‌اند (قس‌: آقابزرگ‌، 15/ 50). از زندگانی‌ وی‌ اطلاعی‌ در دست‌ نيست‌، فقط می‌دانيم‌ كه‌ ا...
ابن بزری | محمد آصف فکرت اِبْنِ بَزْری‌، زين‌الدين‌ جمال‌ الاسلام‌ ابوالقاسم‌ عمر بن‌ محمد بن‌ احمد بن‌ عِكْرِمۀ جَزَری‌ (471-560 ق‌/ 1078-1165 م‌)، فقيـه‌ شافعی‌. ابن‌ بزری‌ اهـل‌ جزيـرۀ ابن‌ عُمَر ــ شهری‌ در شمال‌ موصل‌ (اكنون‌ در تركيه‌) كه‌ از آن‌ تا موصل‌ سه روز راه‌ و محاط به‌ دجله‌ است‌ (ياقوت‌، 2/ 138) ــ و امام‌، فقيه‌، مفت...
ابن بسام شنترينی | آذرتاش آذرنوش , مهران ارزنده اِبْنِ بَسّام‌ شَنْتَرينی‌، ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ بسام‌ (د 542ق‌/ 1147 م‌)، اديب‌ و شاعر عصر مرابطون‌ در اندلس‌. به‌ رغم‌ آوازۀ بلند وی‌. دانسته‌های‌ ما از زندگی‌ او، به‌ ويژه‌ در دورۀ جوانيش‌، بسيار اندك‌ است‌. اصل‌ و نسبت‌ وی‌ شناخته‌ نيست‌. از زندگی‌ و محيط تربيتی‌ و استادان‌ او در شنترين‌ نيز هيچ‌ نمی‌دانيم‌...
ابن بزاز، محمد | احمد پاکتچی اِبْنِ بَزّاز، محمد بن‌ محمد بن‌ شهاب‌ بن‌ يوسف‌ عمادی‌ كَردَری‌ ملقب‌ به‌ حافظ الدين‌ (د 827 ق‌/ 1424 م‌)، فقيه‌ حنفی‌. از آنجا كه‌ وی‌ به‌ «ابن‌ بزاز»، «بزازی»، و گاه‌ «ابن‌ بزازی» معروف‌ بوده‌، می‌توان‌ احتمال‌ داد كه‌ لقب‌ يكی‌ از پدران‌ وی‌ بزاز بوده‌ است‌. چنانكه‌ از نسبتهای‌ «كردری»، «خوارزمی» و «بريقي...
ابن بسطام | قهار مقیمی اِبْنِ بِسْطام‌، حسن‌ بن‌ بسطام‌ بن‌ سابور (شاپور) زيات‌ واسطی‌، محدث‌ شيعی‌ امامی‌ سدۀ 4ق‌/ 10م‌. از زندگی‌ وی‌ چندان‌ اطلاعی‌ در دست‌ نيست‌، پدرش‌ بسطام‌ و عموهايش‌ زكريا، زياد و حفص‌ از ثقات‌ بوده‌ و از امام‌ صادق‌ (ع‌) و امام‌ كاظم‌ (ع)‌ روايت‌ كرده‌اند (نجاشی‌، 110؛ بحرالعلوم‌، / 367- 368). خوانساری‌ وی‌...
ابن بسام | سید محمد سیدی اِبْنِ بَسّام‌، ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ محمد بن‌ نصر بن‌ منصور بن‌ بسام‌ عَبَرْتايی‌ (د 302 يا 303 ق‌/ 914م‌)، شاعر و نويسندۀ بغدادی‌. بسام‌ نام‌ نيای‌ بزرگ‌ اوست‌ (ابن‌ اثير، 1/ 150؛ مسعودی‌، 4/ 206) و عبرْتا روستايی‌ است‌ در عراق‌. برخی‌ نام‌ نيای‌ او را منصور بن‌ نصر نوشته‌اند (طبری‌، 10/ 14؛ خطيب‌، 12/ 63). در...
ابن بشر |
ابن بشار | ایران ناز کاشیان اِبْنِ بَشّار، احمد بن‌ محمد بن‌ سليمان‌، اديب‌ و كاتب‌ سدۀ 3 و 4ق‌/ 9 و 10م‌. از دوران‌ زندگانی‌، معاصران‌ و حيات‌ سياسی‌ ـ اجتماعی‌ وی‌ اطلاعی‌ در دست‌ نيست‌. كهن‌ترين‌ مأخذی‌ كه‌ از وی‌ نام‌ برده‌ فهرست‌ ابن‌ نديم‌ است‌ و ديگر مآخذ صريحاً مطالب‌ آن‌ را تكرار كرده‌اند. ابن‌ بشار از نظر بلاغت‌ و شيوۀ نگارش‌ ...
ابن بشران | زهرا خسروی اِبْنِ بِشْران‌، ابوالحسين‌ علی‌ بن‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ بشران‌ اموی‌ معدل‌ (328-415 ق‌/ 940-1024 م‌)، محدث‌ بغدادی‌ الاصل‌. وی‌ را صدوق‌، ثقه‌، خوش‌اخلاق‌، بسيار جوانمرد و متدين‌ (ظاهر الديانة) ذكر كرده‌اند (خطيب‌، 12/ 99 و به‌ نقل‌ از او ذهبی‌، العبر، 2/ 229).
ابن بشران | احمد بادکوبه هزاوه اِبْنِ بُشْران‌، يا بَشران‌، بشيران‌، ابوغالب‌ محمد بن‌ احمد بن‌ سهل‌ واسطی‌ معروف‌ به‌ ابن‌ بشران‌ و ابن‌ خاله‌ (380-462 ق‌/ 990-1070 م‌)، اديب‌، شاعر و محدث‌. باخرزی‌ اشعار و شرح‌ احوال‌ او را يك‌ بار ذيل‌ «ابوغالب‌ محمد بن‌ احمد بن‌ سهل‌ الواسطی» آورده‌ (1/ 303) و بار ديگر ذيل‌ «ابوغالب‌ بن‌ بشران‌ الواسطی...
ابن بشرون | زهرا خسروی اِبْنِ‌بَشْرون‌، عثمان‌ بن‌ عبدالرحيم‌ (د پس‌ از 561 ق‌/ 1166 م‌)، اديب‌، از مردم‌ صقليه‌. بشرون‌ كه‌ عثمان‌ شهرت‌ خود را از او يافته‌ است‌، نيای‌ بزرگ‌ وی‌ بود. در تبارنامه‌ای‌ كه‌ تجانی‌ (ص‌ 366-367) برای‌ او نقل‌ كرده‌ نام‌ و نسب‌ او، «عثمان‌ بن‌ ابی‌ القاسم‌ بن‌ عبدالرحمن‌ بن‌ حشرون‌» آمده‌ است‌. نامهای‌ ...
ابن بری، ابومحمد | آذرتاش آذرنوش اِبْنِ بَرّی‌، ابومحمد عبدالله‌ (رجب‌ 499-27 شوال‌ 582 ق/ مارس‌ 1106-10 ژانويۀ 1187 م)، نحوی‌ و لغت‌شناس‌ شافعی‌ مذهب‌ مصری‌. خاندان‌ ابن‌ بری‌ اصلاً اهل‌ بيت‌المقدس‌ بودند. او خود در قاهره‌ مسكن‌ گزيد (سُبكی‌، 7/ 121؛ قس‌: EI2) و از مشايخ‌ آن‌ شهر، كسب‌ دانش‌ كرد: نزد عبدالجبار بن‌ محمد قُرطبی‌ و محمد بن‌ عب...
ابن بشری | بخش ادبیات عرب اِبْنِ بُشْرى‌، ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ بشری‌ آغرناطی‌، كاتب‌ و شاعر اندلسی‌، معاصر نصريان‌ غرناطه‌. از زندگی‌ او اطلاعی‌ در دست‌ نيست‌، حتی‌ منابع‌ جديد نيز به‌ ندرت‌ از او سخن‌ گفته‌اند. تنها از آن‌ روی‌ كه‌ وی‌ پاره‌ای‌ موشحات‌ ابن‌ خطيب‌ را نقل‌ كرده‌، می‌توان‌ حدس‌ زد كه‌ در سدۀ 8 يا 9 ق‌/ 14 يا 15 م‌ می‌زيست...
ابن بشکوال | علی رفیعی علامرودشتی اِبْنِ بَشْكُوال‌، ابوالقاسم‌ خلف‌ بن‌ عبدالملك‌ بن‌ مسعود بن‌ موسی‌ ابن‌ بشكوال ابن‌ يوسف‌ بن‌ داحَةَ بن‌ داكة بن‌ نصر بن‌ عبدالكريم‌ بن‌ واقد خزرجی‌ انصاری‌ معروف‌ به‌ ابن‌ بشكوال‌ (494- 578 ق‌/ 1101- 1183 م‌)، حافظ، محدث‌ و مورخ‌ قرطبی‌ اندلسی‌. بعضی‌ از منابع‌ نام‌ نياكان‌ دور ابن‌بشكوال‌ را به‌ اختلاف‌ ن...
ابن بصیص | محمدحسن سمسار اِبْنِ بُصَيْص‌، شيخ‌ نجم‌الدين‌ موسی‌ بن‌ علی‌ بن‌ محمد حلبی‌ (651 - ذيقعدۀ 716 ق‌/ 1253- ژانويۀ 1317 م‌)، خوشنويس‌ و «شيخ‌ الكتاب‌» دمشق‌. وی‌ در حماة زاده‌ شد و در دمشق‌ پرورش‌ يافت. او را به‌ سبب‌ اينكه‌ به‌ شيوۀ «منسوب‌» كتابت‌ می‌كرد، «كاتب‌ المنسوب‌» ناميده‌اند. خط «منسوب‌» به‌ خطی‌ گفته‌ می‌شد كه‌ اند...
ابن بصال | ابوالحسن دیانت اِبْنِ بَصّال‌، ابوعبدالله ‌محمد بن ‌ابراهيم ‌اندلسی ‌طليطلی ‌(د 499 ق‌/ 1106 م‌)، گياه‌شناس‌ مسلمان‌ و دانشمند آگاه‌ به‌ دانش‌ كشاورزی‌. او را ابن‌فصال‌ نيز گفته‌اند. كحاله‌ (ص ‌191) در گزارشی‌ از اوضاع‌ كشاورزی‌ و گياه‌شناسی‌ در تاريخ‌ اسلام‌، از دو شخص‌ متفاوت‌ با عنوان‌ محمد بن‌ ابراهيم‌ بن‌ فصال‌ و ابراه...
ابن بطریق، ابوحسين | عباس سالاری اِبْنِ بِطْريق‌، ابوحسين‌، يا ابوزكريا شمس‌الدين‌ يحيی‌ بن‌ حسن‌ بن‌ حسين‌ بن‌ علی‌ بن‌ محمد بن‌ بطريق‌ اسدی‌ حلی‌ (523 -600 ق‌/ 1129-1204 م‌)، محدث‌، فقيه‌، اديب‌ و متكلم‌ امامی‌.
ابن بطه عکبری | احمد پاکتچی اِبْنِ بَطّۀ عُكْبَری‌، ابوعبدالله‌ عبيدالله‌ بن‌ محمد (304-387 ق‌/ 917- 997 م‌)، متكلم‌، فقيه‌ و محدث‌ حنبلی‌. نسبت‌ وی‌ به‌ عتبة بن‌ فرقد، صحابی‌ پيامبر اكرم‌ می‌رسد (ابن‌ ابی‌ يعلی‌، 2/ 144). او در عكبرا (شهر كوچكی‌ در حومۀ بغداد) به‌ دنيا آمد و در كودكی‌ برای‌ كسب‌ علم‌ راهی‌ بغداد شد (همو، 2/ 145؛ قس‌: خ...
ابن بغوی |
ابن بطه قمی | حسن یوسفی اشکوری اِبْنِ بُطّۀ قُمی‌، ابوجعفر محمد بن‌ جعفر بن‌ احمد، محدث‌ شيعی‌ سدۀ 4 ق‌/ 10 م‌. از استادان‌ و مشايخ‌ و نيز شاگردان‌ و روايت‌كنندگان‌ از او می‌توان‌ حدس‌ زد كه‌ وی‌ احتمالاً در اواخر سدۀ 3 ق‌/ 9 م‌ متولد شده‌ و در نيمۀ اول‌ سدۀ 4 ق‌ درگذشته‌ است‌. وی‌ كه‌ به‌ «مؤدب‌» نيز شهرت‌ داشته‌ در قم‌ می‌زيسته‌ و به‌ دا...
ابن بطریق، ابوزکريا | عباس سالاری اِبْنِ بِطْريق‌، ابوزكريا يحيی‌ (يا يوحنا) بن‌ بطريق‌، مترجم‌ مشهور سدۀ 3 ق‌/ 9 م‌. پدرش‌ بطريق‌ در روزگار منصور خليفۀ عباسی‌ می‌زيست‌ و به‌ دستور او كتابهای‌ بسياری‌ را به‌ عربی‌ ترجمه‌ كرد (ابن‌ ابی‌ اصيبعه‌، 2/ 174). ابن‌ بطريق‌ از موالی‌ مأمون‌ (ابن‌ جلجل‌، 67) و از نزديكان‌ حسن‌ بن‌ سهل‌ و در شمار كسانی‌...
ابن بقی، يحيی | بخش ادبیات عرب اِبْنِ‌بَقی‌، يحيی‌ بن‌ محمد بن‌ عبدالرحمن‌ سلاوی‌ (510-563 ق‌/ 117- 1168 م‌)، فقيه‌، مفسر، اديب‌، واعظ و شاعر در دورۀ حكومت‌ مرابطون‌. وی‌ در شهر سلا (در مغرب‌) زاده‌ شد و همانجا نخستين‌ معلومات‌ را در زبان‌ عربی‌ و علوم‌ دينی‌ كسب‌ كرد (مراكشی‌، 8/ 413؛ ابن‌ ابار، 372). در آن‌ هنگام‌ مرابطون‌ بر مغرب‌ و اند...
ابن بقی، ابوبکر | محمد احمد موسوی آل طعمه اِبْنِ بَقی‌، ابوبكر يحيی‌ بن‌ احمد طليطلی‌ (د 540 يا 545 ق‌/ 1145 يا 1150 م‌)، شاعر موشح‌ سرای‌ دورۀ مرابطون‌ اندلس‌. وی‌ حدود 463 ق‌/ 1071 م‌ در طليطله‌ به‌ دنيا آمد، اگرچه‌ در منابع‌، به‌ شهرهای‌ ديگری‌ چون‌ سرقسطه‌ و قرطبه‌ نيز اشاره‌ شده‌ است‌، خصوصاً قرطبه‌ به‌ سبب‌ روايت‌ ياقوت‌ (20/ 21- 25) و ابن‌ خلك...
ابن بقیه | صادق سجادی اِبْنِ‌بَقيّه‌، ابوطاهر محمد (مق‍ 6 شوال‌ 367 ق‌/ 17 مه 978 م‌) ملقب‌ به‌ نصيرالدوله‌ و الناصح‌، وزير عزالدولۀ بختيار از اميران‌ آل‌ بويۀ عراق‌. وی‌ كشاورز زاده‌ای‌ از مردم‌ آوانا ــ نزديك‌ بغداد ــ بود كه‌ در دوران‌ پرآشوب‌ نيمۀ اول‌ سدۀ 4 ق‌/ 10 م‌ و ضعف‌ خلفای‌ بغداد رشد يافت‌ و با پيوستن‌ به‌ عياران‌، بر ...
ابن بطوطه | بخش جغرافیا اِبْنِ بَطّوطه‌، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ محمد بن‌ ابراهيم‌ لواتی‌ طنجی‌ (ابن‌ جزی‌، 9) و يا به‌ صورتی‌ كامل‌تر، ابوعبدالله‌ محمد ابن‌ عبدالله‌ بن‌ ابراهيم‌ بن‌ محمد بن‌ ابراهيم‌ بن‌ يوسف‌ (ابن‌ حجر، 5/ 227)، جهانگرد معروف‌ (703- 779 ق‌/ 1304-1377 م‌). لقب‌ او به‌ دو صورت‌ شرف‌الدين‌ (ابن‌ جزی‌، همان...
ابن بقیله | محمد آصف فکرت اِبْنِ بُقَيْله‌، عبدالمسيح‌ بن‌ عمرو بن‌ قيس‌ بن‌ حيان‌ غسانی‌ ازدی‌ مسيحی‌، عرب‌ جاهلی‌ كهنسالی‌ كه‌ در رخدادهای‌ مهم‌ اوايل‌ اسلام‌ از او نام‌ برده‌اند.
ابن بکس عشاری | بخش علوم اِبْنِ بَكُسِ عَشّاری‌، شهرت‌ دو تن‌ از پزشكان‌ و مترجمان‌ آثار يونانی‌ به‌ زبان‌ عربی‌ در سدۀ 4 ق‌/ 10 م‌. اين‌ نام‌ در منابع‌ قديم‌ و اسلامی‌ به‌ صورتهای‌ گوناگون‌ از قبيل‌ بكوس‌، مكين‌، تاش‌، بكوش‌، بكش‌ و بكس‌ آمده‌ است‌ (ابن‌ نديم‌، 249؛ جم‍ ؛ قفطی‌، 37، 313؛ ابن‌ ابی‌ اصيبعه‌، 1/ 205 به‌ بعد) كه‌ شكلهای...
ابن بطلان | محمد آصف فکرت اِبْنِ بُطْلان‌، ابوالحسن‌ مختار (يا يوانيس) بن‌ حسن‌ بن‌ عبدون‌ ابن‌ سعدون‌ بن‌ بطلان‌ (د پس‌ از 455 ق‌/ 1063 م‌)، پزشك‌ مسيحی‌ بغدادی‌. وی‌ مدتی‌ نزد ابوالفرج‌ عبدالله‌ بن‌ طيب‌ بغدادی‌ طب‌ و فلسفه‌ خواند (ابن‌ ابی‌ اصيبعه‌، 2/ 238) و بزرگ‌ترين‌ شاگرد و مورد احترام‌ فراوان‌ او بود (قفطی‌، 207). ابن‌ بطلان‌ ...
ابن بلدی | محمد عبدعلی اِبْنِ بَلَدی‌، شرف‌الدين‌ ابوجعفر احمد بن‌ محمد بن‌ سعيد بن‌ ابراهيم‌ تميمی‌ (مق‍ 566 ق‌/ 1171 م‌)، وزير مستنجد بالله‌ خليفۀ عباسی‌. او در سفری‌ كه‌ مقتفی‌ ــ خليفۀ عباسی‌ و پدر مستنجد ــ به‌ شهر واسط كرد (554 ق‌/ 1159 م‌)، از طرف‌ خليفه‌ به‌ حكومت‌ آن‌ شهر منصوب‌ شد (بنداری‌، تاريخ‌ آل‌ سلجوق‌، 265). سپس‌ د...
ابن بنان | محمد عبدعلی اِبْنِ‌بُنان‌، ابوطاهر، محمد بن‌ محمدانباری‌، مشهور به‌ ذوالرياستين‌ (507-596 ق‌/ 1113- 1200 م‌)، وزير، قاضی‌، اديب‌ و كاتب‌ مصری‌. نياكان‌ وی‌ از انبار بوده‌اند (قفطی‌، 3/ 209؛ منذری‌، 1/ 350)، اما در بعضی‌ منابع‌ نسبت‌ وی‌ به‌ تصحيف‌ به‌ صورتهای‌ ابياری‌ (دلجی‌، 118)، انماری‌ (سيوطی‌، 1/ 212) و ديناری‌ (زبي...

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام