مقاله

یکی از محورهای اساسی فعالیت رایزنی فرهنگی در هر کشوری، توجه داشتن به معرفی ظرفیت‌های زبان ملی کشور خود است. حال اگر در میان جامعه مخاطب، اقلیت‌هایی از هم‌وطنان یا هم‌زبانانی غیرهم‌وطن نیز حضور داشته باشند، دیگر این برنامه تنها یک محور برای معرفی فرهنگ به‌شمار نخواهد آمد. در این شرایط، موضوع مأموریتی خواهد شد مقدس برای ایفای یک وظیفه در قبال انتظارات مخاطبانی که فراگیری زبان نیاکان خود را در جمله وظایف حاکمیتی می‌دانند که آن زبان را به‌عنوان زبان رسمی پذیرفته است.

حتی لغتنامه‌ها نیز از تعریف اصطلاح «تمدن» پرهیز دارند. آنها تمدن را حالت متمدن بودن و «متمدن» را «در حالت تمدن بودن» تعریف می‌کنند. با این حال، فعل «متمدن کردن» چنین تعریف می‌شود: «تعلیم هنرهای زندگی و از این راه بالا بردن از مدارج تمدن.» تعلیم هنرهای زندگی چیزی غیر از انتقال اطلاعات درباره آنهاست. حکایت آن، حکایتِ ارتباط [یا همرسانی] و مشارکت در ارزش‌های زندگی از راه تخیل است، و آثار هنری کاملترین و پرتوان‌ترین وسیله کمک کردن به افراد برای سهیم شدن در هنرهای زیستن‌اند.

یک انتقاد به جا از میان سیل انتقادات به تفسیر کلی تاریخ، این است که این تفسیر جایی دنبال معنا می‌گردد که فی الواقع معنایی وجود ندارد. تفسیر رفتارهای فردی و زندگی‌ها قابل قبول است؛ زیرا در این صورت می‌توانیم برداشت‌های ایجادی و اختیاری خود از معنا را در نظریه‌ای مربوط به افراد بگنجانیم. اما باید اذعان کرد که هیچ عامل فرادستی در ورای وقایع تاریخی مانند انقلاب فرانسه نهفته نیست. برای مثال اشتباه است اگر بکوشیم معنای جوانب انقلاب فرانسه (مانند واقعه ترور) را پیدا کنیم. رویکرد الهیاتی می‌خواهد این انتقاد را با مسئله عاملیت خدا در نوشتن تاریخ، از سر باز کند؛ اما باید متوجه بود که وجود یک خالق الهی برای تاریخ، انسان را در امر ساختن تاریخ هیچ کاره می‌کند.

تشیع در نیم قرن اول موجودیت خود، یک نهضت سیاسی کاملا عربی با تاکید بر حقانیت حضرت علی ابن ابی طالب علیه السلام به عنوان جانشین رسول اکرم (ص) بود. از دوران امامت و خلافت حضرت علی (ع) تا زمان وقوع واقعه کربلا در سال 61 هجری قمری، شیعیان انسجام خود را حفظ کردند. پس از قیام مختار در کوفه و حمایت از امامت محمدبن حنفیه، اولین انشعاب در تاریخ شیعه با نام کیسانیه به وجود آمد.

ترکان سلجوقی، پس از تسلط بر ایران، برای کسب مشروعیت سیاسی از جانب خلیفه عباسی و کسب مقبولیت در میان مردم ایران،‌ در جهت احیای قدرت ضعیف شده خلیفه و مذهب تسنن اقدام کردند. سلاطین سلجوقی و وزرای ایرانی آنان در راستای این هدف، به تعصبات مذهبی متوسل شدند. عمیدالملک کندری، اولین وزیر سلجوقی، با تعصب در مذهب حنفی، موجب مهاجرت بزرگان مذهب شافعی و شیعی از وطن گردید.

حسن صباح نخستین داعی دیلمان (رودبار- الموت)، در زمان اقتدار سلطنت سلجوقی، خلافت عباسی و خلافت فاطمیان مصر، نهضت نزاری را بنیان گذاری کرد (483ق/1090م). او با تاسیس نهضت نزاری در قلاع درون قلمرو سلجوقیان، در رویارویی سیاسی، نظامی و حتی مذهبی با آن ها قرار گرفت. حسن صباح روش های نوینی در اداره جامعه اسماعیلی ایران به کار گرفت که در قلعه های فراز قله ها و رشته کوه های شمال، غرب و شرق ایران استواری یافت و تا یورش مغولان حیات سیاسی خود را ادامه داد.

زندگی و سرنوشت پرفراز و نشیب میرزا تقی‌خان فراهانی آن‌قدر دراماتیک و جذاب هست که نگاه هر پژوهشگر و هنرمندی را به سمت خود جذب کند. جدا از نفوذ و عملکرد امیرکبیر در سیاست ایران اینکه پسر یک آشپز معمولی از هزاوه به مقام دومین فرد در کشور در روزگار یکصد و هفتاد سال پیش برسد و چنین سرنوشتی پیدا کند و حتی شکل کشته شدنش به اندازه کافی وسوسه‌انگیز است که نه فقط در کتاب‌های تاریخی که در قالب‌های مختلف از داستان و فیلم تا حتی هنرهای تجسمی به تصویر درآید.

شیخِ شیرین۟ سخنِ شیراز، «سَعدی» یِ بی هَنباز، یکی از شوخ۟ طَبع۟ ترین و بَذ۟له گوی۟ ترین نام آورانِ فرهنگِ ماست. به قولِ یکی از رِندانِ هَمشَهریِ مَن، اگر خوب گوش دِهیم، صدایِ قاه قاهِ خَنده و غَش و ریسۀ او را از پسِ قرنها و پُشتِ بسیاری از سُطورِ آثارش می توانیم شنید!

تواریخ محلی و سال‌شماری حوزه شام و مصر، آگاهی‌های تاریخی فراوانی درباره تاریخ و طرق تصوف در این منطقه در دوره مملوکی به دست می‌دهند. بخشی از این آگاهی‌ها، ابعاد قابل توجهی از حضور و نفوذ طریقت‌های صوفیانه‌ای را که خاستگاه جغرافیایی آنها ایران و خراسان بوده، روشن می‌سازد. در این نوشتار تلاش شده است تا به طور اجمالی، شواهد و گزارش‌های تاریخی متعلق به حضور و گسترش شماری از این طریقت‌ها در شهر حلب در دوره مملوکی ارائه و گردآوری شود. طریقت‌های بررسی شده عبارت‌اند از: صفویه (اردبیلیه)، کبرویه و همدانیه، اوحدیه، کازرونیه و سهروردیه.

اردبیل از روزگار صفوی بدین‌سو مدت‌ها پایتخت ایران بود. این شهر در روزگار صفوی، به صورت زیارتگاه و پناهگاه فراریانی درآمد که به بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی روی می‌آوردند. در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار، جنگ میان ایران و روسیه به سال ١٢١٨ قمری درگرفت. نیروهای روسیه در خاک ایران پیش رفتند و اردبیل را به تصرف درآوردند. این شهر تا زمان انعقاد عهدنامه ترکمنچای به سال ١٢٤٥ قمری در اشغال نیروهای بیگانه بود.