مقاله

به بهانه سالروز صدور فتوای تحریم تنباکو «بسم الله الرحمن الرحیم الیوم استعمال تنباکو و توتون در حکم محاربه با امام زمان است.» همین یک جمله کافی بود تا تاریخ معاصر ایران به دوره تازه‌ای وارد شود؛ دوره‌ای که جنبش مشروطه را در ادامه به چشم خویش دید و ایران را با وقایع متفاوتی روبه‌رو کرد. فتوای حرمت استعمال توتون و تنباکو را میرزای شیرازی با امضای «محمد حسن حسینی» از سامرا به تهران فرستاد تا روزهای پایانی اردیبهشت سال 1270 ایرانیان را رویای تازه‌ای شکل دهد؛ رویای روبه‌رو شدن با حکومت رویایی.

افضل‌الدین بدیل خاقانی شاعری بی‌بدیل است با دایره‌ دانش گسترده. از جمله هنرهای وی کاربرد عناصر فرهنگ عامه در اشعارش است که هم توانایی او را در انعکاس زندگی اجتماعی عصر خویش نشان می‌دهد و هم قدرت شاعری‌اش را در کاربرد هنرمندانه‌ این اطلاعات معلوم می‌دارد. فرهنگ عامه چنان هنرمندانه در شعر او انعکاس یافته که سرچشمه‌ پدیدآمدن بسیاری از تصاویر شاعرانه شده است.

یکی از رویدادهای مهم دوره ساسانیان جنگ های پیروز با هپتالیان است که با وجود تلاش هایی که ایرانیان در این پیکار ها از خود نشان دادند سرانجام شکست سختی از هپتالیان خوردند و ناچار پیامدهای زیادی را متحمل شدند. پیروز که پادشاهی خودکامه بود برای جبران نخستین شکست خویش، بار دیگر به نبرد هپتالیان رفت اما نه تنها کاری از پیش نبرد، بلکه جان خود را نیز از دست داد.

شاهنامه آیینه ای تمام نما از هویت و باورهای کهن ایرانیان در گذشته های دور تا پایان دوره ساسانیان است. بسیاری از باورهای کهن ایرانی در هر سه بخش این شاهنامه به ویژه در دوره اساطیری و حماسی تجلی یافته است. رستنی ها، پدیده هایی هستند که در اسطوره ها و باورهای توتمی و آنیمیسمی که شکل هایی از دین های ابتدایی اند نقش درخور تأملی دارند. بازتاب این باورها را که گاه با اساطیر دیگر اقوام مشترک است در شاهنامه می توان یافت.

با شکست سپاه ایران از سپاه روس باب آشنایی ایرانیان با غرب گشوده می شود و گفتمان مدرن (تجدد) به جای گفتمان پیشامدرن (سنت) می نشیند. نتیجۀ این دگرگونی طرد بسیاری از هنجارهای رایج گذشته و نفی بسیاری از بزرگان پیشین است. نه تنها هنجارهای سیاسی (نابرابری انسان ها و ...) و ادبی (لزوم وزن و قافیه و ...) طرد می شوند، بلکه به بسیاری از شاعران نام آشنا (سعدی، مولوی و ...) نیز روی خوشی نشان داده نمی-شود. تنها استثنا فردوسی و اثر او شاهنامه است که علی رغم تناقضاتش با هنجارهای گفتمان مدرن تجلیل می-شود.

منظومه‌هایی که پس از شاهنامه و غالبا به پیروی از ان، در زمینه های پهلوانی، دینی و تاریخی به نظم درامده‌‌‌اند، از ماخذی هستند که کمتر مورد توجه فردوسی شناسان است. حال انکه سرایندگان بیشترِ این اثار افزون بر تاثرات فراوان زبانی، ادبی و اندیشگی از شاهنامه، به صورتهای گوناگون از فردوسی و شاهنامه نام برده‌اند که گرداوری و بررسی مجموع این اشارات نکته های تازه و درخور بحثی درباره سرگذشت حکیم توس و نظم شاهنامه و نیز تلقیات رایج نسبت به ان در فرهنگ ایران، پیشِ روی می نهد.

ارادۀ آسمانی بالاترین اراده است که اراده‌ای بالاتر از آن نیست. وحیی که بر پیامبرش فرستاده، شیوه‌ای است که باید پیروی شود. حتی اگر آزاری به پیامبر رسد، باز هم باید تبلیغ و ادای پیام وظیفه او است. و امت نیز وظیفۀ گردن نهادن و پیروی از هدایت حضرتش را دارند. هر کس چنین نکند، رو به دوزخ دارد. و بر عهدۀ فرستاده الهی جز رساندن آشکار نیست.

کلمه اجازه را عموماً اصطلاحی حدیثی میدانند که به معنی گونه ای خاص از انحاء حدیث می باشد و این واژه، مصدر باب افعال از ماده ج و ز و در اصل به معنی گذرانیدن و نیز به معنی دستوری دادن و روا داشتن است و در اصطلاح محدثان، اجازه در کنار سماع و عرض و قرائت یکی از انحاء تحمل حدیث شمرده شده است و با رخصت شفاهی یا کتبی شیخ به راوی برای روایت احادیث مضبوط در متن یا متونی که در ثبت دارد، تحقق می پذیرد.

تسامح در نقل از مصادر، و عدم دقت در تحریر و کتابت نسخه ها، متن ها را دچار دگرگونی کرده و اشتباهات فراوانی را موجب شده است. در مدتی که نگارنده در مورد پهلوان محمود و پوریای ولی مشغول تحقیق بوده و با انبوهی از اختلافات مصادر و اختلاف بین متن های چاپی، با نسخ خطی آنها، مواجه گردید.

شرح احوال و زندگی نویسنده بسیاری از کتب مشخص نیست. کتاب تدبیر الاطفال و تدبیر الشیوخ در خصوص چگونگی تربیت اطفال و نوجوانان و مزاج سالخوردگان و اغذیه مناسب برای ایشان نگاشته شده است. والده فتح علی بیکا این کتاب را از ذخیره خوارزمشاهی اقتباس نموده و مطالبی به آن افزوده است. نویسنده کتاب، همسر واخوشتی خان از حکمای گرجی تبار خوزستان در دوره صفویه است.