اتحاد شوروی

جمعیت

جمعیت سراسر اتحاد شوروی طبق آمار 1985 م حدد 000‘300‘276 نفر بوده است. تا 1976 م جمعیت این كشور حدود 4 / 6٪ جمعیت جهانی را تشكیل می‌داد. در 1913 م جمعیت سراسر امپراتوری روسیه 000‘200‘159 نفر بود، ولی در 1926 م در نتیجۀ جنگ جهانی اول، انقلاب و جنگهای داخلی، مهاجرتها و تلف شدن انسانها به 000‘300‘139 نفر كاهش یافت. در 1939 م جمعیت اتحاد شوروی به 000‘600‘170 نفر رسید. گرچه در جریان جنگ جهانی دوم اتحاد شوروی تلفات بسیاری را متحمل گردید، ولی در پایان جنگ رشد جمعیت فزونی گرفت و با ضمیمه شدن بخشی از اراضی كرانۀ بالتیك و اروپای شرقی میزان جمعیت كشور طبق آمار ژانویۀ 1959 به 000‘800‘208، در 1961 م به 218 میلیون و در 1926 م به 000‘500‘221 نفر رسید («دائرةالمعارف مختصر»، III / 550). در 1976 م جمعیت كشور 000‘524‘255 و در ژانویۀ 1977 حدود 000‘900‘257 و در 1981 م 000‘599‘266 نفر بوده است و توزیع جمعیت براساس آمار اخیر مطابق جدول 3 بوده است (GSE, XXXI / 20-21). 
طبق آمار 1981 م، 7 / 46٪ جمعیت اتحاد شوروی مرد و 3 / 53٪ آنها زن بوده‌اند (همانجا). شمار اقوام و ملل ساكن اتحاد شوروی به بیش از 100 می‌رسد. در جدول 4 نام هر یك از این اقوام و جمعیت آنها در 1979 م آمده است (همان، XXXI / 24). 
نام و جمعیت بزرگ‌ترین شهرهای اتحاد شوروی كه طبق آمار 1985 م بیش از یك میلیون نفر جمعیت داشته‌اند، در جدول 5 آمده است («فرهنگ»، 1254).
طبق آمار 1985 م از مجموع جمعیت اتحاد شوروی 65٪ در شهرها و 35٪ در روستاها سكنى داشتند، حال آنكه در 1940 م حدود 5 / 32٪ جمعیت كشو شهرنشین و 5 / 67٪ ساكن روستاها بوده‌اند. در 1985 م حدود 6 / 87٪ جمعیت اتحاد شوروی كارگر و كارمند و 4 / 12٪ كشاورز بوده‌اند (همانجا).
طبق آمار 1979 م از 262 میلیون نفر جمعیت اتحاد شوروی 000‘400‘43 نفر مسلمان بوده‌اند كه اكنون شمار آنان به احتمال زیاد بیشتر است. در آن سال یك ششم مردم اتحاد شوروی مسلمان بوده‌اند. جدول 6 نموداری از افزایش جمعیت در جمهوریهای مسلمان‌نشین اتحاد شوروی از سال 1959 تا 1979 م است (بنیگسن، 6-7).
در فاصلۀ سالهای 1970- 1979 م درصد افزایش جمعیت نسبت به دورۀ قبل كاستی داشت، به ویژه در میان روسها كه به 5 / 6٪ و در اوكرائین و بلوروسی به 6٪ رسید، حال آنكه افزایش جمعیت درمیان اهالی مسلمان اتحاد شوروی همچنان رو به فزونی بود. در جمهوری ازبكستان افزایش جمعیت به 5 / 35٪ و در تاجیكستان به 7 / 35٪ رسیده است. تنها تاتارهای منطقۀ‌ غازان كه در اراضی اتحاد شوروی پراكنده شده‌اند و به صورت گروههای مسلمان در میان روسها زندگی می‌كنند، از افزایشی معادل 5 / 6٪ برخوردار شده‌اند كه برابر افزایش جمعیت در میان روسها بوده است (همو، 7). جمعیت‌شناسان بر این نظرند كه پایین آمدن درصد رشد جمعیت در سراسر اتحاد شوروی سابق ادامه خواهد یافت، ولی این تقلیل رشد به طور كلی مربوط به ملل اسلاو خواهد بود، حال آنكه جمعیت جمهوریهای مسلمان‌نشین با سرعت بیشتری فزونی خواهد گرفت و در 2000 م به حداقل 65 میلیون و حداكثر 75 میلیون نفر خواهد رسید (همو، 7-8).