مقاله

برخی از افراد بر اثر قساوت دل که از گناه ناشی شده است، دنیا را به آخرت ترجیح می‌دهند و از روی غفلت، نه تنها حال عبادت ندارند، بلکه نسبت به ارزشهای معنوی بی‌اعتنا می‌شوند؛ غافل از آنکه مقدم داشتن کارهای دنیا بر آخرت، بسیار خطرناک است و انسان را دچار سوءعاقبت می‌کند. این اشخاص نماز می‌خوانند؛ اما از آن لذت نمی‌برند و حتی گاهی نماز را تا آخر وقت به تأخیر می‌اندازند. قرآن می‌فرماید: وای به حال چنین کسی! وای بر کسی که نماز می‌خواند، اما در موقع نماز، از آن غافل است: «فویلٌ للمُصلین، الذین هُم عن صلاتهم ساهُون»

اشاره: سعدي اهل عرفان است كه در غزلياتش موج مي‌زند و خاستگاه انديشه و بيان اوست. او با عشق اسرار وجود را رصد مي‌كند و برايش راه وصول به حقيقت است. سعدي عشق اين سري و آن سري را توأمان دارد و به جايگاهي مي‌رسد كه اين دو به وحدت مي‌رسند. اگرچه برخي مضامين اين عشق را زميني دانسته‌اند، اما او عارفي است كه در سراسر غزلهايش به تبيين عشق الهي پرداخته و بر همين اساس است كه به نزاع عقل و عشق با توجهي خاص نگريسته است. در اين مقاله كه پيشتر در نشريه «سعدي‌پژوهي» چاپ گرديده، كوشش شده تا ضمن بررسي ويژگيهاي عشق الهي در غزليات سعدي، به عرفان‌شناختي وي توجه شود.

اكنون ترجمه آنچه را كه آيت‌الله شيخ علي كاشف الغطا، از خود و ديگران، درباره سيد جمال‌الدين نوشته و در مجموعه «الحصون المنيعه» آورده است، مي‌آوريم:

در سالهايي که دکتر محمد علي اسلامي ندوشن در دانشکده ادبيات دانشگاه تهران دروس «نقد ادبي» و «ادبيات تطبيقي» را تدريس مي‌کرد، کلاسهايش با استقبال کم‌نظير دانشجويان برگزار مي‌شد. حال و هواي کلاسهاي او را دانشجويانش براي ما تعريف مي‌کردند. در آن دوران به‌رغم فضاي حاکم بر محافل روشنفکري، زاويه نگاه او با سايرين تفاوتهايي داشت که نسل امروز از آن مطلع نيست. آن زمان گرايشهاي مختلفي در محافل ادبي و روشنفکري وجود داشت. مطالعه در بين دانشجويان يک علاقه عمومي بود. ساعات زيادي از وقت دانشجويان صرف مطالعه آثار مختلف مي‌شد. کتابها دست به دست مي‌شد. بعضي عنوانها و اسامي بيشتر طرفدار داشتند، بعضي کمتر.

بحث اين است که چه عواملي کارکرد تفکر و تعقل را از بين مي‌برد؟ چه عواملي باعث مي‌شود انسان بدون تفکر و تعقل کار کند و جهنمي شود؟ قرآن کريم مي‌فرمايد: افراد جهنمي در جهنم با هم مي‌گويند: اگر عقلانيت داشتيم که به جهنم نمي‌رفتيم: «قالوا لو کُنا نسمعُ أو نعقلُ ما کُنّا في أصحاب السعير».1 ما گوش شنوا، تفکر و تعقل عوامانه نداشتيم و جهنمي شديم. به همين مناسبت، بحث اين است که چه چيز انسان را بي فکر و بي عقل مي‌کند.

اولین مستند شادی، کتیبه گنج‌نامه در همدان است که توسط داریوش به نگارش درآمده است. در این کتیبه ذکر شده که خداوند زمین را آفرید، شادی را آفرید و مرا آفرید که پاسدار شادی زمین باشم. در تمام آیین‌های ایرانی، شادمانی یک موضوع هفتگی، ماهانه و سالانه بوده و ایرانیان به شکل‌های مختلف هر روز آخر هفته را شادی می‌کردند و هر شش ماه یک‌بار عید داشتند مثل سده، مهرگان. در سال یک عید به نام نوروز نامگذاری شده که چهارده روز طول می‌کشد؛ یعنی از شب چهارشنبه سوری تا شب چهاردهم فروردین (سیزده به در). در ایران، تقویم با شادی آغاز شده است. امروز متاسفانه برخی ایرانیان آداب تفریح کردن را فراموش کرده‌اند.

نخستين كسي كه توجهي به تهران كرد، شاه طهماسب اول صفوي (984-930) بود. او كه به زيارت حضرت عبدالعظيم و امامزاده حمزه علاقة زياد داشت و براي زيارت مقبرة ايشان به اين صفحات مي‌آمد، در سال 961 فرمان داد باروئي به گرد تهران بكشند. اين بارو شش هزار گام بود و صد و چهارده برج بعدد سوره‌هاي قرآن مجيد داشت و در هر برج، سوره‌اي از قرآن كريم را دفن كرده و دور بارو خندقي كند.

ساخــتارهای کنونـــی آموزشـــی در دانشگاه‌های ایران به گونه‌ای شکل گرفته که ضرورت کارکردی «عاملیت» را کمرنگ کرده است. منظور از ضرورت کارکردی این است که دانشجویان و استادان، تحت الزامات و اقتضائات نظام دانشگاهی، مجاب و مجبور شوند به توانایی‌ها و استعدادهای خود بیشتر توجه کنند. نظام آموزش عالی و ساختارهای آن زمانی می‌توانند کارکردهای خود را ایفا کنند که تک‌تک دانشجویان و استادان را در شرایطی قرار دهند و امکاناتی را فراهم کنند که آنان احساس کنند انگیزه لازم را به دست آورده‌اند؛ به گونه‌ای که توجیه و قانع شوند برای داشتن یک زندگی دانشگاهی باید حداکثر توانایی‌ها و خلاقیت‌های خود را بروز دهند.

می‌توان ایران را یک جهان کوچک پنداشت با توجه به تنوع و تکثر آب‌وهوا و اقلیم و فرهنگ‌ها و مذاهب اما از جهت پیشینه تاریخی و تمدنی بدون اغراق ایران کشور مادر است. این نکته حتی آن‌گاه که قدیمی‌ترین تمدن را تمدن بین‌النهرین می‌دانستند، قابل‌پذیرش بود حال آنکه سال‌ها پیش دست تقدیر سیلی را در منطقه جیرفت رقم زد که در کنار خساراتش برکاتی شگفت برای منطقه و اهالی آن و برای همه ایران و بلکه جهان داشت و آنچه سیل سال 1379 برای روستاییان منطقه رونمایی کرد آثاری از تمدنی قدیمی بود که می‌توانست بخشی از دانش تاریخی و باستان‌شناسی را اصلاح و تکمیل کند. دکتر یوسف مجیدزاده، از باستان‌شناسان شناخته‌شده بین‌المللی ایران و استاد بازنشسته دانشگاه تهران که دکترای خود را از دانشگاه شیکاگو دریافت کرده در این‌باره چنین می‌گوید:

ابن‌طولون [والي مستقل و مقتدر مصر در عهد خلفاي عباسي] پس از مشاهدة منارة مشهور مَلَويّه [حلزوني‌شكل] در سامرا [شمال بغداد] فرمان داد در قاهره مسجدجامعي بنا كنند [سدة دوم هـ ق]، و چنانكه مشاهده مي‌شود درودگري و قاب‌بنديهاي چوبي آن با كنده‌كاري گل و بته‌اي و نقوش درهم تابيده‌اي تزيين يافته كه متأثر از شيوة بين‌النهرين بوده است. از جانب ديگر همين‌گونه امتزاج عناصر هنري در ساختمان سراسر شهر و بخصوص مسجدجامع قيروان [در تونس] مشهود است، كه از خاورميانه و مصر به وام گرفته شده بود [ساختمان در سدة اول هجري].