آغاباجی بیگم

آغاباجی بیگم \āqā-bājī beygom\، یا آغا بیگم (د 1248 ق / 1832 م)، بانوی شاعر و سخنور ایرانی و یکی از همسران فتحعلی شاه قاجار (سل‍ 1212-1250 ق / 1797-1834 م). 
آغاباجی، دختر ابراهیم خلیل خان جوانشیر (ه‍ م؛ د 1221 ق / 1806 م)، والی قراباغ، و خواهر ابوالفتح خان بود (اعتمادالسلطنه، 11-12؛ تربیت، 8). او پس ‌از فوت آسیه خانم، مادر محمدقلی ملک‌آرا، در 1214 ق، به عقد فتحعلی شاه قاجار درآمد (بامداد، 1 / 12) و با حشمت و شکوه فراوان به دربار شاه ایران وارد شد. بیش ‌از 200 خدمتگزار که همگی از بزرگان قراباغ بودند، آغاباجی را همراهی می‌کردند. از جملۀ این بزرگان ملک بیگ، از نامداران قراباغ، بود که وزارت و پیشکاری این بانو را به عهده داشت (دولت‌آبادی، 162؛ عضدالدوله، 14). آغاباجی بیگم زنی شایسته و صاحب کمال بود. با این‌همه، مورد توجه فتحعلی شاه قرار نگرفت و تا پایان عمر در انزوا زیست (مشیرسلیمی، 6؛ دولت‌آبادی، همانجا). گفته‌اند سبب بی‌توجهی فتحعلی شاه به وی آن بود که شاه پدر آغاباجی را در مرگ آقا محمد خان دخیل می‌دانست (بامداد، همانجا). 
آغاباجی به‌همراه بستگان خود، در کاخی در نزدیکی امامزاده قاسم زندگی می‌کرد (عضدالدوله، همانجا) و مبالغی هم از درآمد قم و توابع آن به وی پرداخت می‌شد (ملک‌الکتاب، 12؛ عضدالدوله، همانجا). از آنجا که آغاباجی فرزندی نداشت، فتحعلی شاه تربیت شاهزادگان کیکاووس میرزا و مرصع خانم را به‌رسم دختر و پسری به وی سپرد. او خواهرزادۀ خود را به عقد کیکاووس میرزا درآورد و مرصع خانم را برای عباسقلی خان معتمدالدوله، نوادۀ ابراهیم خان جوانشیر، نامزد کرد. فتحعلی شاه از خویشی با این خاندان بسیار خشنود بود (ملک‌الکتاب، همانجا؛ اعتمادالسلطنه، 12). در 1226 ق، هنگام ورود سِر گور اوزلی، سفیر انگلیس، و همسرش به دربار فتحعلی شاه، آغاباجی به عنوان ملکۀ ایران در این مراسم شرکت جست و هدیۀ ملکۀ انگلیس را، که عنبرچه‌ای مرصع بود، دریافت کرد (تربیت، همانجا). آغاباجی در قم درگذشت و در همین شهر به خاک سپرده شد (همو، 9؛ آقابزرگ، 9 / 118). 
آغاباجی بیگم بانویی صاحب طبع و کمالات و اهل شعر و ادب بود و در نثر و نظم دستی داشت. چند بیت فارسی و یک بیت ترکی از وی به جای مانده، که حاکی از طبع‌آزمایی وی در این دو زبان است (ملک‌الکتاب، اعتمادالسلطنه، همانجاها). آقابزرگ (همانجا) او را صاحب دیوانی مستقل می‌داند. 

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة؛ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، خیرات حسان، تهران، 1304 ق؛ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، 1371 ش؛ تربیت، محمدعلی، دانشمندان آذربایجان، تهران، 1314 ش؛ دولت‌آبادی، عزیز، سرایندگان شعر پارسی در قفقاز، تهران، 1370 ش؛ عضدالدوله، احمد میرزا، تاریخ عضدی، به‌کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1355 ش؛ مشیرسلیمی، علی‌اکبر، زنان سخنور، تهران، 1335 ش؛ ملک‌الکتاب شیرازی، تذکرة الخواتین، بمبئی، 1306 ق. 

پریسا سنجابی