آرترودیر

آرْتْرودیر [ārtrodīr]، هریک از ماهیان آرواره‌دار و زره‌دار راسته‌ای منقرض شده از ردۀ پلاکودِرم که در نهشتهای آبهای شیرین و دریاهای دورۀ دِوُنیَن یافت شده است. نخستین آرترودیرها (مانند جنس آرْکتولِپیس) ماهیان کاملاً زره‌داری با بدن پهن بودند. این ماهیها تیغه‌های شانه‌ای دراز، توخالی، منحنی و به عقب برگشته‌ای داشتند که احتمالاً آنها را برای ساکن نگاهداشتن خود، یا حرکت در کف دریا به کار می‌بردند.

 آرترودیرهای پیشرفته‌تر (مانند جنس کوکوستِئوس از دورۀ دونین میانی) بیشتر در زیستگاههای دریایی زندگی می‌کردند. این ماهیها کمتر از آرکتولپیس زره داشتند و سر استخوانی و صفحات استخوانی بدن آنها در هر طرف به وسیلۀ مفصلی به هم متصل می‌شدند و حرکت آزادانۀ سر را ممکن می‌ساختند. این آرترودیرها شکارچی بودند و آرواره‌هایی استخوانی با برآمدگیهای عاج مانندی در جلو و لبه‌های بُرنده‌ای در پشت داشتند. احتمالاً پشت بدن و دم آنها پوششی نداشت و تیغه‌های شانه‌ای آنها کوتاه، و در برخی از میان رفته بود.
آرترودیرها در دور دونین پسین منقرض شدند. جنس دینیکْتوس که معرف این دوره است، شبیه به کوکوستئوس، اما بسیار طویل‌تر از آن بود، چنان‌که طولش به حدود 9 متر می‌رسید؛ در صورتی که کوکوستئوس 6/0 متر درازا داشت.
در دورۀ دونین، آرترودیرها شاخه‌های فراوانی داشتند. اعضای جنس فیلولِپیس ماهیان خاصی بودند که بیشتر قسمتهای زره سر خود را از دست داده بودند. این ماهیها در گذشته از ردۀ ماهیان زره‌دار به‌شمار می‌آمدند. پتوکْتودُنتها، از خویشاوندان آرترودیرها در دریا می‌زیستند و احتمالاً از نرم‌تنان تغذیه می‌کردند. این ماهیها را اجداد کیمایْراها می‌دانند، اما مدرکی برای اثبات این موضوع در دست نیست.    (100)