کهنه یادداشت

قریب یک قرن است دانشمندان مغرب زمین در تحقیق منابع شاهنامه بذل مساعی نموده و در منشاء اخبار و حکایات داستانهای آن غور کرده و به کشفیات سودمند مهمی نایل آمده اند.

از میان قصه های مذهبی اقوام سامی دو قصه است که زمینۀ اصلی آن دفاع از زندگی و حفظ نژاد بشر و تأمین آسایش اوست. درین گفتار بر سر آنیم که تا حد امکان پیرایه هایی را که طی قرون بر این دو قصه بسته اند به یکسو نهیم و آندو را با قصۀ دیگری که در کتاب دینی ایرانیان باستان در همین زمینه وجود دارد بسنجیم.

ایندرا که در هند خدای جنگ و پیروزی و ربالنوع برق و تندر، و در سرودهای ریگ ودا، یعنی کهن ترین سرودهای مذهبی هندیان، پروردگار ملی هند محسوب است در آثار ایرانی نام دیوی است که سردستۀ یاران اهریمن است، و ذکرش در اوستا و ادبیات پهلوی مختصر است.

ایندرا یکی از بزرگترین خدایان هندی و در اوستا سردستۀ دیوان اهریمنی است. در دوره ای که سرودهای ریگ ودا Rig Veda یعنی کهن ترین سرودهای مذهبی هندیان نوشته شده ایندرا خدای برق و تندر و نیز رب النوع جنگ و پیروزی است و پروردگار ملی هندیان و سرآمد سایر خدایان بشمار است.

از علومی که درین قرن اخیر در فرنگستان نشو و نما یافته یکی هم علم اساطیر و به عبارت دیگر علم انتقال افسانه ها در میان عوام است.

مملکت چین که تا این اواخر ابواب آن بر روی متمدنین اروپا مسدود بود و کسی از اوضاع داخلی و اخلاق و عادات مردم آن سرزمین بطوریکه باید اطلاعات مفصل نداشت، پس از افتتاح باب مرابطات و جمع آوری اطلاعات ثابت شد که از ممالک قدیمه است و اهالی آن از خیلی پیش به اختراع بعضی وسایل برای رفع احتیاج مثل فن طبع و نگارش روزنامه و کاغذسازی و باروت و استفاده از قوۀ مغناطیس و کرم ابریشم و غیره نایل آمده، بیش از تمام ملل دیگر از آن اختراعات بهره می برده اند.

اختراعات و کشفیات نوین ملتهای زنده و تحولات و تغییرات شگرف در همه شؤن زندگی‏ که در بسیاری از کشورهای متمدن آغاز گردیده و سپس رفته رفته بمرحلهء کاملتری رسیده است‏ مردم مشرق زمین و بویژه ملت ما را دچار بهت و حیرت کرده است و درین نیم قرن اخیر که بر اثر عوامل گوناگونی ملت ما از کاروان تمدن جهانیان عقب ماندها بود اندیشه‏ هائی افراطی در گروهی‏ پدید آمد

در میان مراسم و تشریفاتی که اقوام مختلف ایرانی برای ایجاد باران و رفع خشکسالی برپا می کردند سنت های خاص و جالبی یافت می شود: از آن جمله تشریفاتی است که در متنی به زبان سغدی، که ما آن را طلسم باران نامگذاری کرده ایم، دیده می شود. از آنجا که متون سغدی تا به حال به فارسی ترجمه نشده اند و موضوع این متن ممکن است به اطلاع عدۀ زیادی در ایران نرسیده باشد ترجمۀ متن سغدی را برای ارائۀ سخنرانی در این هفته خالی از فایده ندیدم. شاید بی مورد نباشد مقدمۀ مختصری دربارۀ زبان سغدی و مدارک آن (که تا به حال کم و بیش در ایران ناشناخته مانده اند) عرض شود.

1- گنوسی چیست؟ گنوسیس – در یونانی Gnosis به معنی معرفت است و اصطلاحاً به معنی معرفت مثبت یا حکمت باطنی آمده و در فارسی می توانیم آنرا به «معرفت» و «شناخت» تعبیر کنیم. گنوستیکس - در یونانی Gnostikos ( در زبان های فرانسوی و انگلیسی Gnostique و Gnostic ) به معانی ذیل آمده:

بازنشر جلسه نقد و بررسی دو کتاب از شاهرخ مسکوب در مجله «کتاب امروز»/ میزگردی با حضور مهرداد بهار، ناصر پاکدامن، امیرحسین جهانبگلو، داریوش شایگان، محمدرضا شفیعی کدکنی و شاهرخ مسکوب