ابن ابی عون

اِبْنِ اَبی عَوْن، ابراهیم بن محمد بن احمد بن ابی عون بن هلالِ ابی النّجم، ادیب و نویسنده (مق‍ 322ق / 934م). كنیۀ او را ابواسحاق (یاقوت، 1 / 234)، ابوعمران (بغدادی، 160) و ابوعمرو (عبدالمعید خان، «مقدمه»، 19) یاد كرده‌اند. پدرش نیز در شعر و ادب و كتابت معروف بوده است (همانجا؛ قس: یاقوت، 1 / 237).
ابن ابی‌عون از موالی بنی سُلَیم و از مردم شهر انبار (همانجا) واقع بر كرانۀ نهر فرات در 10 فرسنگی بغداد بود. وی به پیروی از شیوۀ نیاكانش دبیری پیشه كرد و به پایگاهی رسید كه عنوان كاتب بغدادی یافت. ابن ابی عون از یاران بسیار نزدیك ابوجعفر محمد بن علی شلمغانی معروف به ابن ابی‌العزاقر بود و به مذهب وی كه مبتنی بر دعوی خدایی و حلول لاهوت در كالبد او بود. سخت گرایش داشت (ابن مسكویه 1 / 123)، تا آنجا كه چون با شلمغانی دستگیر و وادار شد تا او را دشنام گوید و بر صورتش آب دهن بیندازد (ابن‌ندیم، 211) و به گفتۀ برخی فرمان دادند تا او را سیلی زند، دستانش لرزید و سر و ریش شلمغانی را بوسید و او را آفریدگار و سرور و روزی‌رسان خویش خواند (یاقوت، 1 / 236؛ ابوالفداء، 2 / 80-81). پس فقیهان و قاضیان، خون هر دو را مباح دانستند و به فرمان ابن مُقله (د 328ق / 940م)، وزیر عباسی، هر دو را كشتند، اجساد آنان را سوزانیدند و خاكسترشان را به فرات ریختند (بغدادی، 160؛ یاقوت، 1 / 253؛ ابن‌عماد، 2 / 293). وی را مردی كم خرد و متهور گفته‌اند (ابن‌ندیم، 211؛ یاقوت، 1 / 236).
آثار بازماندۀ او اینهاست: 1. كتاب النّواحی فی اخبار البلدان یا كتاب النواحی و البلدان؛ 2. كتاب الجوابات المُسكتة (همانجاها) كه برگزیده‌هایی از آن در مجلۀ «فرهنگ اسلامی» (عبدالمعید، «ادیبی حرفه‌ای ... »، 202-212) انتشار یافته است؛ 3. كتاب التّشبیهات، كه دربارۀ تشبیهات شعری و متضمن 92 باب است و چند بار چاپ شده است (GAS, I / 122)؛ 4. كتاب بیت مال السرور؛ 5. كتاب الدواوین؛ 6. كتاب الرسائل (ابن ندیم، همانجا؛ یاقوت، همانجا)؛ 7. لبّ الآداب فی ردّ جواب ذوی الالباب (ابن ابی‌عون، همانجا).

مآخذ

ابن ابی عون، ابراهیم بن محمد، التّشبیهات، به كوشش عبدالمعید خان، كمبریج، 1369ق / 1950م؛ ابن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، 1350ق؛ ابن‌مسكویه، احمدبن محمد، تجارب الأمم، به كوشش آمِدروز، بغداد، مكتبة المثنی؛ ابن‌ندیم، الفهرست؛ ابوالفداء، المختصر فی اخبار البشر، بیروت، دارالمعرفة، بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، به كوشش محمد زاهد بن حسن كوثری، قاهره، 1367ق؛ سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ریاض، 1403ق / 1983م؛ یاقوت، ادبا؛ نیز:

Abul Mu’id Khan, M., «Ibn-Abi-‘Aun, A Litterateur of the Third Century», IC, 1942; id, «Introduction» to Book of Similes (التشبیهات) Of Ibn Abi’Aun; GAS.

ابوالفتح حکیمیان