دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

آقابابا خان | کرامت الله افسر
آقابزرگ تهرانی | سید کاظم موسوی بجنوردی آقا بُزُرْگِ تِهْرانی، محمدمحسن بن علی بن ‎محمدرضا ‎بن‎ ‎محسن ‎بن علی‎اکبر (11 ربیع‎الاول 1293-13 ذی‎الحجۀ 1389ق / 7 آوریل 1876-20 فوریه 1970م)، فقیه و کتاب‎شناس شیعی امامی. در تهران زاده شد. پدر و پدربزرگش از روحانیون این شهر بودند. جدّ‌ بزرگش، حاج محسن، بازرگان بود و به یاری منوچهرخان معتمدالدولۀ گرجی، نخست...
آقابزرگ شیرازی | یحیی ذکاء آقابُزُرْگِ شیرازی، (سدۀ 13ق / 19م)، نگارگر ایرانی. از شرح زندگانی او آگاهی چندانی در دست نیست. وی در روزگار شهریاری محمدشاه و ناصرالدین شاه در دستگاه حکومتی شاهزادگان قاجار در شیراز کار می‎کرد و به همین انگیزه او را «نقاشباشی سرکاری» می‎نامیدند. آقابزرگ به شهرهای تهران و قزوین و تبریز و مشهد سفر کرده و در شی...
آقاجمال خوانساری | سید کاظم موسوی بجنوردی آقا جَمالِ خوانْساری، جمال‎الدین محمد بن حسین بن محمد (د 1125ق / 1713م)، محدث، اصولی، حکیم، متکلم و فقیه امامی ایرانی. وی در حوزۀ علمیۀ اصفهان نزد پدرش، آقا حسین محقق خوانساری، دایی‎اش، ملامحمدباقر محقق سبزواری نویسندۀ ذخیره و ملامحمدتقی مجلسی (ه‍ م‌م) درس خواند و سپس در همان حوزه به تدریس معقول و منقول پرداخ...
آقاحسین پاشا |
آقاحسین خوانساری | صمد موحد آقا حُسَیْنِ خوانْساری، فرزند جمال‎الدین، معروف به محقق خوانساری (1016-1099ق/1607- 1688م)، دانشمند، فقیه و حکیم بزرگ شیعی ایرانی در دورۀ صفوی. پیش از رسیدن به سن بلوغ، به قصد کسب معارف و علوم اسلامی به اصفهان رفت و در مدرسۀ خواجه‎ملک که مجمع فضلای بزرگ آن زمان بود، به تحصیل پرداخت. در اصفهان از محضر استادان ب...
آقاخان نوری | بخش تاریخ آقاخانِ نوری، میرزا نصرالله فرزند اسدالله‎خان (1222-1281ق/1807-1865م)، سیاستمدار دورۀ قاجاری و صدراعظم ناصرالدین شاه. پدرش در لشکرکشیهای آقامحمدخان به مازندران خدمات بسیاری از خود نشان داد و از این‎رو به سمت نخستین «لشکرنویس» اردوی قاجار برگزیده شد. وی مقام یاد شده را زیر عنوان «وزارت لشکر» تا 1242ق/1826م برع...
آقاخان کرمانی |
آقاضیاء عراقی | بخش معارف آقا ضیاءِ عِراقی، شیخ علی ملقب به ضیاءالدین فرزند آخوند ملامحمد کبیر عراقی ـ اراکی ـ (1278-1361ق / 1861-1942م)، فقیه بزرگ امامی، در سلطان‎آباد اراک زاده شد. مقدمات علوم را در زادگاهش، نزد پدر و چند تن دیگر از فضلای آن دیار فرا گرفت. در طلب دانش ابتدا به اصفهان و سرانجام به نجف رفت و در مجلس درس آقا سیدمحمد فش...
آقچه حصار | علی رفیعی آقچه حِصار (آق‎حصار)، شهری از استان اشکودرا در شمال آلبانی، در 22 کیلومتری شمال شهر تیرانا و 48 کیلومتری جنوب خاوری اشکودرا و 20 کمـ دور از ساحل دریا با 000’10 نفر جمعیت. آقچه‌حصار در یک منطقۀ کوهستانی واقع شده و دارای آب و هوای کوهستانی است. اطراف شهر را باغها و باغچه‎های بسیار احاطه کرده است. وجه تسمیه: ترک...
آقچه، شهرک | محمد آصف فکرت آقْچه، شهرکی تجاری و مرکز بخشداریی به همین نام از استان جوزجان در شمال افغانستان، با °66 و ´9 و ´´48 طول شرقی و °36 و ´5 و ´´40 عرض شمالی. جمعیت بخشداری آقچه بر طبق آمار 1358ش / 1979م، 000’62 نفر است که از ترکمنها، ازبکها، تاجیکها و مردمانی از نژادهای دیگر تشکیل می‎شود و به زبانهای فارسی، ترکی و حتی عربی مُفّ...
آقوش اشرفی | عباس زریاب خویی آقوش اَشرفَی، یا آقُشِ اَشْرَفی، جمال‎الدین فرزند عبدالله معروف به «نایب‎الْکَرَک» (د 736ق / 1335م)، از امرای بزرگ ممالیک مصر در دهه‎های نخستین قرن 8 ق / 14م. ابن حجر عسقلانی (1 / 470) نام او را «آقُش الاشرفی جمال‎الدین البُرناق» نوشته است. او از ممالیک سلطان ملک منصور سیف‎الدین قَلاوون اَلفی نجمی (د 689 ق / ...
آقوش افرم | عباس زریاب خویی آقُوش اَفرَم، جمال‎الدین آقوش بن عبدالله منصوری معروف به «افرم صغیر» (د پس از 720ق / 1320م)، نایب شام از سوی سلاطین ممالیک مصر (ملک ناصر محمد بن قَلاوُن و ملک مظفر بَیْبَرس جاشْنَکیر «چاشْنی گیر»). نسبت منصوری در نام او از آن‎رو است که او از غلامان ملک منصور سیف‎الدین قلاون اَلْفی بوده است. آقوش از قوم چرکس ب...
آقینجی | عباس زریاب خویی آقینجی، عنوانی برای سواران نامنظم در نخستین سده‎های تشکیل دولت عثمانی که پیش از حملۀ سپاه با حملات سریع خود در پشت صفوف دشمن و در خاک او ایجاد وحشت و بی‎نظمی و ویرانی می‎کردند. این اصطلاح از کلمۀ «آقین» به معنی جریان سیل و تاخت و تاز گرفته شده است. وظیفۀ اصلی آقینجیها شناسایی خاک دشمن و غارت و ویرانی بود؛ اما...
آگاه قاجار | بخش ادبیات آگاه قاجار، اردشیر میرزا (د 1289ق / 1872م)، پسر نهم عباس میرزا نایب‎السلطنه (1203-1249ق / 1788-1833م)، از رجال حكومت قاجار، ادیب و شاعر، متخلص به آگاه. در اوان جوانی و در روزگار پدرش حكومت گروس و صاین قلعه را داشت. در آغاز سلطنت محمدشاه (د 1250ق / 1834م) به سركوبی شاهزاده اسماعیل میرزا، والی شاهرود و بسطام كه...
آگره | فتح الله مجتبایی آگْره، شهری در ایالت اوترپرادش در شمال هند، و مركز، ناحیتی به هیمن نام، واقع بر كرانۀ شرقی رود جَمنا (یمونا)، در 180 كیلومتری جنوب شرقی دهلی،‌°27و‌´12 عرض شمالی و‌°77 و‌´59 طول شرقی. این ناحیه از دیرباز از مراكز اصلی سیاسی و فرهنگی مسلمانان هند بوده و امروزه جمعیت مسلمان آن بسیار قابل توجه است. در نامگذاری ای...
آگهی | علی بته کن آگَهی، منصور چلبی، مورخ و قاضی ترک در قرن 10ق / 16م (د 985ق / 1577م). در ینیجه (= ینیستا، واقع در مقدونیۀ یونان، از توابع وَرْدَر که اکنون بخشی از استان چاناق قلعه، داردانل، است) زاده شد. وی در آغاز عمر به تحصیل علوم عقلی و نقلی پرداخت و در این علوم به درجۀ کمال و مقام استادی رسید. یک چند از ملازمان محمد چلبی...
آگهی | جعفر شعار آگهی، تخلص چند تن از شاعران پارسی‌زبان که در سده‎های 9-14ق / 15- 19م در ایران و هندوستان می‎زیسته‎اند. از آنان تاکنون دیوانی به دست نیامده، اما ابیاتی در تذکره‎ها به نام آنان ثبت است. 1. آگهی اصفهانی: حکیم صدرالدین مشهور به مسیح‎الزمان، فرزند میرزامحمد حکیم، در قم زاده شد و در یزد پرورش یافت. وی در جوانی رهسپ...
آل آقا | بخش معارف آلِ آقا، خاندانی از عالمان دینی، شیعی امامی، مشهور به علم و ادب از سدۀ 12 تا 14ق / 18 تا 20م در ایران. شهرت افراد این خاندان به آل آقا بدین جهت است که منتسب به «آقا محمدباقر وحید بهبهانی» (ح 1116-1205ق / 1704-1791م) بوده (نک‍ : وحید بهبهانی) و از این‌رو، گاه بهبهانی خوانده شده‎اند. برخی از اینان که در کرمانشا...
آل ابراهیم |
آل ابی اراکه | بخش معارف آلِ ابی اَراکه، از خاندانهای شیعه و از رجال حدیث در سده‎های 1-2ق / 7- 8 م. ابو أراکه، میمون بن سنجار یمنیِ بَجلی کوفی که این خاندان منسوب به اوست، از خواص یاران امام علی(ع) بوده است. عده‎ای او را به لحاظ شخصیت و قرابت به امام، همانند کسانی چون أصْبَغ بن نَباته، مالک اشتر، کُمَیْل بن زیاد، زید بن صَوْحان و صَع...
آل ابی الجعد | بخش معارف آلِ اَبی‎الجَعْد، خاندانی شیعی‌مذهب که گروهی از اعضای آن به روایت حدیث شهرت یافته‎اند. اینان از قبیلۀ اَشْجَعْ بودند که در تبارشناسی قبایل عرب، شعبه‎ای از غَطَفان به‌شمار رفته است. به همین جهت آل ابی‎الجعد را بیشتر «اشجعی» و گاه نیز «غَطَفانی» می‎خوانند. ایشان طی دهۀ 2 تا 4 سدۀ اول ق (از تاریخ بنای کوفه تا خل...
آل ابی الجهم | بخش معارف آلِ اَبی‎الجَهْم، خاندان روایی بزرگ شیعی، ساکن کوفه در سدۀ 2ق / 8م. قابوس بن نعمان معروف به «ابی‎الجهم» نخستین فرد شناخته‌شده از این خاندان است که شخصیتهای برجستۀ آل ابی‎الجهم به وی منسوبند. نسب قابوس به لخمیان (مناذره) که دست‌نشاندگان ساسانیان در حیره بوده‎اند می‎رسد. وی و خاندانش در شهر کوفه مسکن گزیدند و ر...
آل ابی جامع | بخش معارف آلِ ابی‎جامع، خاندانی از عالمان دینی شیعه در عراق و لبنان و ایران در سدۀ 10 و 11ق / 16 و 17م. علت اشتهار این خاندان به این نام را چنین یاد کرده‎اند که احمد شهاب‎الدین، نیای بزرگ ایشان مسجد جامعی در جبل عامل بنیاد نهاده یا فرزندی به نام جامع داشته است. مؤسس آل ابی‎جامع احمدِ جَبَلْ عاملی لبنانی است و چنانکه گف...
آل ابی جراده | بخش معارف آلِ ابی‎جَراده، خاندانی علمی و سیاسی از سدۀ 1-7ق / 7-13م در عراق و حلب. این خاندان شاخه‎ای از تیرۀ معروف عرب عدنانی و از قبیلۀ «بنی عُقیل» است و این قبیله مدتی در سرزمین عراق و عربستان حکومت کرده است. آل ابی‎جراده منسوب است به ابی‎جراده عامر بن صَعْصَعَه؛ اما شهرت این خاندان بیشتر مدیونِ محمد پسر او و صحابی ا...
آل ابی رافع | سید کاظم موسوی بجنوردی آلِ ابی‎رافِع، از خاندانهای بزرگ شیعه، از تبار نخستین کسانی که اسلام آوردند. بزرگ و بنیادگذار این خاندان، ابورافع، صحابی معروف، آزاد کرده و مولای پیامبر اسلام(ص) بود، که نجاشی (ص 2-3) او را در زمرۀ سلف صالح بر شمرده است. دیگر افراد این خانواده که در کتابهای رجال از آنان یاد شده عبارتند از عُبیدالله بن ابی‌راف...
آل ابی ساره | بخش معارف آلِ اَبی‎ساره، خاندان شیعی مشهوری در کوفه که شخصیتهای برجستۀ آن عمدتاً در سدۀ 2ق / 8 م زیسته‎اند. این خاندان به فضل و ادب و دیانت و فقاهت شناخته شده است. افراد آن به ابوساره علی منسوبند. از این خاندان عالمان بزرگی برخاسته‎اند که بیشتر آنان از یاران مورد اعتماد امام شیعه بوده‎اند. مشهورترین چهره‎های این خاندان...
آل ابی سبره | محمدعلی مولوی آلِ ابی‎سِبُره، از خاندانهای شیعی کوفه که در سده‎های 1 و 2ق / 7 و 8 م چند فقیه و محدث از میان ایشان برخاستند و به همین سبب معروفیت یافتند. جد اعلای این خاندان، ابوسَبُرَة یزید بن مالک بن عبدالله بن ذؤیب الجعفی‎ الکوفی است. وی با 2 پسرش، سبرة و عزیز به دیدار رسول اکرم(ص) نایل آمد. پیامبر(ص) عزیز را عبدالرحمن ن...
آل ابی شعبه | بخش معارف آلِ ابی‎شُعْبه، خاندانی شیعی که در سده‎های 1 و 2ق محدثان و فقهای نامداری از آن برخاستند و به همین علت این خاندان معروفیت بسیار یافت. این خانواده اهل کوفه بوده، اما به سبب ارتباط بازرگانی مستمر افراد آن با حلب، به حلبی شهرت یافته است. مشاهیر آل شعبه 9 تن‎اند: ابوشعبه، علی، عمر، عبیدالله، محمد، عمران، عبدالاعلی...
آل ابی صفیه | بخش معارف آلِ اَبی‎صَفیّه، خاندان روایی شیعی در کوفه در سدۀ 1و 2ق / 7 و 8 م. از سرسلسلۀ اینان «دینار ابوصَفیّۀ ثُمالی» اطلاعی دردست نیست. همین اندازه معلوم است که وی در سدۀ نخست در کوفه می‎زیسته است و روشن نیست که آیا مولای آل مُهَلَّب بوده است یا نه، ولی اغلب نویسندگان شیعی این ولاء را بر وی و خاندانش نپسندیده‎اند. نی...
آل ابی طالب | علی رفیعی آلِ اَبی‎طالِب، عنوان خاندان ابوطالب بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبد مناف (د ح 619 م) عموی پیامبر اسلام(ص) و بزرگ‌ترین پشتیبان او تا دم مرگ. نام وی عبد مناف و او خود از خاندان بنی‎هاشم بود. علت اشتهار وی به ابوطالب (ه‍ م) آن است که فرزندی به نام طالب داشته است. در کتابهای رجال و تاریخ و انساب از این خاندان با عنا...
آل اخشید | رضا رضازاده لنگرودی آلِ اِخْشید، اخشیدیان یا اخشیدیّه، سلسله‎ای از فرمانروایان فَرْغَانه که میان سالهای 323- 358ق / 935-969م به تفاریق بر مصر و شام فرمان راندند. وجه تسمیه: اَخْشَید شکل سغدیِ واژه‎ای ایرانی است که در اوستا به صورت خْشَیْتَه دیده می‎شود و آن را به معنی نورانی می‎دانند. اِشپولر و گِرشِویچ ریشۀ آن را از واژۀ فارسی ...
آل ادریس | صادق سجادی آلِ اِدْریس، سلسله‎ای شیعی‌مذهب، منسوب به ادریس بن عبدالله نوادۀ حسن بن علی(ع) که از 172 تا 375ق / 789 تا 985 در مغرب اقصیٰ (مراکش و بخشی از الجزایر) حکومت داشتند. زمینۀ تاریخی یکی از ویژگیهای سیاسی خلافت عباسی، سرکوب علویانی بود که خلافت اسلامی را حق خود می‎دانستند و گاه گاه به علت نابسامانیهای سیاسی یا تنگن...
آل ارتق | صادق سجادی آلِ اَرْتُق، سلسله‎ای ترک‌نژاد از قبایل غز که از 495-811 ق / 1101- 1408م در حصنِ کَیْفا، آمِد، خَرْتَبِرْت، ماردین، نصیبین، مَیّافارِقین و حلب فرمان راندند. سابقۀ تاریخی: نیای این سلسله، اَرتُق (به معنای زیادی) ‎بن اَکسُک (به معنای اندک) یا اَکْسَب، یکی از غلامان ترکمنِ ملکشاه سلجوقی بود و در دربار او پرورش ی...
آل اسرائیل |
آل اسفندیار |
آل اعین | بخش معارف آلِ اَعْیَن، از خاندانهای رواییِ بنام شیعی از اواخر سدۀ 1 تا 4ق / 7 تا 10م. این خاندان که منسوب به «اعین بن سُنْسُن» است، از نظر زمانی طولانی‎ترین دوران خدمات علمی را در میان دیگر خاندانهای شیعی ویژۀ خود ساخته است. افراد آل اعین، کوفی و غالباً در شهر کوفه ساکن بوده‎اند، هرچند بعدها شماری از آنان به نقاط دیگر ...
آل افراسیاب |
آل افریغ |
آل الیاس | سید علی آل داوود آلِ اِلْیاس، سلسله‎ای از فرمانروایان ایرانی که خاستگاه آنان سُغْد ماوراءالنهر بود و دوران کوتاهی از 317 تا 357ق / 929 تا 968م بر ایالت کرمان فرمان راندند و سرانجام به دست آل بویه از میان رفتند. زمینۀ تاریخی: بنیادگذار این سلسله ابوعلی محمد بن الیاس از سرداران سامانیان بود. پدر او الیاس بن یسع سغدی از سوی نصر ...
آل باوند | صادق سجادی آلِ باوَنْد، سلسله‎ای از امیران محلی مازندران، منسوب به باوندی شاپور، احتمالاً از نوادگان قباد، شاه ساسانی، که میان سالهای 45-750ق / 665- 1349م، به نام اسپهبدان یا شاهان مازندران در 3 دوره بر بخشهایی از مازندران و گیلان فرمان راندند. سابقۀ تاریخی: قباد ساسانی پس از درهم شکستن رومیان و سرکوب کردن قبایل هون، با...
آل بحرالعلوم | بخش معارف آلِ بَحْرُالعُلوم، خاندانی از سادات حسنی از عالمان شیعی امامی، مشهور به علم و ادب از سدۀ 12 تا 14ق / 18 تا 20م در ایران و عراق. افراد این خاندان از آن‎رو به «بحرالعلوم» شهرت یافته‎اند که سردودمان آن سیدمحمدمهدی طباطبایی چنین عنوانی داشته است. اینکه آل بحرالعلوم به «طباطبایی» نیز مشهور است، بدین جهت است که از ...
آل بختیشوع | آذرتاش آذرنوش لِ بُختیشوع، نامی که بر خاندانی از پزشکان مسیحی نسطوری اطلاق شده است. افراد نامی این خاندان که طی این مقاله از آنان گفت‌وگو می‎شود، از سدۀ 2 تا اواسط سدۀ 5 ق / 8 تا 11م می‎زیسته‎اند. تلفظ و ریشۀ کلمۀ بختیشوع مورد بحث دانشمندان بوده است. 4 تلفظ زیر از همه معروف‎تر است: بَختیشُوع (کحاله؛ مصاحب)؛ بَختَیشُوع (زرک...
آل برمک |
آل برهان | بخش معارف آلِ بُرْهان، یا بَنی مازه، خاندانی روحانی و سیاسی در ماوراءالنهر و بخارا در سدۀ 6 و 7ق / 12 و 13م. از این‎رو اینان را «آل برهان» خوانده‎اند که نزدیک به همۀ پیشوایانشان عنوان «برهان‎الدین» یا «برهان الملة والدین» داشته‎اند. شهرت «بنی مازه» را از نیای بزرگ خود عُمَر بن مازه گرفته‎اند. اینان، هم ریاست دینی منطقۀ...
آل بریدی | صادق سجادی آلِ بَریدی، خاندانی شیعه‌مذهب منسوب به ابوعبدالله محمد بریدی که از 316ق / 928م تا 338ق / 949م بر واسط و اهواز و بصره فرمان راند. روایت دیگری که نام آنها را یزیدی (سیوطی، 394) منسوب به یزید بن منصور حِمْیَری یا جَهیری (ابن‌کثیر، 11 / 158) مخدوم نیای این خاندان می‎داند، مردود است. زمینۀ تاریخی: بریدیان در آغاز ...
آل بنجیر | بخش تاریخ آل بُنْجیرْ، خاندانی از سادات حسینی شیراز که بیشتر افراد آن عارف، دانشمند، شاعر، قاضی و پیر طریقت بوده‎اند. منابع پژوهش دربارۀ این خاندان اندک است. مهم‌ترین این منابع تذکرۀ عرفات العاشقین و عرصات‎العارفین از تقی‎الدین محمد حسینی اوحدی بلیانی اصفهانی است که میان سالهای 1022-1024ق / 1613-1615م تدوین شده است (در...
آل بوسعید | کاظم برگ نیسی آل بوسعید، سلسله‎ای اِباضی‌مذهب که از واپسین سالهای نیمۀ نخست سدۀ 12 / ق / 18م تا به امروز بر مَسقط و عُمان فرمانروایی دارند. زمینۀ تاریخی: کرانه‎های جنوبی خلیج‎فارس و دریای عمان از آغاز سدۀ 10ق / 16م صحنۀ کشمکشهای برخی قدرتهای بومی و بیگانه بوده است. تصرف هرمز و مسقط از سوی پرتغالیها (913ق / مارس 1507م) اگرچ...
آل بوکرد | کاظم برگ نیسی آلِ بوکُرْد، یا آل بوکردان، آل بوکردون، عشیره‎ای احتمالاً عرب که عمدتاً در روستاهای کرانۀ چپ رود کارون در اطراف اهواز زندگی می‎کند. منشأ آل بوکرد شناخته نیست. پیران این عشیره خود را عرب می‎دانند و بر اساس روایت آنان، دو تن از فرزندان شیخ قبیلۀ خزاعۀ حجاز به نامهای سعد و عبدالله (یا یکی از این دو) از ترس جان ب...
آل بویه | صادق سجادی آل بویه، سلسله‎ای ایرانی‌نژاد و شیعی‌مذهب، منسوب به ابوشجاع بویه که میان سالهای 322- 448ق / 933-1056م بر بخش بزرگی از ایران و عراق و جزیره تا مرزهای شمالی شام فرمان راندند. سابقۀ تاریخی: در میانه‎های سدۀ 3ق / 9م، سلطۀ دیرینۀ دستگاه خلافت عباسی با جنبشهای استقلال‌طلبانه‎ای در قلمرو خود روبه‎رو شد که به سهم خوی...

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام