مقاله

فلسفه دین در سنت غرب از عقل برای پرداختن به ابعاد اصلی باور دینی استفاده می‌کند. این مقوله اساسا به مدعیات حقیقی دینی می‌پردازد و توجه چندانی به شناخت جامعه‌شناختی و فرهنگی ادیان نداردکه موضوع مورد بحث در دپارتمان های دین‌پژوهی است. امروزه از نگاه بسیاری افراد فلسفه دین راهی ایجاد می‌کند برای ژرف‌اندیشی در خصوص پرسش‌های مربوط به ارزش و معنای غایی، بدون آنکه در ابتدا فرضیات یک گروه دینی خاص را اتخاذ کرده باشد، اما این حوزه برای مومنان آزاردهنده و چالش‌آفرین است زیرا آنها را وامی‌دارد تا به موضوعات و مسائلی بپردازند که پیش‌تر به آنها چندان توجه عمیقی نکرده بودند.

در بررسی سیر تطور مفهوم باده در ادبیات فارسی، نخست باید به دوره سبک خراسانی و سبک های بینابین اشاره کرد. در این دوره ها و قبل از پیدایش و گسترش سبک عراقی در پهنه ادب فارسی، باده در مفهوم واقعی و عینی به کار رفته است اما پس از گسترش تصوف و نفوذ آن در ادبیات، باده علاوه بر معنای عینی و عادی، در مفهوم استعاری عرفانی نیز استعمال می شود. باید گفت، میان اصل و ماهیت و تاثیرات و ویژگی های این دو باده تفاوت های اساسی وجود دارد که در اغلب موارد منجر به تضاد مابین آن ها می شود.باده در ادبیات متعهد و آرمانگرای معاصر (بعد از 1342) همواره در معنی عرفانی به کار می رود.

ساحت معنا که پس از کتاب زیبا و فاضلانه در باب معنای زندگی از سوی جان کاتینگهام به رشته تحریر درآمده است، با آشتی دادن جنبه های احساسی و عقلانی تجربه انسانی ما، و پذیرش علائق عملی و نیز همچنین نظری، الگوی جدیدی برای فلسفه دین به دست می دهد. این کتاب نشان می دهد که یک جهان بینی مبتنی بر دین چگونه به بهترین نحوی نه به عنوان مجموعه ای مجزا از آموزه ها، که به عنوان مجموعه ای قلمداد می شود اساسا مرتبط با عمل معنوی و جستجو برای شناخت خویشتن و رشد اخلاقی. کاتینگهام در ساحت معنا استدلال می کند که جستجوی دینی نیازمند گشودگی احساسی خاصی است، که می تواند بدون از دست دادن یکپارچگی فلسفی ما دنبال شود.

شیخ فضل‌الله نوری از جمله اولین مخالفین حکومت استبدادی قاجار بود. نکته‌ای که میان مخالفتهای وی با مشروطه، کمتر به آن توجه می‌شود. در واقع شیخ به دلایلی همراهی خود را با مشروطه‌طلبان ادامه نداد. دلیل تغییر مسیر او در جاده مشروطیت چه بود؟ نهضت مشروطه از رویدادهای مهم و سرنوشت ساز تاریخ معاصر ایران است. در مراحل آغازین نهضت، شعارهای یکسان و همه از ضرورت تحول و دگرگونی، آزادی و نفی استبداد، قانون خواهی و لزوم ترقی و تعالی کشور سخن می‌گفتند.

انتشارات فرانکلین برنامه بود نه نهاد. همۀ برنامه ها معمولاً عمر معینی دارند و هرگاه هدف های آنها متحقق شود، پایان می یابند. طراحان و گردانندگان برنامۀ کتاب فرانکلین به این نتیجه رسیدند که هدف هایشان، یا بیشتر هدف هایشان، تحقق یافته است و از این رو پس از 25 سال فعالیت، پایان کار آن را در 1977م/1355ش اعلام کردند.

خدا اساسی ترین اصل در تمام متون مقدس از جمله اوستا و قرآن می باشد. اینکه خداوند با چه نام هایی در این کتاب ها یاد شده است، موضوع محوری این مقاله است. خداوند با نام های متعددی چون اهورامزدا که معرفی کننده بالاترین قدرت و یکتایی کامل است، و صد و یک نام در اوستا بیان شده است. اهورامزدا در گاتاها مظهر خرد است که گیتی و مینو را به وسیله آن خلق می کند. او خالق هستی است و گیتی را از هستی خود شکل می دهد. بدین سبب جهان هستی از او جدا نیست، اما او مطلق و نامحدود و گیتی نامطلق و محدود است. اهورامزدا قائم به ذات است و جلوه هایش قائم به او می باشند.

دانش تاریخ در قرآن در شکل ابزاری جهت آموزش اندیشه و اخلاق و به عنوان یک معلم‌، جایگاه مناسبی را به خود اختصاص داده است. به همین دلیل در طلیعه تدوین علوم اسلامی‌، مسلمین به تاریخ با احترام زیادی نگاه کرده و به دلایل متعددی و از جمله‌ اهمیت تاریخ در قرآن‌، با شوقی کم‌نظیر به نگارش سیره رسول الله‌ (ص‌) و نیز تاریخ دولت‌های اسلامی به صورت یک امر عادی درآمده و اکثر آنان واجد آگاهی تاریخی بوده‌اند. اهمیت داشتن آگاهی‌های تاریخی را امیرالمؤمنین علیه‌السلام به شکل جالب توجهی‌ و در موارد متعددی گوشزد کرده‌اند.

زمانی که سخن از نسبت «ما» با «هگل» به میان می‌آید، می‌توان از مشترکات و تبادلات متافیزیکی میان اندیشه «ما» و ایده‌آلیسم مطلق هگلی سخن گفت. اما اگر بیشتر بر سطح انضمامی-تاریخی بحث تاکید داشته باشیم، می‌توان با در نظر گرفتن هگل به عنوان نماد مدرنیته غربی، نسبت ما با هگل را از رهگذر مواجهه تاریخی ما با مدرنیته مورد واکاوی قرار داد. این مواجهه در چند مقطع و در سطوح مختلف قابل ترسیم و تحلیل است.

تفاوت میان تجلی ظهور و تجسد حلول، از سررشته‌های اصلی برای فهم رویكرد پدیدار شناسانه (یا همان كشف‌المحجوب) هانری‌كربن است. به‌طور كلی تفاوت تجلی ظهور با تجسد حلول، در این است كه هرچند هر دو مفهوم ناظر به حضور غیب عالم به طور عام و خداوند به طور خاص، در عالم خاكی ماست، ولی بر طبق تجسد حلول، این حضور با نوعی «تجافی» همراه است حال آنكه بر طبق تجلی ظهور اینگونه نیست. ظاهر شدن صورت چیزی در آینه دقیقاً مثالی برای تفهیم مفهوم تجلی است. چیزی از شیء به درون آینه راه نمی‌یابد ولی آن شیء در آینه منعكس می‌گردد. برطبق نظریه تجلی حضور عالم قدس و وجودهای آن عالم در عالم ما اینگونه است. ولی تجسد حلول همانند حضور سیاهی در جسم سیاه است. بر این اساس چیزی از سیاهی به جسم سیاه منتقل می‌شود.

اسلام حکم می کند... نگاه شیخ فضل الله به مفهوم مساوات مبتنی بر ادبیات قرآنی و شاه بیت کلام او «به حکم اسلام.....» و «اسلام حکم می کند....» است... او از ویژگیهای خاص جامعه ایران که پیوندهایی وثیق و ماندگار با آموزه های دینی داشت آگاه بود.