فقه، علوم قرآنی و حدیث

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

تقیه | ویلفرد مادلونگ , علی معموری کتمان عقیده و یا ابراز عقیدۀ مخالف برخلاف نظر قلبی برای اجتناب از زیانی دینی یا دنیایی. این واژه از ریشۀ «وقی» به معنای محافظت (جوهری، نیز ابن منظور ذیل وقی)، پرهیز و برحذرداشتن ( تاج...، ذیل وقی) است.
تکاثر | مهدی مطیع صد و دومين‌ سورۀ قرآن‌ کریم به‌ ترتيب‌ مصحف و پانزدهمين‌ سوره‌ به‌ ترتيب‌ نزول‌. اين‌ سوره‌ با 8 آيه‌، 28 كلمه‌ و 120 حرف‌ در شمار سُوَر «مخاطبات‌» قرار می‌گيرد، بی‌آنكه‌ با اسلوب‌ ندا آغاز ‌شود.
تکفیر |
تکفین |
تکویر | مهدی مطیع تَکْویر، هشتاد و یکمین سورۀ قرآن کریم. این سوره، هفتمین سورۀ نازل شده در مکه و پس از مسد و پیش از اعلى، با 29 آیه، 104 کلمه و 533 حرف است. کلمۀ «کُوِّرَت»در آیۀ اول که برخی نیز عین‌متن آیه را به‌عنوان اسم سوره برگزیده‌اند، سبب نام‌گذاری آن است(نک‍ ‍: ابن‌ندیم،28؛میبدی،10/ 392؛ طبرسی، 9/ 441؛ ابن جوزی، 153؛ اب...
تکلیف | مسعود تاره , حسین بیرشک تَکْلیف، اصطلاحی با خاستگاه قرآنی ناظر به وا داشتن انسان از سوی خداوند به انجام دادن کاری یا پرهیز از کاری در چارچوب امر و نهی. این موضوع در حوزه‌های گوناگون علوم اسلامی به خصوص کلام و فقه مورد توجه بوده، و دربارۀ اساس پسندیده بودن آن، چراییِ وقوع و گونه‌های آن بحثهای پردامنه‌ای مطرح بوده است.
تلعکبری | احمد پاکتچی تَلّعُکْبَری، ابومحمد هارون بن موسی بن احمد (د 385ق/ 995م)، از محدثان امامیه در عراق. وی چنان‌که از نسبتش برمی‌آید، از تل عکبرا، تلی در کنار روستای عکبرا در نزدیکی بغداد، برخاسته (نک‍ : خطیب، 11/ 242؛ سمعانی، 1/ 474)، و نسب به قبیلۀ عرب بنی‌شیبان می‌رسانده است (نجاشی، 439).
تلقین |
تمام رازی | فرامرز حاج منوچهری تَمّامِ رازی، ابوالقاسم تمام بن محمدبن عبدالله بجلی (330- محرم 414ق/ 942- مارس 1023م)، محدث ایرانی‌تبار دمشق. دربارۀ انتساب بَجَلی یا بَجْلی وی نمی‌توان با قطعیت سخن گفت. پدرش از ری به دمشق نقل مکان کرد (نک‍ : ابن‌عساکر، 53/ 335-336) و تمام در همان‌جا زاده شد (همو، 11/ 43). گویا او در تمام عمر خویش جز برای مس...
تمرتاشی | فرامرز حاج منوچهری تِمِرْتاشی، شمس‌الدین محمد بن عبدالله عمری غَزّی (939-1004ق/ 1532-1596م)، فقیه و خطیب حنفی. در نسخۀ یکی از آثار خود وی، سال 1006ق به عنوان تاریخ وفات او ضبط شده است (نک‍ : سرکیس، 1/ 641). او از خاندانی اهل علم بود، خاندانی که خطابت در میان آنها پیشینه‌ای کهن داشت (همانجا). وی در آغاز نزد شمس‌الدین محمد ابن مش...
تمیم داری | فرامرز حاج منوچهری تَمیمِ داری، ابورقیه تمیم بن اوس بن خارجۀ داری لخمی، صحابی پیامبر(ص) و پیشگام فرهنگ قُصّاص در تاریخ اسلام. وی از داریّون قبیلۀ لَخم بود و نسبت داری بر همین اساس است (ابن قتیبه، المعارف، 102؛ ابن رسول، 32-33)، اگرچه برخی به سبب پیشینۀ نصرانیت او، نسبت داری را مربوط به حضور او در دیر دانسته‌اند (سمعانی، 5/ 282؛...
تنبکتی، محمود | فرامرز حاج منوچهری تُنْبُکْتی، محمود بن عمر بن محمد اَقیت صِنهاجی مَسّوفی (868- رمضـان 955ق/ 1464 ـ اکتبر 1548م)، فـقـیه و قـاضـی مالکی. چنان‌که از نسب صنهاجی او بر می‌آید، وی از صنهاجه، یکی از قبایل بربر منطقه بوده (نک‍ : قلقشندی، 290) و به خاندان آل اَقیت از تیرۀ مَسّوفه تعلق داشته است (نک‍ : محبی، 1/ 170؛ کتانی، 1/ 113؛ مراک...
تنزیل | هادی رهنما تَنْزیل، مصدر باب تفعیل از مادۀ «نَزَلَ»، اصطلاحی ناظر به نزول قرآن کریم، و در دوره‌های متأخر نزول تدریجی آن. تنزیل همچنین نامی برای این کتاب آسمانی نیز هست.
تنبکتی، احمد |
تنقیح مناط | احمد پاکتچی تَنْقیحِ مَناط، اصطلاحی در فقه اسلامی ناظر به گونه‌ای از تعمیم احكام از موارد منصوص به غیرمنصوص كه حتى از سوی بسیاری از مخالفان قیاس هم معتبر شمرده شده است.
تواتر | محمد جواد انواری تَواتُر، اصطلاحی در منطق. مفهوم گزاره‌های متواتر در منطق اسلامی، برخلاف مفهوم خاص و فنیِ تواتر در علم حدیث، چارچوبی برای تعیین ارزش معرفت‌شناختیِ خبر یا گواهی به طور عام بوده است. شناختهای متکی بر گواهی دیگران، به واقعیتهای محسوسِ بی‌شماری باز می‌گردند که به زمانها یا مکانهایی بیرون از مشاهدۀ ما تعلق دارند، م...
تواتر، اصطلاحی | احمد پاکتچی تَواتُر، اصطلاحی در فرهنگ اسلامی ناظر به هم‌آوایی گروهی پرشمار در نقل، به گونه‌ای که احتمال دروغ را منتفی سازد.
توبه | احمد پاکتچی , بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث , مسعود تاره , علیرضا ابراهیم توبه، مفهومی در قرآن کریم و رشته‌های گوناگون علوم اسلامی که به بازگشت بنده به سوی خداوند دلالت دارد و به خصوص دربارۀ بازگشت از گناهان به کار می‌رود. در لغت، این واژه از ریشۀ «ت و ب» گرفته شده که در زبانهای گوناگون سامی به معنای «بازگشتن» به کار رفته است (نک‍ : جفری، 87؛ مشکور، 1/ 108). در منابع لغت عربی نیز ب...
توبه | محمدعلی لسانی فشارکی توبه، نهمین سورۀ قرآن کریم، دارای 16 واحد موضوعی (رکوع)، 129 (یا 130) آیه، 497‘2 کلمه و 787‘10 حرف.
توحید، سوره |
توثیق |
توسل | احمد پاکتچی , مسعود تاره , مهبانو علیزاده , علی معموری تَوَسُّل، اصطلاحـی در فـرهنگ اسلامـی نـاظر بـه جستـن وسیله‌ای برای جلب رضای خداوند. مفهوم توسل به حسب ماهیت خود، ارتباط نزدیکی با مفهوم شفاعت دارد و به همین سبب، بسا بحث از آن با مبحث شفاعت گره خورده است. توسل در میان فِرَق و اصناف مسلمانان، طی قرون مفهومی رایج بوده است، اما به خصوص نزد شیعۀ امامیه و تا انداز...
تهانوی، اشرف علی | فرامرز حاج منوچهری تَهانَوی، اشرف علی بن عبدالحق (5 ربیع‌الآخر 1280- رجب 1362ق/ 19 سپتامبر 1863- ژوئیۀ 1943)، خطیب، مفسر، مصلح و نویسندۀ پرکار حنفی که در شبه قارۀ هند به حکیم الامت شهرت دارد.
تونی | مجتبی تقدیسی تونی، عبدالله بن محمد تونی بُشروی (د ربیع‌الاول 1071/ نوامبر 1660)، فقیه اخباری اهل خراسان. او در تون خراسان (فردوس کنونی) متولد شد و در کتابهای اصول شیعه گاه از او با عنوان فاضل تونی یاد شده است (قمی، 2/ 127؛ نیز نک‍ : صاحب جواهر، 9/ 292؛ شیخ انصاری، 2/ 598). ظاهراً نخستین بار وحید بهبهانی (د 1205ق/ 1791م) ک...
تهانوی، محمداعلی | فرامرز حاج منوچهری تَهانَوی، محمد اعلى بن علی بن محمد حامد صابر فاروقی حنفی هندی (زنده در 1158ق/ 1745م)، فقیه و قاضی تهانه و نویسندۀ دائرة المعارف دو زبانۀ عربی ـ فارسی کشاف اصطلاحات الفنون. نام و نسب او را در منابع به صورتهای گوناگونی همچون محمد علاء بن علی، محمد بن علاء و یا محمد علی بن اعلى نیز آورده‌اند (واندیک، 328؛ زیدان،...
تهذيب الاحکام | بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث تَهْذیبُ الْاَحْکام، عنوان مجموعه‌ای در احادیث فقهی از ابوجعفر محمد بن حسن طوسی (د 460ق/ 1068م)، سومین کتاب از کتب اربعۀ امامیه. از شیخ طوسی به عنوان فقیهی برآمده از محفل متکلمان بغداد، انتظار نمی‌رفت که به گردآوری مجموعه‌ای حدیثی دست یازد؛ با این‌همه، موضع او در قبال حجیت اخبار آحاد، اقتضا داشت تا وی مباحث ا...
التیسیر |
تین | رضا عباسی تین، نود و پنجمین سورۀ قرآن مجید در ترتیب مصحف، و بیست و هشتمین سوره در ترتیب نزول. در ترتیب مصحف پس از انشراح و پیش از علق، و در ترتیب مشهور نزول، پس از بروج و پیش از قریش (نک‍ : ابن ندیم، 28) جای دارد. تین سوره‌ای است مکی (برای دیدگاههای مخالف، نک‍ ‍: بغوی، 4/ 426؛ طباطبایی، 20/ 319)، با 8 آیه، 34 کلمه و 15...
ثابت بن اسلم بن عبدالوهاب | هادی نظری منظم ثابِتِ بْنِ اَسْلَمِ بْنِ عَبْدُ الْوَهّاب، ابوالحسن (مق‍ ح 460ق/ 1068م)، فقیه و نحوشناس شیعی‌مذهب سوری. برخی سال درگذشت ثابت را حوالی سال 420ق/ 1028م نوشته‌اند (نک‍ : خوانساری، 2/ 164؛ بغدادی، 1/ 248). بعضی نیز نام پدر او را احمد گفته‌اند که ظاهراً تصحیف است (نک‍ : امین، 4/ 7، به نقل از منتجب‌الدین در فهرست)...
ابن مقری، ابومحمد | مهیار علوی مقدم ابومحمد اسماعيل بن ابی بكر بن عبدالله (754-837ق / 1353-1434م)، فقيه، اديب و شاعر يمنی كه در برخی منابع به مقری نيز شهرت دارد (نك‍ : ابن قاضی شهبه، 4 / 109).
ابن مقسم | عبدالامیر سلیم ابوبكر محمد بن حسن بن يعقوب عَطّار (265-8 ربيع‌الآخر 354ق / 879-13 آوريل 965م)، مقری، مفسر، محدث و نحویِ بغدادی.
ابن مکتوم | محمدهادی مؤذن جامی ابومحمد احمد بن عبدالقادر بن احمد قيسی، ملقب به تاج‌الدين (ذيحجۀ 682-27 رمضان 749 / مارس 1284- 19 دسامبر 1348)، مفسر، اديب و فقيه حنفی مصری.
ابن ملاعنه |
ابن ملک |
ابن ملقن | ابوالحسن دیانت ابوحفص سراج‌الدين عمربن علی بن احمد بن محمد بن عبدالله انصاری (22 ربيع‌الاول 723 ـ 6 ربيع‌الاول 804ق / 31 مارس 1323 ـ 14 اكتبر 1401م)، فقيه، محدث و رجالی شافعی مصری.
ابن منادی | محمدهادی مؤذن جامی ابوالحسين احمد بن جعفر بن محمد (18 ربيع‌الاول 256- 19 محرم 336ق / 23 فوريۀ 870 - 10 اوت 947م)، محدث، مقری و فقيه حنبلی بغداد.
ابن منجویه | سیمین محقق ابوبكر احمد بن علی اصفهانی (347 ـ محرم 428ق / 958 ـ اكتبر 1036م)، محدّث ساكن نيشابور.
ابن منذر، ابوبکر محمد | فرامرز حاج منوچهری ابوالوليد محمد بن عمر بن منذر (د 558ق / 1163م)، از سياست پيشگان و بزرگان شِلب در غرب اندلس و از رهبران قيام مريدون وی از مولدون ـ مسلمانان بومی اندلسی ـ بود و از كودكی در اشبيليه به تحصيل پرداخت و در ادبيات و فقه مهارت يافت.
ابن منده | محمدمهدی مؤذن جامی عنوان افراد خاندانی از محدثان حنبلی مذهب ايرانی كه از سدۀ 3 تا 7ق / 9 تا 13م در اصفهان می‌زيسته‌اند. نسبت آنان به استندار فيروزان بن چهار بُخت از صاحب‌منصبان لشكری ساسانيان می‌رسد كه در فتح اصفهان اسلام آورد.
ابن منفلوطی | مهدی سلماسی ابوعبدالله ولی‌الدين محمد بن احمد بن ابراهيم بن يوسف عثمانی ديباجی ملّوی (713-774ق / 1313-1372م)، مفسر، فقيه، صوفی و اصولی.
ابن منیر، ابوالعباس | بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث ابوالعباس ناصرالدين احمد بن محمد بن منصور بن قاسم بن مختار جُذامی جَروی (3 ذيقعدۀ 620- اول ربيع‌الاول 683ق / 28 نوامبر 1223- 18 مۀ 1284م)، فقيه مالكی، مفسر، خطيب و قاضی اسكندريه.
ابن موقت |
ابن مهران | احمد پاکتچی ابوبكر احمد بن حسين بن مهران نيشابوری (295-381ق / 908-992م)، مُقری مشهور خراسان و اولين مؤلف دربارۀ قرائات دهگانه.
جهاد | احمد پاکتچی , مهدی غفاری عنوان یکی از فروع دین و یکی از ارکان عبادی در فرهنگ اسلامی که به گونه‌های مختلفی از کوشش در راه خدا ــ به‌خصوص جنگ در راه دین ــ اطلاق شده است.
جیانی، ابوعلی | پریسا عرب ابوعلی حسین بن محمد بن احمد غسانی (427- 498ق / 1036-1105م)، محدث و رجال‌شناس مالکی اندلس. وی در «الزهرا» شهری در نزدیکی قرطبه متولد شد. پدرش در زمان حملۀ بربرها، به جیان (ه‍ م) پناه آورد و از آن‌رو نسبت جیانی گرفت (یاقوت، 2 / 169؛ ابن ابار، 77- 78). وی هرگز اندلس را ترک نکرد (ذهبی، 19 / 149).
جیطالی | مسعود تاره ابوطاهر اسماعیل بن موسى جیطالی نفوسی (د 750 ق / 1349م)، فقیه و متکلم اباضی. لقب او را به صورت جطالی نیز آورده‌اند (شماخی، 2 / 195؛ برای ضبطهای دیگر این اسم، نک‍ : لویتسکی، I / 33).
حابس صعدی | ایران ناز کاشیان شمس‌الدین احمد بن یحیى (د 1061ق / 1651م)، فقیه، متکلم و قاضی زیدی یمنی. در منابع به تاریخ ولادت او اشاره‌ای نشده است، اما ازآنجاکه وی کتاب شرح التکملة للاحکام را در 1019ق و در 18 سالگی به رشتۀ تحریر درآورده است، می‌توان تولد او را حدود سال 1001ق / 1593م رقم زد (ابن ‌ابی الرجال، 227).
حاجت، نماز | فرهنگ مهروش منسکی فردی و مستحب، رایج در میان عموم مسلمانان، به‌ویژه شیعیان به منظور حاجت‌خواهی از خداوند؛ این خواسته بیشتر بعد از نمازی خاص طلب می‌شود. در روایات اسلامی، برای نماز حاجت آدابی از قول بزرگان دین نقل شده، و تنوع روایات به پدید آمدن گونه‌های مختلفی از منسک انجامیده است که در کیفیت نماز و حاجت‌خواهی، یا عبادات...
حارث همدانی | سعید طاووسی مسرور ابوزهیر حارث بن عبدالله کوفی (د 65 ق / ‌685 م)، تابعی و از اصحاب امیرالمؤمنین علی(ع). از آنجا که یک چشم او نابینا بود، او را اعور می‌گفتند (ابن قتیبه، 586-587؛ ابن رسته، 224) و به این لقب مشهور بود (سمعانی، 1 / 192).
حافظ |

فقه، علوم قرآنی و حدیث

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

فقه، علوم قرآنی و حدیث

ورود به سایت

ثبت نام