مقاله

نوگرایی گسسته از سنت به هیچ روی پذیرفتنی نیست. اگر ما تنها نوگرای باشیم، گسسته از پیشینة فرهنگ و تاریخ و اندیشة نیاکانی خویش، آن نوگرایی آشوب‌گرایی خواهد بود. نوگرایی سویمندی است در ساختار، اما اگر ساختار می‌باید بپاید، همچنان زنده، تپنده، شکوفان، بارآور، توانمند، نیاز دارد به سویمندی نو. از همین روست که آنچه سعدی در سخن پارسی کرده است، پیوندی نغز، ناب، دوسویه، پویا، برازنده، سازنده که در میان ساختار و سودمندی پدید آورده است.

در سال 1329 که من سال سوم دانشکده معقول و منقول (الهیات) را می‌گذراندم، به «دانشسرای عالی» معرفی شدم ـ تا دروس فلسفه‌ی آموزش و پرورش که به‌وسیله‌ی دکتر محمّدباقر هوشیار ارائه می‌شد را بگذرانم. در یک بعدازظهر ـ که در سه‌راه ژاله به سوی دانشسرای عالی می‌رفتم تا در درس دکتر هوشیار که در «تالار قریب» تشکیل می‌شد، شرکت کنم ـ دوشادوش خود فردی نسبتاً تنومند را دیدم که کیف پُر کتابی را حمل می‌کرد و به نظر می‌آمد که دانشجو است و مقصد او با من یکی است. من در آن وقت معمم بودم و او شعری عربی از «متنبّی» را بلند قرائت کرد که من بشنوم و رابطه‌یی میان‌مان برقرار گردد.

وقایع اولین دوره مشروطه در ایران، یعنی حد فاصل ۱۴ مرداد ۱۲۸۵، امضای مشروطیت و مجلس شورا تا دوم تیر ۱۲۸۷، کودتای خونبار محمدعلی شاه علیه نظام مشروطه و برانداختن پارلمان توسط آتش لیاخوف روس از منظر پدیدار شدن عمیق‌ترین و در عین حال ستیزه‌جویانه‌ترین گفت‌وگوها پیرامون مفاهیم بنیادین همچون معنای سیاسی مشروطه و تاثیرات حد و حصر آن در جابجایی و پراکنده کردن قدرت، آزادی هم در معنای جمهوریت و هم لیبرالیسم و چگونگی تطبیق دادن قوانین سیاسی جدید با شرع اسلام شکل گرفت که به شکل‌دهی چندین گفتمان مرجع که با یکدیگر در حال تخاصم بودند منجر شد و در عین حال به ظهور صدها انجمن سیاسی، نشریه و گروه خرد و کلان کمک کرد که حول آن گفتمان‌های مرجع خود را تعریف می‌کردند و در آنتاگونیسم شدید برآمدن از یک انقلاب که قدرت را تا حد زیادی از مطلقه بودن انداخته بود در تکاپوی حیرت‌انگیزی برای دست یافتن به بهترین سهم ـ و نه الزاما بالاترین سهم ـ در منازعات عمیق فکری و سیاسی بودند.

چهارم مردادماه به مناسبت تاجگذاری شاه‌اسماعیل صفوی و احیای سیاسی دوباره ایران‌زمین و رسمیت‌یافتن مذهب تشیع در ایران، روز ملی اردبیل شناخته شده ‌است و خانه اردبیل با حضور برخی از مسئولان استان اردبیل و اردبیلی‌های ساکن تهران این روز را در ایوان شمس گرامی داشت. در آیین گرامیداشت این روز که پنجم مردادماه جاری برگزار شد، اسماعیل علی‌اکبری ـ مدیرعامل خانه اردبیل ـ در تهران گزارشی از کارکرد چندساله این خانه گفت: «خانه اردبیل از سال ۸۴ خورشیدی آغاز به‌کار کرد. اعضای آن اردبیلی‌های ساکن در تهران هستند و از هر گونه دیدگاه سیاسی و جناح‌بندی رایج در کشور به‌دور است.

تکاپوی سیاسی ـ اجتماعی دیگر اجتماعیون در زمینه متحدکردن کارگران و ایجاد اتحادیه کارگران و نیز حمایت عملی و نظری از جنبش‌های دهقانی صورت گرفت. در سال ۱۲۸۶ش اتحادیه کارگران چاپخانه در تهران و اصفهان، کفاشان، درشکه‌چی‌ها و کارگران تراموای شهری تهران، قالیبافان کرمان، باراندازان و قایقرانان در انزلی ایجاد شد. با توجه به نبود پیشینه چنین فعالیت‌هایی، گریزی از پذیرش این نظر نیست که جز اعضای اجتماعیون که با چنین فعالیت‌هایی آشنایی نظری و عملی داشتند، جریان و نیروی دیگری در ایجاد آنها نقش نداشته است. این اتحادیه‌ها در به وجود آوردن اعتصاب‌های صنفی در آن دوران نقش عمده‌ای ایفا کردند.

در متون عرفانی همچون دیگر متون، گاهی به عبارت یا کلمه ای بر می خوریم که با مراجعه به فرهنگ های لغت، امکان دریافت معنای مناسب برای آن وجود ندارد، همچنین گاهی مصححان متون عرفانی در خواندن متن و ارائه صورت مناسبی از یک واژه در می مانند و تصحیح قیاسی بر مبنای قواعد نحوی و بلاغی نیز راه به جایی نمی برد.

یکی از راه­های اثبات وجود خدا، اثبات از طریق مفهوم است. در این روش، تنها از طریق یک مفهوم ذهنی مثل مفهوم واجب­الوجود ، مفهوم کامل­ترین و مفهوم بزرگ­ترین، وجود واجب تعالی در خارج اثبات می­شود بدون این که به جهان خارج رجوع و از واقعیت­های عینی و موجودات طبیعت کمک گرفته شود. بر این اساس، برهان مفهومی یک برهان پیشینی و قبل از تجربه است. این برهان را در غرب اولین بار قدیس آنسلم (1033-1109) متکلم قرن 11 میلادی و اسقف کلیسای کانتربری مطرح کرد و از زمان کانت، «برهان وجودی» نامیده شد.

در این نوشتار، «ابرمرد» نیچه و «انسان آرمانی» سیداحمد فردید بررسی و مقایسه شده است تا وجوه افتراق و اشتراک آن ها هویدا شود. هر دو فیلسوف، رویکردی نو و بدیع به «انسان آرمانی» دارند. نیچه، از مطرح ترین فیلسوفان معاصر غرب در ایران و فردید، اولین فیلسوف مدرن در ایران است. «ابرمرد» و «انسان آرمانی»، دایرمدار و مشهورترین حاصل فکری آن هاست

روشنفکــــــــران ایرانی (از جمله نمایشنامه نویسان) پس از امضای فرمان مشروطه، در یافتند که با وجود فرمان مشروطه فضای اجتماعی سیاسی کشور در حال بازگشت به دوره استبدادی بوده و جامعه گام‌به‌گام در حال دور شدن از آرمان‌های انقلاب مشروطه است.

در اغلب رسائلی که درباره مشروطیت نگاشته شده است بویژه رسائلی که پیش از مشروطیت نوشته شده به موضوع ژاپن اشاره شده است. اخبار تحولات جامعه و نظام سیاسی ژاپن در این رسائل بازتاب قابل توجهی دارد. با این توصیف، با توجه به آشنایی ایرانیان با ژاپنی‌ها و تحولات جامعه و سیاست ژاپنی و با تأکید بر این نکته مهم که اصلاحات میجی دو دهه بعد از اصلاحات امیرکبیر انجام شد، اما هنوز این سؤال مهم در میان است که چرا جامعه ایران نتوانست نظیر آنچه در ژاپن اتفاق افتاد را در پیش گیرد.