آل ابی الجهم

آلِ اَبی‎الجَهْم، خاندان روایی بزرگ شیعی، ساکن کوفه در سدۀ 2ق /  8م. قابوس بن نعمان معروف به «ابی‎الجهم» نخستین فرد شناخته‌شده از این خاندان است که شخصیتهای برجستۀ آل ابی‎الجهم به وی منسوبند. نسب قابوس به لخمیان (مناذره) که دست‌نشاندگان ساسانیان در حیره بوده‎اند می‎رسد. وی و خاندانش در شهر کوفه مسکن گزیدند و راویان و فقیهان و عالمان نام‌آوری از میانشان برخاستند. مشهورترین آنان عبارتند از 1. سعید بن ابی‌جهم؛ 2. منذر بن ابی‌جهم؛ 3. نصر بن ابی‌جهم؛ 4. نعیم بن ابی‌جهم؛ 5. حسین بن سعید؛ 6. منذر بن سعید؛ 7. محمد بن منذر؛ 8. منذر بن محمد.
در این میان 4 تن از شهرت بیشتری برخوردارند:
1. سعید بن ابی‌جهم، از یاران امام صادق(ع) و از راویان موثق بوده که از آن امام و نیز از امام کاظم(ع) حدیث نقل کرده است. او را تألیفاتی در حدیث و فقه بوده است (نجاشی، 128).
2. نصر بن ابی‌جهم، در نزد رجال‌شناسان، از راویان موثق است. وی از اصحاب امام صادق(ع) بوده و از وی و امام کاظم(ع) روایات بسیاری نقل کرده است (همو، 301). مفید وی را از خاصان امام کاظم(ع) دانسته است (بحرالعلوم، 1 / 274). طوسی در کتاب غیبت خود گوید که نصر حدود 20 سال وکیل امام صادق(ع) در امور اجتماعی و احکام شرعی بوده است. رجال‌شناسان، بر پارسایی، دانش و پرهیزکاری وی گواهی داده‎اند (حائری غروی، 2 / 291).
3. حسین بن سعید، از یاران امام صادق(ع) است. وی کتابی در قرائات قرآن از نظر اهل بیت نوشته است که برخی مطالب آن تأیید گشته است. (امین، 6 / 27).
4. منذر بن محمد، از اصحاب مشهور امام صادق(ع) و از راویان موثقی است که از آن امام روایاتی نقل کرده است. وی را آثاری بوده است بدین قرار: 1. وفودالعرب الی النبی(ص)؛ 2. جامع‎الفقه؛ 3. کتاب‎الجمل؛ 4. کتاب‎الصفین؛ 5. كتاب‎النهروان؛ 6. کتاب‎الغارات. منذر محدث و فقیه بوده (خویی، 18 / 337)، اما از آثارش برمی‎آید که در باب تاریخ نیز اطلاعات گسترده داشته است. شاید از همین‎رو ابن‎حجر عسقلانی (6 / 90) او را از نسب‌شناسان دانسته است.

مآخذ

ابن ابی‌حاتم رازی، محمدبن ادریس، الجرح والتعدیل، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1371ق، 1 / 54؛ ابن‎حجر عسقلانی، احمدبن علی، لسان‎المیزان، حیدرآباد دکن، 1331ق؛ امین، محسن، اعیان‎الشیعة، بیروت، دارالتعارف، 1403ق، 2 /  88، 7 / 233؛ بحرالعلوم، محمدمهدی، رجال، تهران، مکتبةالصادق، 1363ش، 1 / 272-275؛ حایری غروی، علی، جامع‎الرواة، بیروت، دارالاضواء، 1403ق، 2 / 45، 262، 291، 295-296؛ حلی، علی ‎بن داوود، الرجال، دانشگاه تهران، 1342ش، صص 353، 354، 359؛ خویی، ابوالقاسم؛ معجم رجال‎الحدیث، بیروت، 1403ق، 17 /  308، 18 / 335، 19 / 175-176؛ طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفةالرجال، به کوشش میرداماد استرآبادی، قم، مؤسسۀ آل‎البیت، 1404ق، 2 / 747؛ مامقانی، محمدحسن، تنقیح المقال، نجف، 1352ق، 1 /  328، 2 / 23-24، 3 / 192، 248؛ مدرّس، محمدعلی، ریحانةالادب، تبریز، 1346ش، 8 /  429؛ نجاشی، احمد بن علی، رجال، قم، مکتبه الداوری، 1398ق.

بخش معارف