کهنه یادداشت

ميدانيم كه ايرانيان به آرايش كتاب دلبستگي فراوان داشته اند ولي از آنجا كه پوست و كاغذ كه نقش بر روي آنها پديد مي گردد از اجناسي است كه در مقابل حوادث پايداري كمتري دارد نمونه هاي باستاني اين هنر بسيار كمياب است. بيد و موريانه و ديگر حشرات و آتش و عوامل ديگر هميشه كتاب و دفتر و نامه ها را تهديد مي كند. از سوي ديگر از زماني كه تازيان بر ايران مستولي شدند كوشش بسيار در نابود ساختن كتابها و كتابخانه هاي ايران نمودند.

ویرانه‌های باقی‌مانده از شهر قدیم تیسفون را مرحوم «ارنست هرتسفلد» در كتابی تحت نام «یك مسافرت از نظر باستان‌شناسی به سرزمین فرات» كه در تاریخ 1920 در برلن به زبان آلمانی منتشر شده به طور مفصل معرفی نموده است. در سال 1928 كاوش‌هایی توسط هیئتی آلمانی تحت سرپرستی آقای «رویتر» در محل تیسفون به عمل آمد و در سال 1930 میسیون امریكایی «موزه متروپولیتن نیویورك» به سرپرستی آقای «اوپتون» با هیئت آلمانی نامبرده در كاوشهای تیسفون شركت كرد.

توافق بین محتوای مثنوی مولانا با آنچه در زبان فقها «شریعت» نام دارد طی قرون اخیر و حتی در عصر حاضر بارها از جانب متشرّعه مورد سؤال یا انکار واقع شده است و عجب آنست که یک تن از روشنگران قرن اخیر، میرزا فتحعلی آخوندزاده نویسندة ترک‌زبان و فارسی‌نویس قفقاز هم با اظهار این ادعای بی‌بنیاد که گویا مثنوی شریف را از سر تا بُن خوانده است گویندۀ مثنوی را منکر اعتقاد به انبیاء و معاد و مثنوی را بالتمام مخالف شرع شریف خوانده است.

در 24 كیلومتری جاده دزفول به شوشتر ، ‌بستر پهن رودخانه‌ای به‌نام « گلال كهنك Gelal kohnak » جاده اصلی را قطع می‌كند كه جز در مواقع بارانی ، ‌بقیه سال خشك است. جاده فرعی« كهنك » كه جهت آن از شمال‌غربی به جنوب‌شرقی است بعد از « گلال كهنك » شروع می‌شود و در همین جهت گنبد مخروطی‌شكل یكی از زیارتگاه كهنكیها به‌نام ( قدمگاه عباس ) و نیز دورنمای آبادی دیده می‌شود. این گنبد در زمینه آبی آسمان اولین نشانی است كه از « كهنك » می‌بینیم و بعد در جهت شرقی آن و كمی دورتر گنبدی به‌همان سبك معماری دیده می‌شود كه بر روی ساختمان زیارتگاه « قدمگاه امیر حاضر » ساخته شده‌است كه زیارتگاه دیگری است برای كهنكیها.

امسال یکی از نوادری که نصیب کتابخانۀ مجلس شد یادداشت های روزانه ای است از شادروان محمد علی فروغی ادیب و فلسفه شناس و معلم برجستۀ مدرسۀ علوم سیاسی که معمولا مورخان او را در مناصب دولتی مشروطیت و روزگار پادشاهی پهلوی شناسانده اند. اما در این یادداشت ها که مربوط به شش ماه زندگی اوست ( 26 شوال 1321 تا 28 ربیع الاول 1322 یعنی ژانویه 1904 تا 13 ژوئن) فروغی یک فرهنگ تمام عیار است: معلم و مؤلف و مترجم و روزنامه نگار که اوقاتش مصروف به تدریس و تألیف کتاب و تحریر روزنامۀ تربیت به مدیریت پدرش میرزا محمد حسین ذکاءالملک می شده است.

استاد پرویز شهریاری در سال 1305 در کرمان به دنیا آمد. و درسال 1332 در رشته ریاضی از دانشکده علوم و نیز دانشسرای عالی مدرک کارشناسی را دریافت کرد. وی نویسنده و مترجمی است که دارای بیش از 200 عنوان در زمینه‌های ریاضیات ادبیات فلسفه و تاریخ می‌باشد. استاد پرویز شهریاری سردبیری نشریات وهومن، چیستا و سخن علمی و فنی را در کارنامه خود داشته‌اند. از کتاب‌هایش می توان به فلسفه و اخلاق در ریاضیات، در پی فیثاغورث، خلاقیت ریاضی، خوارزمی و انفورماتیک و... نام برد. در هیجدهم اردیبهشت 1381 از سوی دانشگاه کرمان دکترای افتخاری ریاضی به این پژوهشگر ارجمند اهدا شد.

شرحی دربارة عظمت شاه عباس و گوشه‌ای از تاریخ ایران در زمان به روی كارآمدن صفویان، شایعاتی دربارة قبور پادشاهان صفوی، چگونگی دفن و كفن شاه عباس كبیر و مدفن اوازتاریخ عالم آرای عباسی و مدارك و دلایل دیگری از آندره‌گدار،‌اطلاعیه‌ای بقلم اسكندر بیك منشی برای اثبات محل واقعی قبرشاه عباس.

آنچه در این گفتار، از نظر خوانندگان می‌گذرد، فشرده و خلاصه بخشی از بررسیهایی است كه در مهاباد و سقز و آبادی‌های میان و پیرامون آنها انجام گرفته است این بررسیها در مأموریتی كه اداره كل موزه‌ها و فرهنگ عامه هنرهای زیبای كشور در تابستان سال 1341 خورشیدی به آقای غلامعلی شاملو داده بود انجام گرفت.

بسیاری از اندرزها، کلمات قصار و لطیفه‌ها و قصه‌های اخلاقی که جنبه حکمت علمی و تجربی داشته‌اند، پس از اسلام مورد توجه دانشمندان ایرانی مسلمان قرار گرفته و در کتابهای ادب و اخلاق و تاریخ به عربی ترجمه شده و بعضی از آنها به فارسی نیز راه‌ یافته‌اند. کمتر کتاب عربی تألیف شده در سده‌های نخستین دوران اسلامی را می‌یابیم که در آن از این گونه مطالب نقل نشده باشد. فهرست همه این کتابها در اینجا غیر لازم است.

پیش از هر سخن باید دریافت که این «ایران» که می‎خواهیم درباره‎ی آن سخن گوییم کجاست، حد و حدودش چیست، اصلا در چه نقطه‎ای از این کره‎ی خاکی قرار داشته است؟ واقع اینست که در هیچ جای و در بسیار جاها. واقع این‎ست که با در هم شکسته شدن سلطه‎ی سیاسی ـ نظامی دولت ساسانی، تا به دوران صفویه و ظهور شاه اسمعیل صفوی ـ نزدیک به هزار سال دیگر ایران سیاسی ـ نظامی وجود نداشت.