کهنه یادداشت

انالله و اناالیه راجعون. من تاثرات قلبی خودم را نمی توانم اظهار کنم، قلب من در فشار است؛ این چند روزی که مسائل اخیر ایران را شنیده ام خوابم کم شده (گریه حضار) ناراحت هستم، قلبم در فشار است. با تاثرات قلبی روز شماری می کنم که چه وقت مرگ پیش بیاید. (گریه شدید حضار). ایران دیگر عید (گریه حضار) ندارد، عید ایران را عزا کرده اند، (گریه حضار) عزا کردند و چراغانی کردند، عزا کردند و دستجمعی رقصیدند.

مانویت، آیین مانی، پیامبر ایرانی است. این آیین در قرن سوم پس از میلاد در بین النهرین ظهور یافت. زیبایی و تئوری های مربوط به آن در این آیین در قالب های متفاوتی همچون نقاشی، خوشنویسی، موسیقی، کتاب نگاری، شعر و سرود تجلی یافته است. زیبایی شناسی در هنر مانوی ابزاری برای رستگاری روح و رسیدن به بهشت نور است. این نوشته ترجمه و تلخیص از مقاله هانری كربن با عنوان «آیین مانوی و مذهب زیبایی» می باشد، كه نخستین بار در كتاب Herne، شماره ویژه هانری كربن، منتشر گردید و سپس در كتاب «امام غایب» با كوشش كریستیان ژامبه و با مقدمه ای از او، چاپ مجدد گردید.

دبا: از مطالعاتی که در چند سال اخیر در راه جمع آوری مطلب برای تدوین کتابی تحت عنوان "جغرافیا در ایران از صدر اسلام تا دارالفنون" به عمل آورده ام چنین نتیجه می توان گرفت که از نظر توسعۀ علم جغرافیا و علوم وابسته بدان، آنچنانکه ما امروز استنباط می کنیم، قرون سوم و چهارم و پنجم هجری قمری یعنی سالهای بین 200 و 500 هجری پربارترین دوره در تاریخ علم جغرافیا بوده است.

سقوط‌ نهاوند در سال‌ 21 هجری‌، چهارده‌ قرن‌ تاریخ‌ پرحادثه‌ و با شكوه‌ ایران‌ باستان‌ را كه‌ از هفت‌ قرن‌ قبل‌ از میلاد تا هفت‌ قرن‌ بعد از آن‌ كشیده‌ بود پایان‌ بخشید. این‌ حادثه‌ فقط‌ سقوط‌ دولتی‌ با عظمت‌ نبود، سقوط‌ دستگاهی‌ فاسد و تباه‌ بود. زیرا در پایان‌ كار ساسانیان‌ از پریشانی‌ و بی‌سرانجامی‌ در همه‌ كارها فساد و تباهی‌ راه‌ داشت‌. جور و استبداد خسروان‌، آسایش‌ و امنیت‌ مردم‌ را عرضه‌ی‌ خطر می‌كرد و كژخویی‌ و سست‌ رأیی‌ موبدان‌ اختلاف‌ دینی‌ را می‌افزود. از یك‌ سو سخنان‌ مانی‌ و مزدك‌ در عقاید عامه‌ رخنه‌ می‌انداخت‌ و از دیگر سوی‌، نفوذ دین‌ ترسایان‌ در غرب‌ و پیشرفت‌ آیین‌ بودا در شرق‌ قدرت‌ آیین‌ زرتشت‌ را می‌كاست‌. روحانیان‌ نیز چنان‌ در اوهام‌ و تقالید كهن‌ فرو رفته‌ بودند كه‌ جز پروای‌ آتشگاهها و عواید و فواید آن‌ را نمی‌داشتند و از عهده‌ی‌ دفاع‌ آیین‌ خویش‌ هم‌ برنمی‌آمدند.

در میان تمام منابع شرقی که دربارۀ تاریخ و فرهنگ ایرانیان در دست داریم، آن که از همه مفصل تر است تا کنون کمتر از بقیه مورد استفاده قرار گرفته است. منظور شاهنامۀ فردوسی است. علت آن روشن است. چون این کتاب، اثری علمی نیست، بلکه شعر است. بنابراین سرایندۀ آن چندان در بند بازگویی حقایق تاریخی و یا به مفهوم امروزی، علمی نبوده است، بلکه می خواسته توصیفی شاعرانه به دست دهد و افسانه ها، داستانهای روزگاران گذشته و قصص مربوط به نامداران و پهلوانان را که قسمتی از آنها به صورت مکتوب و قسمتی دیگر در قالب روایات شفاهی در بین ایرانیان رواج داشته، بازسازی کند.

اگر با اینهمه محقق که در روزگار ما هست هنوز ادب تحقیقی ما سست و بی مایه به نظر می آید جای دریغ است. اما علت آنست که داعیه داران زمان ما کار تحقیق را زیاده آسان و خوارمایه گرفته اند. تا سی سال پیش که هنوز اینهمه محقق در بین ما ظهور نکرده بود کسانی مانند محمد قزوینی و همگنان او، اگر تحقیقی در مسائل ادبی و تاریخی می کردند دقیق و استوار بود. کار اینگونه محققان اگر بسیار نبود و به کندی و آهستگی پیش می رفت اما روشن و درست بود و تا حد زیادی مایۀ خرسندی و اطمینان می گشت.

دبا: اشاره / امروز سالروز میلاد شادروان دکترعباس زریاب خویی، مورخ، ادیب، مترجم و نسخه شناس برجسته است که در ٢٢ تیرماه ١٢٩٨هجری شمسی در شهر خوی در شمال غربی آذربایجان دیده به جهان گشود. استاد زریاب خویی از فروردین سال 1365 فعالیت خود را در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی آغاز کرد و عضو شورای عالی علمی و رئیس بخش تاریخ این مرکز بود. استاد زریاب 24 مقاله برای دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به رشتۀ تحریر درآوردند که از میان آنها می توان به مقالۀ آل نوبخت، تاریخ و جغرافیای تاریخی آذربایجان، ابن تیمیه و اتابک اشاره کرد.

آب خزینه‌ها و چاله حوض‌های حمام‌ها آلوده بود به انواع کثافات و آغشته به جمیع نجاسات. آبی از جوی‌ها و نهرهای روباز، همراه چربی ظروف و کف صابون‌های رختشوئی و رنگ و نجاسات و کثافات پارچه‌های شسته شده در آنها و گل و لای و خاک و خاکروبه معابر و خانه‌ها همراه آب گندیده حوض‌ها و آب‌انبارهای کشیده شده و لجن‌های آن‌ها و آب و فضول تخلیه چاه‌های مستراح‌ها و محتویات لگنچه‌های کثیف سلفدانی‌های زیر پای بچه‌ها و بیماران که در آن‌ها سرازیر می‌گردید

«الذین هُم یُراؤُون» ریا چیست؟ ریا بدین معناست که انسان نماز می‌خواند، اما نه برای خدا بلکه برای مردم و برای کسب مجد. ریا چه در جزئی از نماز باشد، چه در شروط و شکل و مستحبات، آن را باطل می‌کند.

حسادت چگونه درمان می‌شود؟ شر حسود نسبت به خودش با نپرداختن به آن درمان می‌شود. حدیث شریف در این‌باره می‌فرماید: «نه چیز از امت من برداشته شده… از جمله آنها حسود است، اگر به حسد خود بی‌توجهی کند.» اگر به حسادت خود بی‌توجهی کند یا به تعبیر حدیث اگر سخن نگوید. ما می‌دانیم اگر آدمی به عقده‌های درونی که در تضاد با ذات انسان و فطرت اوست، توجه نکند، آن عقده‌ها به‌تدریج از بین می‌روند. پس اگر انسان حسادت نورزد، حسد به‌تدریج ذوب و در وجودش ضعیف می‌شود.