اردیبهشت سال 89 یعنی دقیقاً10 سال پیش، دانشگاه بیرجند میزبان همایشی ملی بود به‌ نام مطالعات ترجمه. اساتید و پژوهشگران زیادی از سراسر کشور مهمان شهر بیرجند بودند اما این همایش یک مهمان ویژه داشت که اتفاقاً هیچ علاقه یا اعتقادی به تحصیلات دانشگاهی در این رشته نداشت: نجف دریابندری. نجف دریابندری، همان 10 سال پیش که مهمان دانشگاه بیرجند بود هم حال چندان خوشایندی نداشت.

با درگذشت نجف دریابندری، چند سال عقیم آخر عمر او پایان یافت. در این سال‌ها، او درخت میوۀ پُرباری بود که شاخ و برگ و جلوۀ نباتی دارد اما نه شکوفه در آن به چشم می‌خورد نه میوه‌ای به بار می‌آورد. حواس پنج‌گانه‌اش برسرِ جاست: می‌بیند، می‌شنود، می‌چشد، می‌بساود؛ فقط از سخن‌ گفتن محروم است یا بهتر بگوییم پرهیز دارد.

امروز زادروز دکتر محمد مصدق، رهبر ملی‌شدن صنعت نفت ایران است؛ فردی که شاید این عنوان هم برای توصیفش کم باشد، زیرا عمل مصدق را نمی‌توان محدود به نفت و اقتصاد کرد، چراکه او با اثبات حق ایرانیان بر نفت کشور خود، در بازه‌ای تاریخی هویت ملی ایرانیان را احیا کرد و بیش از اثبات حق مردم بر نفت ثابت کرد که مردم این کشور مانند همه کشورهای آزاد جهان می‌توانند بر قلمرو سرزمینی خود حاکمیت داشته باشند و کشورهای دیگر تعیین‌کننده سرنوشت ملت ایران نیستند.

دکتر حسن بلخاری، با طرح دلایل و اشاره به اسناد تاریخی، حکیم عمر خیام نیشابوری را از زمره فیلسوفان دانست و گفت: خیام نسبت محکمی با فلسفه دارد و از چنین فسلفه‌دانی، آن ابیات ساختارشکن قابل صدور نیست.‌

صفحه اول روزنامه های امروز دوشنبه 29 اردیبهشت

بسیار به مشرق‌زمین علاقه‌مند بود. و همین هم شد که از زبان‌های لاتین و یونانی شروع کرد و فارسی و عربی را چنان خوب آموخت که می‌توانست آثار ادبیات فارسی و عربی را مورد بررسی قرار دهد و حتی ترجمه کند.

یک باستان‌شناس گفت: آرامگاه خیام بنای یادبود ارزشمندی است که گویای شخصیت علمی و ادبی خیام بوده و نمایانگر اندیشه و منش وی است و در طراحی آن جنبه‌های مختلف زندگی خیام گنجانده شده است.

یک پژوهشگر ادبی گفت: خیام کسی است که با کمترین تعداد شعر توانسته بیشترین شهرت را در جهان داشته باشد، این که کسی بتواند با این تعداد، جایی در جهان برای خود پیدا کند، بسیار خاص است چرا که رباعیات خیام شعر نیست؛ بینش، فلسفه، تفکر و اندیشه است.

رباعیات خیام تجلی حالات و افکار انسان‌ها و بهترین نوع تجلی این افکار در ادبیات فارسی است، حتی در قالب ترجمه هم دیگران از این اندیشه دم غنیمت شمردن و بهره‌مندی کامل از فرصت حیات لذت می برند؛ حتی هشتصد سال بعد از خیام.

یکی از آثارِ منسوب به خیّام، کتابی است، مختصر به نام «نوروزنامه» که مرحوم استاد مجتبی مینوی، پژوهشگر برجسته زبان و ادبیات فارسی و مصحح این اثر، آن را بی‌تردید متعلق به خیّام می‌داند.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به مناسبت روز ملی خیام پیام صادر کرد. به نقل از مرکز روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در متن پیام سیدعباس صالحی آمده است: «در آسمان پرستاره تاریخ تمدن و اندیشه ایران، حکیم خیام نیشابوری نامی آشنا برای عموم ایرانیان و هفت اقلیم جهان است. اگر نگوییم «خیام» جهانی‌ترین شناسنامه ما ایرانیان است، دست‌کم یکی از نمادهای هویت‌بخش و معرّف فرهنگ و اندیشه ایرانی در سراسر گیتی است.

کاووس حسن‌لی، استاد دانشگاه شیراز، پژوهشگر، شاعر، برنده‌ نخستین نشان علمی خیام، مدیر مرکز حافظ‌شناسی و... نامی آشنا برای اهل ادب و فرهنگ و از چهره‌های سرشناس روزگار ما است، کسانی‌ که استاد مفخم را از نزدیک می‌شناسند، می‌دانند که تا چه حد دقیق‌النظر و اهل گفت‌وگو و در حقیقت جزو نیک گویان است، از همین رو است که غالب گفت‌وگوی ایشان جذاب، پر کشش و دارای ابعاد چشمگیر است.

در میان شاعران فارسی زبان هیچ کس شهرت جهانگیر حکیم عمر خیام نیشابوری را ندارد. شگفت آنکه رباعیات اصیل منسوب به او آنقدر اندک است که عدد آنها را بین 16، 36و 66 انگاشته اند هر چند صدها رباعی به نام او در کتابها و مجموعه ها درج است و یا به تعبیر والنتین ژوکوفسکی از نوع «رباعیات سرگردان» است که سرودۀ دیگران است و آنها را به خیام هم نسبت داده اند.

خیام، داناترین دانشمند روزگار خود بوده است اما آنچه وی را از همالان ممتاز می کند، اعتراف او به نادانی خویش است. این دانائی در روانش به حیرتی شورانگیز از دست حیرانی عارفان، استحاله پذیرفته، جان او را به هیئت جامی جهان بین درآورده است. این اقرار به نادانی وقتی از زبان و خامه این داناترین روزگار، برآمده باشد، چونان برترین دانش ها در گوش جانِ دل آگاهان، جان خوش تواند کرد.

خیام نه عارف به معنای متعارف کلمه است (گیرم بسیاری از اهل تصوف او را از خود می دانند)، نه فیلسوفی مشایی ست، نه فقیه است و نه شاعر عهد خود – چرا که شخصیت شاعر او به دقت تمام زیر ظاهر دانشمندش پنهان بود و نخستین اشاره به چند رباعی او بیش از یک صد سال پس از مرگش کشف شد. با این حال می دانیم که این انسان بی بدیل، ریاضی دان برجسته و منجمی پرآوازه بود که نقویم خورشیدی را اصلاح کرد