مقاله

اگر این شناختها به صورتى درست و با همه ابعاد حاصل نگردد، نه رشدى تحقق مى‏یابد و نه تربیتى و نه هدایتى. حتى مکتب‌هاى قدیمى هندى و بودایى و تائویى و رهبانى، که به ریاضتهاى سخت و پر رنج مى‏پرداختند و به دنیا پشت مى‏کردند و تن و نیازهاى آن را حتى به صورتى مبتنى بر موازین خرد طبیعى و عقل برنمى‏آوردند، انسان و زندگى را نشناخته بودند، جهان مادى امروز که هیچ…

همه اقوام و ملل جهان توسعه‌نیافته در اوضاعی شبیه به مراحل گذشته کشورهای توسعه‌یافته به سر می‌برند و می‌خواهند در آینده به وضع کنونی آن جهان برسند. آنها از گذشته تاریخی خودشان دور شده‌اند یا رویکرد به تجدد پیوندشان را با گذشته سست کرده است. در این وضع نیز وجهی از ناهمزمانی پیداست؛ ولی مگر ممکن است که دو یا چند کشور مثلاً در قرن بیستم ناهمزمان باشند؟

آنچه در پی می آید مقاله ای است با عنوان 'قلب مفاهیم، درباره ی دو مفهوم حرکت جوهری و اضافه ی اشراقیه ' ، به قلم محمد منصور هاشمی که در کتاب 'ارج نامه ی استاد دکتر غلامرضا اعوانی' به ایشان تقدیم شده است.

خواستن و دانستن دو چیز است و با یکدیگر ارتباط دارند، ولی ارتباط داشتن به این معنی نیست که یک چیز هستند، بلکه دو چیز هستند. خواستن مهم‌تر است یا دانستن؟ اگر فقط دانستن بود و خواستن نبود چه اتفاقی می‌افتاد؟ اگر خدا می‌دانست و نمی‌خواست که بیافریند، چه اتفاقی می‌افتاد؟ اگر می‌دانست و خلق نمی‌کرد، دانستن او نیز نبود و خدای منهای خواستن به چه کار می‌آید؟ ضرورت زمانی مطرح می‌شود که خداوند چه می‌خواهد. شوپنهاور نیز می‌گوید: هستی فقط یک اراده و خواستن است و چیزی دیگر نیست. نیچه نیز به اراده معطوف به قدرت قائل است،. او سقراط را فاجعه تاریخ می‌داند ولی خواستن نیچه‌ای به هیتلر می‌رسد.

یکی از صفات «تجدد»، جهانی‌بودن آن است. در جهان قدیم هرگز هیچ قومی نمی‌خواست که اقوام دیگر را در فرهنگ و تفکر خود شریک سازد و به ندرت در صدد برمی‌آمد که از آنها رسم و راهی فرا گیرد.

نمی‌دانم چرا طرح پرسش درباره کتاب‌هایی که به دور انداخته‌ام، مرا به فکر نقل‌قولی از بزرگمهر حکیم در کتاب قابوسنامه انداخت. شاید نتوان ثابت کرد که چنان حکیمی به‌راستی بوده و چنان نکته ظریفی به‌راستی سخن او بوده است، اما دست‌کم روشن است که آن مطلب را عنصرالمعالی بیش از هزارسال پیش در قابوسنامه آورده و آن اندیشه را از پیشینیان آموخته و نقل کرده است! پیشینیانی نه از عوام و لابد از بزرگمهر تباری! که گوید: شنیدم که به روزگار خسرو در وقت وزارت بزرجمهر حکیم، رسولی آمد از روم. کسری بنشست،

در چنین کتابهایى باید به شناساندن درست و جامع و خالص ارزشهاى متعالى اسلام به صورتى مستند و در ابعادى گوناگون (چنان‌که اشاره شد) پرداخته شود، و خود اسلام و حقایق تعالیم آن، چه قرآنى و چه حدیثى، که از هم جدایى ندارند بر شالوده فهمى تعقلى و ادراکى تفقهى شناسانده گردد، و حسابها از هم متمایز باشد، تا دستاویزى به زیان اسلام به دست دشمنان دانا و همچنین دوستان نادان داده نشود.

کتاب «گذر از عهد باستان به فئودالیسم» اثر پری اندرسون به همت گروه روش‌شناسی و تاریخ‌نگاری به بوته‌ی نقد گذاشته شد. اندرسون در این کتاب کوشیده است به بررسی تاریخ سده‌های میانه‌ی اروپا در زمینه‌ی کلاسیک آن بپردازد، اما این مهم را نه بر مبنای یک الگوی ذهنی و ازپیش‌ساخته بلکه بر مبنای سیر مادی تکوین، رشد و فروپاشی نهادهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی استوار کرده است. کتاب حاضر در حقیقت مقدمه‌ای بر دیگر اثر کامل‌تر و مفصل‌تر نویسنده با عنوان «تبارهای دولت استبدادی» است. نقد و بررسی این کتاب با حضور «سید هاشم آقاجری» و «حسینعلی نوذری» در پژوهشکده‌ی تاریخ اسلام برگزار شد که در ادامه مشروح سخنان آقاجری می‌آید.

پیامبر اسلام(ص) به عنوان بنیانگذار اسلام و رساننده وحی خداوند به بشر، مفسر اتم و اكمل معنای كتاب خداوند است. حدیث و سنت آن حضرت، گفتار و كردارش، پس از قرآن مهم‌ترین منابع سنت اسلامی‌اند. برای درك و فهم اهمیت پیامبر(ص) مطالعه بیرونی متون تاریخی مربوط به زندگی آن حضرت كافی نیست. باید از درون منظر اسلامی نیز در آن حضرت نگریست و برای تشخیص جایگاه او در آگاهی دینی مسلمانان تلاش كرد.

بی‌تردید یکی از پیشگامان عصر نو و بنیانگذار فلسفه سیاسی جدید ماکیاولی (1527- 1469) است. او نخستین کسی است که کوشید با فلسفه سیاسی کلاسیک، که هدف زندگی سیاسی را تحقق فضیلت (ارزش‌های اخلاقی) می‌دانست، قطع رابطه کند و به نقد صریح آن پرداخت. از این رو رابطه میان فضیلت/ ارزش‌ها، آرمان‌ها/ اخلاق با سیاست هسته مرکزی چالشگاه فلسفه سیاسی مدرن با فلسفه سیاسی کلاسیک است.