دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

ابراهیم خلیل (ع) | اِبْراهیمِ خَلیل (ع)، دومین پیامبر اولوالعزم، نیای بزرگ عرب از طریق پسرش اسماعیل، و بنی اسرائیل از طریق پسر دیگرش اسحاق . شكلهای گوناگون این نام در منابع دینی و غیردینی، با افزایش، ادغام، یا جابجایی حروف و هجاها می‌تواند حاكی از شهرت و رواج آن در منطقۀ هلال خصیب باشد. شكل ابرام1 در نخستین موضعی كه عهد عتیق به...
ابراهیم خلیل خان جوانشیر | سید علی آل داوود اِبْراهیمْ خلیل خانِ جَوانشیر، فرمانروای قراباغ در اوایل دوران قاجار كه مدتها با آقا محمدخان قاجار كشمكش داشت و سرانجام در 1221 ق / 1806 م در بیرون قلعۀ شوشی به تحریك روسها كشته شد. وی از ایل جوانشیر بود. این ایل از تركستان و از قبایل اوشیرخان بن یلدوزخان بوده است (هدایت، 9 / 296). به روایتی ایل جوانشیر از زم...
ابراهیم خواص | حسین لاشیء اِبْراهیمِ خَوّاص، ابو اسحاق ابراهیم بن احمد بن اسماعیل (د 291 ق / 904 م)، یكی از مشایخ صوفیه و از اقران جنید و نوری. اصل وی از سرّ من رأی (سامرا) بوده، ولی در ری اقامت داشته است (ابن جوزی، 4 / 102). برخی زادگاه او را بغداد دانسته و گفته‌اند كه پدرش از آمل به بغداد آمده بوده است (جامی، 137؛ نامۀ دانشوران ناصر...
ابراهیم درویش پاشا | علی اکبر دیانت اِبْراهیمْ دَرْویشْ پاشا (1228-1314 ق / 1813-1896 م)، صاحب منصب بلندمرتبۀ نظامی ‌در دورۀ سلطنت سلطان عبدالعزیز و عبدالحمید ثانی. وی در لوفچه (لوتس)1 ازشهرهای بلغارستان متولد شد. پدرش ابراهیم آغا از اعیان آن شهر بود. پس از گذراندن آموزش ابتدایی به استانبول آمد و داوطلبانه وارد خدمت ارتش جدید (عساكر منصوره) شد ...
ابراهیم دوم* |
ابراهیم ریاحی | حسن یوسفی اشکوری اِبْراهیمِ ریاحی، ابواسحاق بن عبدالقادر بن احمد طرابلسی تونسی (1180-1266 ق / 1766-1850 م)، شاعر، نحوی، فقیه مالكی و خطیب جمعه در جامع اعظم تونس. وی به سبب اینكه نیاكانش طرابلسی بوده‌اند، به طرابلسی نیز شهرت دارد، اما او خود در تستورِ تونس زاده شد (كتانی، 1 / 328). ابراهیم پس از فراگیری قرآن و مقدمات علوم، دان...
ابراهیم سامانی | سید علی آل داوود اِبْراهیمْ سامانی، ابواسحاق ابراهیم بن احمد بن اسماعیل (د پس از 335ق / 947 م)، امیرزادۀ سامانی که در دوران حکومت برادرش نصر بن احمد سامانی بر او شورید و با برادران دیگرش ــ ابوزكریا یحیی و ابوصالح منصور ــ در قهندز بخارا به زندان افكنده شد. هنگامی‌ كه نصر بن احمد در نیشابور بود، ابوبكر بن عمی ‌خباز یكی از مأم...
ابراهیم سامانی فلک |
ابراهیم سامانی، ابو اسحاق | سید علی آل داوود
ابراهیم سامانی، فلک الدین* |
ابراهیم سلطان بن شاهرخ | سید علی آل داوود اِبْراهیمْ سُلْطانِ بْنِ شاهْرُخ، ابوالفتح معزالدین یا مغیث‌الدین (796- 838 ق / 1394-1435 م)، شاهزادۀ دانش‌دوست، با ذوق و هنرمند تیموری و دومین پسر شاهرخ فرزند امیر تیمور گوركان. وی در 28 شوال 796 ق / 27 اوت 1394 م به هنگامی‌ كه تیمور هنوز زنده بود، دیده به جهان گشود (شامی‌، 156-157؛ یزدی، 550-551؛ قزوینی، 31...
ابراهیم سوره | حسن یوسفی اشکوری اِبْراهیم، نام چهاردهمین سوره از قرآن مجید با 52 آیه که در شمارۀ آیات آن اختلاف است: قرّاء بصره 51 آیه، کوفه 52، مدینه 54، شام 55 و دیگر قرّاء 50 آیه ذکر کرده‌اند (طوسی، 6 / 269؛ طبرسی، 3 / 301؛ آلوسی، 13 / 179؛ سیوطی، الاتقان، 1 / 235). این سوره «با استناد به اقوال محکم‌تر» هفتاد و دومین سورۀ نازل شدۀ قرآن ا...
ابراهیم سیمجور | علی بته کن اِبْراهیمِ سیمْجور، فرزند ابوعمران سیمجور دواتی (د 336 ق / 947 م)، امیری دانشمند، ادیب و فرزند یكی از غلامان بركشیدۀ سامانیان كه همچون پدر و فرزندانش چندی بر بخشهایی از خراسان فرمان راند. از دوران كودكی و جوانی ابراهیم آگاهی چندانی در دست نیست. این اندازه دانسته است كه در محضر ابوبكر محمد بن اسحاق بن خزیمه، ا...
ابراهیم شاه افشار | سید علی آل داوود اِبْراهیمْ شاهِ اَفْشار (مق‍ 1162 ق / 1749 م)، فرزند ابراهیم خان ظهیرالدوله برادر نادرشاه كه پس از برادر خود علیقلی خان عادلشاه (علیشاه) مدتی بر بخشهایی از قلمرو افشاریه سلطنت كرد و چون نتوانست از عهدۀ دفع شاهرخ برآید، دستگیر شد و به فرمان وی به قتل رسید. وی نخست محمدعلی بیك نام داشت، لیكن پس از آنكه پدرش ابر...
ابراهیم شاه شرقی | بخش تاریخ اِبْراهیمْ شاهِ شَرْقی، شمس‌الدین (حك‍ 804-844 ق / 1402-1440 م)، سومین سلطان از سلسلۀ «سلاطین شرقی» هند. وی پس از مرگ برادرش قَرَنْفُل مباركشاه بر تخت نشست و بر ناحیۀ وسیعی، مشتمل بر شمال اوتارپرادش و بیهار حكومت كرد. در ابتدای حكومت با سپاه دهلی به فرماندهی ناصرالدین محمودشاه، هشتمین سلطان تُغلقیه و سردارش م...
ابراهیم طباطبا* |
ابراهیم عادل شاه اول* |
ابراهیم عادل شاه دوم* |
ابراهیم عادلشاه اول |
ابراهیم عادلشاه دوم |
ابراهیم عادلشاه دوم |
ابراهیم عبدالقادر مازنی |
ابراهیم غافقی | آذرتاش آذرنوش اِبْراهیمِ غافِقی ابواسحاق بن احمد بن عیسی (641-716 ق / 1243-1316 م)، نحوی، قاری و فقیه مالكی. در اِشبیله (سِویل) زاده شد و در سَبْتَه درگذشت و به همین سبب وی را اشبیلی و سَبْتی گفته‌اند. علت انتساب او به غافق، از قلعه‌های نزدیك اشبیلیه، دانسته نیست. اندك اطلاعی كه از او هست، در همۀ مآخذ به یكسان تكرار شده اس...
ابراهیم غزنوی |
ابراهیم غزنوی* |
ابراهیم غزنوی، سلطان ابوالمظفر | مجدالدین کیوانی اِبْراهیم غَزْنَوی، سلطان ابوالمظفر ظهیرالدوله رضی‌الدین ابراهیم بن مسعودبن محمودبن سبكتكین، نهمین (منهاج، 1 / 238) جانشین ناصرالدین سبكتكین (بدون احتساب مسعودبن مودود، طفلی كه بیش از چند هفته سلطان نبود) و پانزدهمین امیر از امرای سلسلۀ غزنوی (لین پول، 259؛ زامباور 416، 418، با احتساب مسعودبن مودود). آغاز زند...
ابراهیم قزوینی |
ابراهیم قزوینی، ابن محمدباقر* |
ابراهیم قزوینی، ابن معصوم | حسن یوسفی اشکوری اِبْراهیمِ قَزْوینی، ابن معصوم بن فصیح حسینی (1065-1145 ق / 1655-1732 م)، فقیه و عالم. او در تبریز زاده شد، ولی در قزوین زیست و همانجا درگذشت. تاریخ وفات او را 1148 و 1149ق نیز نوشته‌اند (آقابزرگ، 3 / 337). وی نزد پدر خویش و چند تن از عالمان بنام آن روزگار مانند حسین بن جعفر خوانساری، امیر عبدالباقی، محمدباقر...
ابراهیم قوام فاروقی | علی بته کن اِبْراهیم قَوامِ فاروقی، فرهنگ‌نویس، صوفی و شاعر پارسی زبان در سدۀ9 ق / 15م، اهل مِنیر، شهری در بهار، از ایالات شرقی هند و مؤلف فرهنگ شرفنامۀ منیری. آگاهی مختصری كه از زندگی ابراهیم فاروقی در دست است، برگرفته از فرهنگ اوست. وی در زمان ابوالمظفر باربك شاه (864- 879 ق / 1459-1474 م)، از امرای بنگال می‌زیسته، و ...
ابراهیم قویری | منوچهر پزشک اِبْراهیمِ قُوَیری، ابواسحاق، دانشمند منطقی، مفسر كتابهای منطق ارسطو و هندسه‌دان قرن 3 ق / 9م. از جزئیات زندگی و تاریخ تولد و مرگ او آگاهی دقیقی در دست نیست، جز اینكه گفته‌اند در زمان شانزدهمین خلیفۀ عباسی، المعتضد بالله (خلافت: 279- 289 ق / 893-902 م) حیات و شهرت داشته است. اهمیت علمی ‌قویری در این است كه من...
ابراهیم گیلانی | علی بته کن اِبْراهیمِ گیلانی، پسر شیخ عبدالله زاهدی گیلانی، از دانشمندان، شاعران و خوشنویسان قرن 12ق / 18م. ابراهیم كوچك‌ترین فرزند خانوادۀ خود بود. مقدمات علوم را در لاهیجان نزد پدرش كه به علم و تقوی زبانزد بود، فراگرفت و در شاعری و خوشنویسی و ترسل مهارت كامل یافت (حِزین، تاریخ، 5؛ همو، تذكره، 21). در توصیف خط ابراهیم ...
ابراهیم لودی | بخش تاریخ اِبْراهیم لَودی، سومین و آخرین سلطان لودی آگرۀ هند (مق‍ 932ق / 1126). او پس از مرگ پدرش، اسكندر لودی (د 923ق / 1517م)، جانشین وی شد. برخی از درباریان و سران افغان برای محدود ساختن قدرت وی از همان آغاز، رأی بر آن نهادند كه او در دهلی و برادرش جلال خان در جونپور به مشاركت سلطنت كنند، اما ابراهیم پس از 4 ماه بر ...
ابراهیم لکهنوی | حسن یوسفی اشکوری اِبْراهیم لَكْهْنَوی، محمدتقی بن حسین دلدار علی نقوی نصیرآبادی (1259-1307ق / 1843-1890م )، فقیه و مفسر شیعی در سدۀ 13ق / 19م در هندوستان. وی در لكهنو زاده شد و در همانجا رشد یافت و به تحصیل علم پرداخت (آقابزرگ، طبقات، 10). صرف و نحو و منطق و بیان را نزد مولی كمال‌الدّین موهانی و فقه و اصول را پیش پدر خواند. پ...
ابراهیم متفرقه | مجدالدین کیوانی اِبْراهیمِ مُتَفَرّقه (ح 1085- 1158ق / 1674-1745م)، ناشر، مترجم و سیاستمدار مجار نژادِ تُرك، مشهور به نخستین بنیان‌گذار صنعت چاپ در تركیه و یكی از نوگرایان و دانش‌پروران سدۀ 11ق / 17م این كشور. زندگی: ابراهیم آغا یا ابراهیم افندی در كولوژوار1 مجارستان آن روز (كلوژ2 امروزی واقع در اردلی یا ترانسیلوانیا، در غرب...
ابراهیم مجذوب | بخش عرفان اِبْراهیمِ مَجْذوب، از صوفیان قرن 7ق / 13م و معاصر شیخ شهاب‌الدین سهروردی و نجیب‌الدین علی بن بزغش شیرازی. وی در میان صوفیه شهرت داشته است و جنید شیرازی در شدّالازار در شرح احوال نجیب‌الدین علی بن بزغش از او یاد كرده و او را از «مجانین العقلاء» به شمار آورده است. ابراهیم مردی مجذوب و شوریده حال بوده و جنید شی...
ابراهیم مدایح نگار* |
ابراهیم مرزوق | آذرتاش آذرنوش اِبْراهیم مَرْزوق (1233-1283ق / 1818-1866م)، ادیب و شاعر مصری. وی در قاهره زاده شد و در خرطوم درگذشت. در جوانی به مدرسۀ زبانهای بیگانه در قاهره وارد شد و زبان فرانسه را نیك آموخت، اما علاقۀ او به ادبیات عربی، موجب شد كه انبوهی قطعۀ منثور و منظوم (شیخو، 87: 000‘20 بیت) حفظ كند، پس از فراغت از تحصیل، به خدمت دو...
ابراهیم مرزوی | منوچهر پزشک
ابراهیم مروزی | منوچهر پزشک اِبْراهیمِ مَرْوَزی، یا مروروذی (قفطی، 284)، ابویحیی، پزشک، حکیم، منطقی، هندسه‌دان و از انتقال‌دهندگان علوم یونانی به عالم اسلامی (ابن ابی اُصیبعة، 2 / 226-227، 3 / 225). از تاریخ ولادت و مرگ او آگاهی دقیقی در دست نیست، اما چون معاصر و استاد ابوبشر متی بن یونس (د 329ق / 941م) شارح معروف آثار منطقی ارسطو بود، ...
ابراهیم موسوی قزوینی | حسن یوسفی اشکوری اِبْراهیمِ موسَوی قَزْوینی، ابن محمد باقر موسوی (1214-1264ق / 1799- 1848م)، فقیه و اصولی شیعه، صاحب ضوابط الاصول. پدر او از سادات موسوی «خویین»، یكی از آبادیهای پیرامون قزوین بود. ابراهیم در قزوین زاده شد و در كودكی همراه پدر به كرمانشاه كوچ كرد. مقدمات علوم متداول را نزد مدرسان آنجا آموخت. پس از آن عازم عراق...
ابراهیم موصلی | مهران ارزنده اِبْراهیمِ موصِلی، ابواسحاق، ابراهیم بن ماهان بن بهمن ابن نُسك، ملقب به ندیم، موسیقی‌دان، آهنگساز و شاعر بزرگ اوایل عصر عباسی. دربارۀ زندگی و فعالیت هنری این شخصیت پرآوازه اطلاعات تاریخی و روایات افسانه‌ای فراوانی در دست است كه در منابع گوناگون پراكنده است. با اینهمه، منبع اصلی تحقیق در احوال و آثار وی همان ك...
ابراهیم میرزا صفوی | سید علی آل داوود اِبْراهیمْ میرزا صَفَوی، از شاهزادگان هنرمند، شاعر و دانش‌دوست صفوی (مق‍ 984ق / 1577م). او پسر بهرام میرزا (فرزند شاه اسماعیل اول)، برادرزاده و داماد شاه تهماسب بود و در شعر «جاهی» تخلص می‌كرد. قمی ‌مؤلف چند كتاب، كه از معاصران او بوده و پدرش میر منشی سمت وزارت این شاهزاده را در خراسان بر عهده داشته است، ولاد...
ابراهیم نخعی | حسن یوسفی اشکوری اِبْراهیمِ نَخَعی، ابو عمران بن یزید (د 96ق / 715م)، متكلم، فقیه، محدّث و از حافظان بنام حدیث. نام و نسب كامل او ابراهیم بن یزید بن قیس بن اسعد نخعی كوفی است. در تاریخ تولد و مرگ وی اتفاق نظر نیست: تولّد او را در 50ق / 670م (بستانی ف) و مرگ او را در 95 ق‌م نیز دانسته‌اند (صفدی، 1 / 169). با اینكه راویان و تار...
ابراهیم نخعی | عبدالامیر سلیم اِبْراهیمِ نَخَعی (جایگزین مقالۀ دبا)، ابو‌عمران ابراهیم بن یزید بن اسود بن عمرو بن ربیعه (د 96 ق/ 715 م)، از تابعین نامدار کوفه که روایات و اقوال وی در فقه و تفسیر مورد توجه نسلهای بعد قرار گرفت. اگر‌چه غالباً او را صاحب نسب عربی دانسته‌اند، اما برخـی، از‌جمله ابوعبیـده وی را از موالـی شمرده‌انـد (نک‍ : خلیف...
ابراهیم همدانی | ناصر شعار اِبْراهیم هَمَدانی، ظهیرالدین یا رفیع‌الدین سید میرزا ابراهیم بن قوام‌الدین حسین بن عطاءالله حسن حسینی همدانی، مشهور به قاضی‌زاده، حكیم صوفی مشرب، فقیه، محدث و متكلم امامی. در منابع قدیمی ‌و نزدیك به زمان وی، نام كامل او نیامده است. افندی، بی‌آنكه توجهی داشته باشد، در دو جا از او یاد كرده (1 / 9، 28) و همین ا...
ابراهیم هندی | آذرتاش آذرنوش اِبْراهیمِ هِندی، صارم‌الدین ابراهیم بن صالح (د 1101ق / 1690م) شاعر حنفی مذهب یمن. پدرش از هند به یمن كوچید و در صنعا مسكن گزید و همانجا به دست سادات یمن اسلام آورد. ابراهیم كه به سبب انتساب پدرش به هند، هندی نام گرفته بود، به شعر و ادب روی آورد و امامان صنعا را در قصائدی بلند مدح گفت. وی ظاهراً نخست به امام ...
ابراهیم کازرونی | علی بته کن اِبْراهیمِ كازِرونی، میرزا محمد (ح 1180-1260 ق / 1766-1844 م) پسر میرزا اسماعیل متخلص به نادری، شاعر، عارف، پزشك و مداح محمدشاه قاجار. اجداد او از سادات عالی مقام كازرون بودند، ابراهیم نیز در همین شهر متولد شد. در جوانی به شیراز آمد و به تحصیل علوم پرداخت (فسایی، 2 / 254) و پزشكی را نزد عمّش میرزا مرتضی معروف...
ابراهیم کرکی | حسن یوسفی اشکوری اِبْراهیم كَرَكی، امام برهان‌الدّین ابواسحاق بن موسی بن بلال (776-853 ق / 1374- 1449 م)، ادیب، نحوی، محدّث، مورخ، مفسر، فقیه و قاضی و از عالمان بنام شافعی. در كَرَكِ شوبك (شرق اردن) زاده شد. در كودكی پدرش را از دست داد. پس از فراگیری قرآن و مقدمات علوم، به تحصیل ادبیات، حدیث، منطق، فقه و اصول پرداخت و در فلسط...
ابراهیم کلانتر | سید علی آل داوود اِبْراهیمِ كَلانْتَر، اعتمادالدوله (مق‍ 1216 ق / 1801 م)، از دولتمردان اوایل سدۀ 13 ق / اواخر 18م كه در روزگار لطفعلی خان آخرین پادشاه دودمان زند صاحب اختیار كامل و به جای وزیر بزرگ او بود و در دورۀ آقا محمدخان قاجار و‌اندكی از دوران فتحعلی شاه مقام صدارت داشت . زندگی: حاج ابراهیم كلانتر سومین پسرحاج هاشم شیر...

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام