ابن منجویه

اِبْنِ مَنْجويه، ابوبكر احمد بن علی اصفهانی (347 ـ محرم 428ق / 958 ـ اكتبر 1036م)، محدّث ساكن نيشابور. از آنجا كه برخی با نسبت يزدی نيز از او ياد كرده‌اند (خطيب، 1 / 468؛ فارسی، 105)، می‌توان احتمال داد كه نياكان وی از يزد برخاسته‌اند. او در اوان جوانی برای تجارت از اصفهان به نيشابور رفت و با اينكه در آغاز قصد كسب علم نداشت، به نوشتن املائات دو شيخ نيشابور، ابوعمرو ابن نجيد و ابوالحسن سراج، برای همشهريان خود پرداخت. سپس به اصفهان مراجعت كرد و از ابوبكر ابن مقری در آن ديار حديث شنيد. از اينجا بود كه وی به كسب دانش روی آورد و سفرهای علمی خود را آغاز كرد. او بار ديگر به نيشابور رفت و از ابوعمرو ابن حمدان و حاكم ابواحمد حافظ استماع حديث نمود (فارسی، همانجا). وی افزون بر نيشابور به شهرهای ری، گرگان، نسا، بخارا، سمرقند و هرات نيز سفر كرد (فارسی، همانجا؛ ذهبی، تذكرة، 3 / 1086). از جملۀ شيوخ وی در حديث می‌توان از ابوبكر اسماعيلی و ابوعبدالله ابن منده نيز نام برد (سمعانی، 12 / 450؛ ذهبی، سير، 17 / 439).
حاكم نيشابوری در تاريخ خويش متذكر شده كه ابن منجويه بعد از سال 360ق به كسب حديث پرداخته است (نك‍ : سمعانی، 12 / 451). وی سرانجام به نيشابور آمد و همانجا اقامت گزيد و به تأليف پرداخت و پس از مرگ ابوحازم عبدوی در مدرسۀ ابوسعد زاهد در نيشابور مجلس املا داير كرد (فارسی، همانجا). جمع كثيری از وی حديث شنيده و روايت كرده‌اند. از مشهورترين آنان خطيب بغدادی، ابوبكر بيهقی، ابوصالح مؤذن و عبدالرحمن بن منده شايان ذكرند (خطيب، همانجا؛ بيهقی، 1 / 8، جم‍؛ ذهبی، همانجا). شهرت ابن منجويه بيشتر به سبب تنها كتاب موجود او يعنی رجال صحيح مسلم است. وي چنانكه خود در انتهای كتاب ذكر می‌كند، در شرح حال رجال از اطلاعات ابوالعباس سراج و عمروبن علی بهرۀ بسياری گرفته است. در اين كتاب مؤلف پس از ذكر نام هر يك از محدثان، از آن گروه از مشايخ و راويان ايشان، كه در صحيح مسلم ياد شده‌اند، سخن گفته است. ابن قيسرانی (ه‍ م) در كتاب الجمع بين رجال الصحيحين، رجال صحيح مسلم ابن منجويه و رجال صحيح بخاری كلاباذی را تلفيق كرده و در مقدمۀ آن شيوۀ كار ابن منجويه را ستوده است (ص 3-4). كتاب رجال صحيح مسلم در دو جلد و به كوشش عبدالله ليثی در بيروت (1407ق / 1987م) به چاپ رسيده است. از ديگر آثار ابن منجويه مستخرجاتی است كه وی بر صحيح بخاری، صحيح مسلم، سنن ابوداوود و سنن ترمذی نوشته است (ذهبی، سير، 17 / 440) كه در حال حاضر اطلاع از نسخ آنها در دست نيست.

مآخذ

 ابن قيسرانی، محمدبن طاهر، الجمع بين رجال الصحيحين، حيدرآباد دكن، 1323ق؛ بيهقی، احمدبن حسین، السنن الكبری، حيدرآباد دكن، 1344ق؛ خطيب بغدادی، احمدبن علی، تلخيص المتشابه فی الرسم، به كوشش سكينه شهابی، دمشق، 1985م؛ ذهبی، محمدبن احمد، تذكرة الحفاظ، حيدرآباد دكن، 1333-1334ق؛ همو، سير اعلام النبلاء، به كوشش شعيب ارنؤوط و محمد نعيم عرقسوسی، بيروت، 1403ق / 1983م؛ سمعانی، عبدالكريم بن محمد، الانساب، حيدرآباد دكن، 1401ق / 1981م؛ فارسی، عبدالغافر بن اسماعیل، تاريخ نيسابور، انتخاب ابواسحاق صريفينی، به كوشش محمد كاظم محمودی، قم، 1403ق.

سیمین محقّق