دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

رقیه، دختر یا دخترخوانده | علی بهرامیان رُقَیّه، (د رمضان 2 ق/ مارس 624 م)، دختر یا دخترخواندۀ پیامبر (ص).
رقیق قیروانی | علی بهرامیان ابراهیم بن قاسم (ز 424 ق/1033 م)، مورخ، ادیب و شاعر
زوزن، مسجد | رجبعلی لباف خانیکی بنایی از سدۀ 7 ق/13 م واقع در زوزن، از توابع شهرستان خواف
زلزال | علی ثقفیان نودونهمین سورۀ قرآن کریم به ترتیب مصحف، و نودوسومین سوره در ترتیب نزول
زاهدان | محسن احمدی زاهِدان، مرکز استان سیستان و بلوچستان و شهرستانی به همین نام در آن استان، واقع در جنوب شرقی ایران.
زاگرس | اسماعیل شمس , خدیجه مهماندوست زاگْرُس، رشته‌کوهی در غرب و جنوب غربی ایران.
ریاضی هروی | زهرا ابراهیمی رياضیِ هَرَوی، محمدیوسف، نویسنده و شاعر افغان (مق‍ 1330 ق/ 1912 م). وی به سال 1290 ق/ 1873 م در هرات زاده شد. پدرش محمدحسن از قبیلۀ ابدالی، و جد پدری‌اش محمداسماعیل سپهسالارِ هرات، و مادرش از ایل افشار بودند (ریاضی، 8؛ قس: فکرت، 1).
رویم بن احمد | لیلا رضایی رُوَیْمِ بْنِ اَحْمَد (د 303 ق/ 915 م)، پسر یزید بن رویم از صوفیان نامدار بغداد در سدۀ 3 ق/ 9 م.
روسو | شیوا جعفری ژان باتیست لویی ژاک (1780-1831 م/1194-1247 ق)، دیپلمات و شرق‌شناس فرانسوی
روزبهان محمد شیرازی | بخش هنر و معماری , حمیدرضا افسری روزْبِهانْ مُحَمَّدِ شیرازی، مذهّب و خوش‌نویس برجستۀ مکتب شیراز در سدۀ 10 ق/16 م.
رودسر | شیوا جعفری رودْسَر، شهرستانی به مرکزیت شهری به همین نام در استان گیلان.
رودس | علی اکبر دیانت رودِس، یا رودوس، جزیره‌ای در قلمرو یونان واقع در جنوب‌شرقی دریای اژه، و شهری به همین نام که مرکز جزیره است. کرانه‌های شرقی این جزیره به آبهای دریای مدیترانه، و کرانه‌های غربی آن به دریای اژه محدود است.
روذراوری | عطیه میرزایی روذراوَری، خاندانی از وزیران و دیوانیان نامدار سدۀ 5 ق/11 م، در خلافت عباسیان و حکومت سلجوقیان، منسوب به روذراور، کوره‌ای میان نهاوند و همدان (نک‍ : یاقوت، ذیل واژه). در این عصر، منازعات اعتقادی، صحنۀ بی‌امان زدوخورد طرف‌داران فرقه‌ها و خاندانهای حکومت‌گر بود، و این خاندان هم از آن بی‌بهره نبودند. در میان خان...
رودبار | محسن احمدی رودْبار، شهرستان و شهری در استان گیلان.
روحی کرمانی | عبدالحسین آذرنگ روحیِ کِرْمانی، شیخ احمد (1263-1314 ق/1847-1896 م)، دگراندیش و آزادی‌خواه عصر ناصری، پیشرو تجددخواهی، مبارز و جان‌باختۀ راه آزادی و مؤلف.
رکن الدین صاین | شیوا جعفری رُکْنُ‌الدّینِ صایِن، وزیر سلطان ابوسعید بهادر خان ایلخانی (حک‍ 717-736 ق/ 1318-1335 م).
رکن الدین خورشاه | شهرام یوسفی فر رُکْنُ‌الدّینْ خورْشاه (ح 627-654 ق/1230-1256 م)، پیشوای هشتم نزاری و آخرین حکمران اسماعیلیان ایران.
رکن الدین باربکشاه | حسن انوشه رُکْنُ‌الدّینْ بارْبَکْشاه، ابوالمظفر / ابوالمجاهد باربکشاه، فرزند ابوالمظفر محمود شاه، پادشاه بنگال (864- 879 ق/1460-1474 م)، از دودمان الیاس‌شاهیان (ه‍ م). وی در روزگار پدرش حاکم ساتاگائون بود. او که بی هیچ دشواری و در صلح و آرامش به تخت شاهی برآمد («سلطنت ... »، 212)، قدرتمندترین پادشاه بنگال در سده‌های می...
رکن الدین سجاسی | منیر حسینی رُکْنُ‌الدّینِ سُجاسی، ابوالغنائم محمد (اواخر سدۀ 6 - اوایل سدۀ 7 ق/ سده‌های 12-13 م)، از مشایخ سلسلۀ سهروردیه. دربارۀ جزئیات زندگی او در تذکره‌های مربوط به این دوره اطلاع چندانی به دست نمی‌آید و تنها در ضمن شرح‌حال برخی از مریدان او می‌توان معلومات مختصری دربارۀ وی یافت.
زاب | اشرف السادات باقری زاب، سرزمینی کهن در شمال شرقی الجزایر که از قابس در جنوب تونس کنونی تا حوالی شهر بسکره در شمال شرقی الجزایر امتداد داشت.
ریاض العارفین | محبوبه هادینا تذکره‌ای در معرفی احوال و آثار 354 تن از شاعران عارف، حکیمان و اهل فضل
روضه و روضه خوانی | علی بلوکباشی روضه وَ روضه‌خوانی، در اصطلاح عام، به مجلس بازگویی وقایع مصیبت‌بار و حزن‌انگیزی گفته می‌شود که در آن، به شیوۀ تحول‌یافتۀ سنت کهن منقبت‌خوانی و نقالی (ه‍ م م)، واقعۀ کربلا و شهادت امام حسین (ع) و شهیدان دیگر و مصائب و فضایل آنان و اهل بیت و ائمۀ اطهار (ع)، به زبان نثر و نظم، نقل و بیان می‌گردد. عامۀ مردم، کسان...
رعد | مهدی مطیع , فاطمه شرکت رَعْد، سیزدهمین سورۀ قرآن کریم به ترتیب مصحف، و نودوششمین سوره به ترتیب نزول پس از سورۀ «بینه» (یا محمد) و پیش از سورۀ «انسان» (یا رحمان).
رضی الدین رحبی | مسعود تاره رَضیُ‌الدّینِ رَحْبی، رضی‌الدین ابوالحجاج یوسف بن حیدره (534-631 ق/ 1140-1234 م)، پزشک برجستۀ بیمارستان نوری دمشق به روزگار ایوبیان.
رضی الدین نیشابوری | محمد حسین فیاض رَضْیُ‌الدّینِ نِیْشابوری، ابوجعفر، شاعر و فقیه حنفی در سدۀ 6 ق/ 12 م. او در نیشابور به دنیا آمد و در بخارا زندگی کرد (قزوینی، 236؛ نسوی، 312-313). سال تولد او در هیچ‌یک از تذکره‌های فارسی ثبت نشده است.
رضا، عنایت الله | لیلا مرادی رِضا، عنایت‌الله (1299- 1389 ش/ 1920-2010 م)، فعال سیاسی، ایران‌پژوه، مؤلف، مترجم، مدرس، دانشنامه‌نگار و عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
رضا | حسن مهدی پور رِضا، یکی از مقامات سلوک در تصوف و عرفان که رسیدن به آن به معنای تحقق خشنودی کامل از خدا و پذیرش قلبی احکام و قضاوقدر الٰهی است.
رشید سمرقندی | ملیحه مهدوی رَشیدیِ سَمَرْقَنْدی، ابومحمد بن محمد، از شاعران پارسی‌گوی خراسان بزرگ در سدۀ 6 ق/12 م
الرسائل | حسین بیرشک , احسان آهنگری اَلرَّسائِل، عنوان مهم‌ترین کتاب در اصول فقه امامیه پس از دورۀ اخباریگری که از متون درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیۀ امامی به شمار می‌آید
رشیدی سمرقندی | ملیحه مهدوی رَشیدیِ سَمَرْقَنْدی، ابومحمد بن محمد، از شاعران پارسی‌گوی خراسان بزرگ در سدۀ 6 ق / 12 م. از زندگانی او آگاهی چندانی در دست نیست. این اندازه روشن است که وی از مدیحه‌سرایان دربار آل‌افراسیاب بود و خضر بن ابراهیم، قدر خان ابوالمعالی جبرئیل بن محمد و نیز سنجر بن ملکشاه سلجوقی (حک‍ 511-522 ق / 1117- 1128 م) را مد...
الرصافه | شیوا جعفری اَلرُّصافه، یا رصافه، نام چند مکان در سرزمینهای اسلامی از اندلس در غرب تا نیشابور در شرق:
رضا‌قلی خان اردلان | پرستو مظفری رِضا‌قُلی خانِ اَرْدَلان (1240-1281 ق / 1824-1864 م)، از والیان امارت کردستان اردلان با مرکزیت سنندج، که حکومت او زمینۀ سقوط امارت اردلان را فراهم کرد.
رضی الدین آرتیمانی | مروارید رفوگران رَضیُ‌الدّینِ آرْتیمانی، شاعر ایرانی سدۀ 11 ق / 17 م
رقاده | زهرا رضایی نسب رَقّاده، دومین پایتخت اغلبیان که امروزه ویرانه‌های آن در حدود 10کیلومتری جنوب شهر قیروان در تونس برجا ست. روایتهای موجود دربارۀ نام رقاده در منابع متقدم، بیشتر برپایۀ داستانهای عامیانه است که چندان پذیرفتنی نیستند (نک‍ : ابوعبید، 27؛ الاستبصار ... ، 116؛ یاقوت، 2 / 797).
رنک | یاسر قزوینی حائری رَنْک، نشانه‌ای رایج میان امیران، اصناف و صاحبان حرفه‌ها در دورۀ ممالیک.
رمضان‌ اوغوللری | محمدحسین صادقی رَمَضانْ‌اوغولْلَری، از امیرنشینهای ترکمن آناتولی.
رواق | یدالله مایانی رَواق، اصطلاحی در معماری و یکی از مهم‌ترینِ فضاها در مساجد و دیگر بناهای سنتی.
روطه | پرویز امین روطه، شهر و دژی مشهور در اندلس، در کرانۀ اقیانوس اطلس.
ریال | فرشته صرافان ریال، واحد پول رایج در ایران و برخی از کشورهای اسلامی.
ریپکا | فریبا مجیدی ریپکا، یان (1886- 1968 م/ 1265-1347 ش)، خاورشناس چک، صاحب آثار و مقاله‌های بسیار در زمینۀ شعر و ادب فارسی و ترکی، و مؤلف اثر معروف «تاریخ ادبیات فارسی و تاجیک».
ریگی | محمدسعید جانب اللهی , پگاه آریایی ریگی، از طایفه‌های سنّی حنفی‌مذهبِ معروف بلوچ در حوزۀ سرحد بلوچستان.
رشوه | احسان آهنگری رِشْوه، اصطلاحی در فقه اسلامی به معنای مالی که برای ابطال حق و یا احقاق باطل به شخص صاحب‌منصب، به‌ویژه قاضی، داده می‌شود.
رستاق | منوچهر پزشک رُسْتاق، شهری کهن و تاریخی، و مرکز استانی به همین نام در سلطان‌نشین عمان. این شهر مدتی به‌عنوان مرکز امامت، پایتخت عمان بوده است و امروزه نیز یکی از چند شهر مهم عمان به شمار می‌آید
رستم، ایل | حسن موسوی زاده رُسْتَم، یا رستمی، یکی از طایفه‌های لر شیعی‌مذهب ساکن در بخش رستم، در شهرستان ممسنی، واقع در استان فارس
رستاخیز، حزب | عبدالحسین آذرنگ رَسْتاخیز، حِزْب، تشکیلات سیاسی دولتی (1353-1357 ش / 1974- 1978 م)، تأسیس‌شده به دستور مستقیم محمدرضا شاه پهلوی و یکی از علتهای تشدید نارضایی منجر به انقلاب اسلامی
بابا، لقب | روزبه زرین کوب بابا، لقب شماری از مشایخ، عارفان و متصوفه که دست‌کم از اوایل سدۀ 5 ق/ 11 م به کار می‌رفته است.
القاب و عناوین | بخش تاریخ , اسفندیار طاهری , احمد اشرف اَلْقابْ وَ عَناوین، کلماتی که همراه اشخاص می‌آیند و برای احترام، تکریم و گاه تحقیر به کار می‌روند. در این مقاله این موضوع در 3 بخش بررسی شده است: 1. در ایران باستان، 2. در قلمرو اسلام، 3. در ایران دورۀ اسلامی:
افشار، ایرج | عبدالحسین آذرنگ افشار، ایرج (1304- 1389 ش)، ایران‌شناس بزرگ، کتاب‌شناس برجسته، و عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. فعالیتهای او طی مدتی بیش از 60 سال مداوم، در زمینه‌های متنوع و گسترده‌ای قرار می‌گیرد که حاصل آن، آثار فراوان به‌صورت کتاب، مقاله، یادداشت و منابعی دیگر است (نک‍ : ادامۀ مقاله).
افراسیاب | سعید عریان اَفْراسیاب، پادشاه توران‌زمین، و از شخصیتهای شاهنامۀ فردوسی. در منابع، نام او به‌صورتهای دیگری چون فراسیاک، فرنگرسین، فراسیاب، فراسیاف، فراسیاو، فراسیاپ، فراسیاون، فراسیافک، فراسیاوک، فراسیات، فرنکرسینا، و فرنک بن فیش نیز آمده است (یوستی، 103؛ بارتولمه، 986؛ ابوعلی مسکویه، 1/ 12، نیز حاشیۀ 7؛ بیرونی، 104؛ ثعا...
اصابع، اصبع | هومان اسعدی اَصابِع، جمعِ اِصبَع (به معنای انگشتان دست)، نظامی در موسیقی قدیم جهان اسلام (اصابع و مجاری)، برای تبیین جایگاه نغمات و ساختار مُدها، برمبنای موضع انگشتان دست روی دستۀ سازهای زهی. پیشینۀ چنین نظامهایی در موسیقی مشرق‎زمین تا زمـان ابـن‎مِسجَـح (د ح 97 ق/ 716 م) قـابل پیگیـری اسـت (نک‍ : فاروقی، 20, 101, 111-11...

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام