مقاله

قاضی نورا‌لله شوشتری در ابتدای مجالس المومنین كه ذكر اماكن و بلاد شیعه را نوشته، از جمله درباره سبزواریان و غیرت و تعصب ایشان نسبت به تشیع و اهل بیت، خاصه امیرالمومنین علی (ع) سخن گفته و این موضع و موضوعی مشهور بوده است. همچنان كه مولانا جلال‌الدین بدان اشارت كرده و فرموده است: سبزوار است این جهان كج مدار ما چو بوبكریم دروی خواز و زار

برای کسب شناخت دقیق و عمیق از هر جریان اجتماعی، بایستی مجموعه ای از عوامل و جریانات دیگر را در ارتباط با آن مورد توجه قرار داد. به ویژه اگر جریان اجتماعی مورد مطالعه در دوره گسترده ای از حیات بشری تطور و تکوین یافته باشد و با فرهنگها و اجتماعات گوناگونی نیز ارتباط برقرار نموده باشد. حتی قدسی ترین امور در عالم،هنگامی که به دست بشر می افتند،بسیاری تغییرات و تحریفات را در خود ملاحظه می کنند.

ستاره‌شناسی یونانی از طریق کتاب مجسطی بطلمیوس به زبان عربی وارد شد و توانست منشأ آثار گوناگون علمی در عالم اسلام شود. هیئت که نمایندۀ وجه کیهان‌شناسانۀ نجوم در تمدن اسلامی است، آهسته آهسته از دیگر رشته‌های نجوم مجزا شد و تبدیل به یک رشتۀ خاص و مستقل از دانش نجوم گردید. در این مقاله تلاش شده، بیشتر آثار شناخته شده که در زمینۀ علم هیئت در تمدن اسلامی نوشته شده‌اند معرفی گردیده و طبقه‌بندی شوند.

نیاز آدمی به معنویت، نیازی انكارناپذیر است. در معنای عام، معنویت پاسخگوی آن قسم نیازها و تمایلات بشری است كه از طریق مواهب مادی و این جهانی ارضاء نمی‌شوند و برای تأمین شان باید وسائلی از گونه‌ای كاملاً متفاوت برانگیخت. این وسائل به ساحتی ورای ساحت مادی و محسوس تعلق دارند. به همین دلیل است كه امروزه اصطلاح معنویت (spirituality) اصطلاح بسیار مبهمی است و بر معانی متعدد و حتی متعارض دلالت می‌كند.

مطلب حاضر، اجمالی است در باب پیوندهای مشترك تاریخی و فرهنگی میان ایرانیان و ارمنیان. این دو ملت همسایه و همجوار، در طول تاریخ، حادثه‌های مشتركی را از سر گذرانده و در بسیاری از زمینه‌ها سرنوشت مشتركی داشته‌اند. پادشاهان باستانی ایران ـ از هخامنشیان تا ساسانیان ـ با كمك به حكمرانان و شاهان ارمنی و پذیرش آنان به عنوان متحد قابل اعتماد ایران، در گسترش این پیوندها نقش اساسی داشته‌اند. بعدها، كوچ اجباری بزرگ ارامنه در عهد شاه عباس بزرگ،‌گامی دیگر در این همپیوندی بوده است. نویسنده مقاله حاضر، پژوهشگر، مترجم و مؤلف آثار متعددی در عرصه تاریخ و فرهنگ و زبان و ادب ارمنی است. احمد نوری زاده از نادرشاعران غیر ارمنی است كه اشعاری را به زبان ارمنی سروده است.

نوع بشر در طول تاریخ پیوسته با موضوعاتی رو به رو بوده است که بر فرایند حیات تاثیر بسزایی داشته و زندگی اش را جهت و معنا بخشیده است. بدون تردید از اهمّ این موضوعات پدیده مرگ و پایان حیات است، پدیده ای که هیچ انسانی را از آن گریزی نیست و آرزوی جاودانگی همواره در طول تاریخ اندیشه انسان را درگیر کرده است.

در حوزه حكمت و فرهنگ ایرانی ـ خاصه از قرن دهم به بعد ـ فلسفه، علوم عقلی و معرفت شهودی راه و زبان تازه‌ای را تجربه كرد. فقدان آموزش، منابع و شناخت كافی از این تداوم فرهنگی، سبب شده تا بخش مهمی از میراث سترگ و ارزشمند ما در محاق فراموشی قرار گیرد. مقاله حاضر در باب زندگی و اندیشه‌های نظام‌الدین احمد گیلانی، حكیم و اندیشور اوایل قرن نوزدهم در حوزه فرهنگ ایرانی در هندوستان، تحریر شده است.

وبر می گوید موسیقی غرب (اروپا) در طی سده های گذشته به طور چشم گیری تحول پیدا كرده است و این تحول در مقابل موسیقی غیرغربی، كه حالتی ایستا داشته، فوق العاده درخور توجه است. او توضیح می دهد كه فرهنگ غرب و موسیقی آن در جهت ایده آل تكامل یافته است. نگاه تئوریكی وبر بر این پایه است كه تحول فرهنگ اروپا بر بنیاد تحول اقتصادی اجتماعی صورت پذیرفته و فرهنگ آن نیز در جهت كمال و بهره گرفتن معقول از تن های ( نغمه های tone ) موسیقی گام برداشته است.

پژوهش در عرصه مسائل مذهبی کار ساده ای نیست. این را همه کسانی که به نحوی در این امور دستی دارند به مراتب مختلف می دانند. این مسئله مخصوص اسلام هم نیست. در قرن نوزدهم پژوهش های تاریخی و نقد متن در سنت مسیحی و کتاب مقدس که بر اساس شیوه های تاریخی و فیلولوژیک انجام می شد هم واکنش هایی در خود سنت کلیسایی به همراه داشت. با این وصف چنانکه می دانیم تحولات درونی در دو مذهب کاتولیک و پروتستان هر یک زمینه هایی را برای رشد این نوع تحقیقات به اشکال مختلف در عرصه متون مقدس فراهم کرد و در پیش زمینه و همچنین در پی آن زمینه را برای تئوریهای جدید مذهبی در سنت های مختلف الهیات مسیحی تسهیل کرد.

امیر سامانی آنگاه که تفسیر درازدامن طبری را که از بغداد، در چهل مصاحف بیاورده بودند، می‌بیند و خواندنش را دشوار می‌یابد، از علمای ماوراءالنهر جواز ترجمه آن را استفتا می‌نماید و ایشان هم خواندن و نوشتن تفسیر قرآن را به پارسی برای کسی که تازی نداند، روا می‌شمارند. این ترجمه در طول هزاره‌ای که بر آن گذشته، تأثیری بنیادین بر چگونگی ترجمه قرآن کریم به پارسی نهاده است.