علوم

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

بخار | یونس کرامتی بُخار، در مبحث آثار علوی از طبیعیات قدیم، یعنی «چیزی» که بر اثر گرمای حاصل از تابش آفتاب یا دیگر منابع گرمایی، از اجسام مختلف برمی‌خیزد. طبیعی‌دانان کهن، دو نوع بخار برمی‌شمردند: یکی «ترِآبی» که بخارِ تر یا بخار نامیده می‌شد و دیگری «خشکِ آتشی» که بدان بخار خشک، بخار بادی، بخار دودی یا دود می‌گفتند. همچنین بر...
بختیشوع |
بخور |
بخور مریم |
جزری | حنیف قلندری جَزَری، بدیع‌الزمان ابوالعز اسماعیل بن رزاز، مهندس ‌معروف‌ سده‌های ‌6-7ق / 12-13م‌. او را بدیع‌الزمان ابوالعز بن اسماعیل‌نیز خوانده‌اند(حسن، 35؛ نیزنک‍ : حاجی خلیفه، 4 / 1395). از شرح حال وی جز مطالب اندکی که خود در ابتدای کتابش الجامع آورده است، اطلاعی در دست نیست. او می‌گوید که هنگام تألیفِ این کتاب در خدمت...
بدیغورس | یونس کرامتی بَدیغورَس، نگارندۀ ناشناسِ کتابی مشهور دربارۀ «ابدال ادویه» که در دورۀ اسلامی از اعتباری ویژه برخوردار بود. این نام در متون عربی به صورتهای بدیغوروس (برای نسخۀ خطی رسالۀ او، ﻧﻜ : ریتر، 825؛ پلسنر، 546)، بدیغورش (مثلاً رازی، الحاوی، 19/ 300؛ ابن وافد، 90)، فیثاغورس (عطار، 211)، و بیتاغورس (ابن جزار، 28) و در ر...
برج |
برجیس |
برزویه | صادق سجادی بُرْزویه، پزشک نامدار و پیشوای پزشکان ایران در عصر خسرو اول ساسانی، گرد آورندۀ کلیله و دمنه و احتمالاً مترجم پنجه تنتره از سنسکرین به زبان پهلوی که بخشی از کلیله‌ودمنه را تشکیل می‌دهد. این نام در فارسی میانه به شکل برزوی، مرکب از دو جزء برز (Burz) به معنای بلند [مرتبه]، متعالی؛ و پسوند تجیب اوی (-oy)، در فارس...
برساوش | حمید رضا گیاهی یزدی بَرْساوُش (معرب پرسئوس، نیز به صورتهای برشاوش، برشوش، فرساوش)، یا حامل رأس الغول (بَرندۀ سر دیو) (بیرونی، التفهیم، 92؛ بتانی، 250)، یازدهمین صورت از صورتهای فلکی نیم‌کرۀ شمالی آسمان در نظام نجومی کهن، دارای 29 ستاره از قدرهای دوم تا پنجم، به گفتۀ صوفی، همۀ ستارگان برساوش میان دو صورت فلکی ثریا (خوشۀ پروین) و ...
برف | یونس کرامتی بَرْف، از پدیده‌های جوی که اغلب طبیعی‌دانان قدیم، در چگونگی پیدایش آن سخنانی گفته‌اند. در این مقاله نخست آراء یونانیان، با تکیه بر الآثار العلویه، نوشتۀ ارسطو، و رساله‌ای به همین نام از تئوفراستوس و نیز الآراءالطبیعیه منسوب به پلوتارک که امروزه آن را از آئتیوس آمدی می‌دانند، نقل، و سپس تأثیر آنها بر نظرات دان...
برق | یونس کرامتی بَرْق، از مهم‌ترین پدیده‌های جوی. دیدگاههای دانشمندان دورۀ اسلامی در این باره، همچون نظرات آنان دربارۀ دیگر آثار علوی (ﻫ م، ذیل) بیشتر تحت تأثیر اندیشه‌های ارسطو و نیز دیدگاههای تئوفراستوس بوده است. در ایم مقاله، به پیروزی از شیوۀ دانشمندان کهن، به علل پدید آمدن رعد و صاعقه نیز توجه شده است. چنانکه خواهد آمد،...
اخلاق محتشمی |
اختیارات |
اخلاط اربعه | بخش علوم اَخْلاطِ اَرْبَعه‌، اصطلاحی‌ در پزشكی‌. بر پایۀ طبیعیات‌ كهن‌ یونان‌، بدن‌ انسان و دیگر جنبندگان‌ خون‌دار، شامل‌ 4 نوع‌ مایع‌، یعنی‌ خون‌، بلغم‌، صفرا و سوداست‌ . هریك‌ از این‌ مایعات‌، آمیزه‌ خوانده‌ می‌شد و در ترجمۀ عربی‌ آن‌را خلط نامیدند (جالینوس‌، 117- 119). گرچه‌ این نظریه‌ به‌ بقراط نسبت‌ داده‌ می‌شود ...
بطروجی | محمد علی مولوی بِطْروجی‌، ابواسحاق‌ نورالدین ‌(دح‌610ق‌ / 1213م‌)، ستاره‌شناس عرب اسپانیایی. وی در بطروش (ه‍ م‌)، در 60 كیلومتری‌ شمال‌ قرطبه‌ زاده‌ شد
بطن الحوت |
بطین |
بطلمیوس | حسین معصومی همدانی , محمد علی مولوی بَطْلَمْیوس‌ (بطلمیوس قَلوذی‌1) (85-163 یا 170م‌)، از بزرگ‌ترین‌ دانشمندان‌ روزگار باستان‌ كه‌ در شهرت‌ به‌ عنوان‌ اخترشناس‌ و جغرافی‌دان‌ تا روزگار حاضر همانندی‌ نیافته‌ است‌.
بقراط | یونس کرامتی بُقْراط، مشهورترین‌ صورت‌ معرب‌ نام‌ هیپوكراتس‌ كوسی‌ (ح 460-370ق‌م‌)، پزشك‌ نامدار یونان‌ باستان‌ و پدر علم‌ پزشكی‌. در مآخذ اسلامی این‌ نام‌ به‌ صورتهای‌ ابقراط، ابوقراطیس‌، بقراطیس‌ و جز آنها نیز آمده‌ است‌.
بقراط خیوسی | بخش علوم بُقْراطِ خیوسی1‌، ریاضی‌دان‌ و ستاره‌شناس بنام‌ یونانی‌ سدۀ 5ق‌م كه نباید او را با پزشك مشهور، بقراط (هـ م‌) - كه‌ معاصر وی‌ نیز بوده‌ است‌ - اشتباه‌ كرد.
بلده |
بلع |
بلغم |
بلینوس |
بنی منجم | یونس کرامتی بَنی مُنَجَّم، یا آل منجم، شهرت خاندان ابن ابی منصور (ه‍ م)، منجم و ریاضی‌دان بنام ایرانی روزگار مأمون. بنی منجم نخست به نجوم و علوم ریاضی گرایش داشتند، اما بعداً بیشتر در موسیقی و نیز ادب و شعر عربی نامی‌شدند.
بنی موسی | حسین معصومی همدانی بَنی موسى، عنوانی برای محمد، احمد و حسن، فرزندان موسى ابن شاكر خراسانی كه در منابع گاهی از آنان با عنوان بنی شاكر هم نام برده شده است.
بوزجانی، ابوالوفا | یونس کرامتی بوزْجانی، ابوالوفا محمد بن محمد بن یحیی بن اسماعیل ابن عباس (رمضان 328- رجب 388 / ژوئن 940- ژوئیۀ 998م)، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و موسیقی‌دان نامدار ایرانی كه در پیدایی و پیشرفتِ علم مثلثات و جنبه‌های مختلف حساب و هندسۀ كاربردی سهمی‌ بسزا داشت.
بونی، ابوالعباس احمد بن علی | محمدحسین احمدی بونی‌، ابوالعباس‌ احمد بن‌ علی‌ بن‌ یوسف‌ قُرَشی‌ (د پس‌ از 627ق‌ /1230م‌)، ملقب‌ به‌ محیی‌الدین‌، تقی‌الدین‌ و شرف‌الدین‌، از مردم‌ بندر بونه‌ (هیپونای ‌باستان، امروزه‌: عنّابه‌ در شمال‌ الجزایر) و از نامورترین‌ مؤلفان‌ مسلمان‌ در علوم‌ غریبه‌. از منابع‌ متقدم‌، آگاهی‌ چندانی‌ دربارۀ زندگی‌ و تحصیلات‌ او به‌...
بهاءالدولۀ حسینی نوربخش | فریبا پات بَهاءُالدّولۀ حُسِینیِ نورْبَخْش‌، یا بهاءالدین‌ حسن‌ بن‌ میر قوام‌الدین‌ شاه‌ قاسم‌ نوربخشی‌ رازی‌، پزشك‌ برجستۀ اواخر دورۀ تیموری و اوایل‌ دورۀ صفوی‌ (نک‍ : آقابزرگ‌، 7 /218؛ حاجی‌ خلیفه‌، 1 /718؛ نفیسی‌، 1 /274). اگر سن‌ وی‌ را هنگام‌ تألیف‌ خلاصۀ التجارب‌ در 907ق‌ /1501م‌ دست‌ كم‌ 40 سال‌ بدانیم‌، تولدش‌ ...
بهرام |
بهرام | بخش تاریخ , پروین قدسی زاد بَهْرام‌، ابوالمظفر (د 24 ربیع‌الآخر 535 ق‌ /7 دسامبر 1140م‌)، سردار ارمنی‌ كه‌ مدتی‌ وزیر الحافظ لدین‌ الله‌ (حك‍ 525-544ق‌ /1131-1149م‌)، یازدهمین‌ خلیفۀ فاطمی‌ مصر بود.
بیت |
بی بی منجمه |
بیت الحکمه | یونس کرامتی بِیتُ‌الْحِكْمه‌، یا خزانة الحكمه‌، كتابخانۀ دولتی‌ بغداد كه‌ دست‌ كم‌ از اواخر عصر هارون‌ تا پایان‌ خلافت‌ مأمون‌ فعال‌ بود، اما از سدۀ 4ق‌ /10م‌ تنها شماری‌ از كتابهای‌ آن‌ به‌طور پراكنده‌ در دست‌ بود.
بیرجندی | محمد علی مولوی
بیرونی | یونس کرامتی بیرونی‌، ابوریحان‌ محمد بن‌ احمد بیرونی‌ خوارزمی‌ (362- پس‌ از 440 ق‌ /973- 1048 م‌)، دانشمند پرآوازۀ ایرانی‌. وی‌ در میان‌ دانشمندان‌ دورۀ اسلامی‌ بیشتر با كنیۀ خود و به‌ ندرت‌ با نسبت‌ خوارزمی‌ شناخته‌ می‌شود، اما پژوهشگران‌ اروپایی‌ معمولاً او را بیرونی‌ می‌نامند.
بیزره |
بیطره |
بیطار ناصری |
بیلک قبچاقی | محمد حسین احمدی بَیْلَكِ قِبْچاقی‌ (د پس‌ از 681ق‌ / 1282م‌)، كانی‌شناس‌ مسلمان‌ و كهن‌ترین‌ گزارشگر بهره‌گیری‌ از قطب‌ نما در ناوبری‌ مسلمانان‌.
بیمارستان | صادق سجادی , یدالله غلامی مایانی
پاپوس | یونس کرامتی پاپوس‌، ریاضی‌دان‌ یونانی‌ زبان‌ اهل‌ اسكندریه‌ (فعال‌ در 300- 350م‌). آگاهی‌ ما از روزگار و زندگی‌ وی‌ بسیار اندك‌ است‌. نام‌ وی‌ در منابع‌ عربی‌ به‌ صورت‌ بابس‌ یا ببس‌ و گاه‌ به‌ صورتهای‌ تصحیف‌ شدۀ بیوس‌، بلس‌، بتس‌ و جز آن‌ آمده‌ است‌
پادزهر | یونس کرامتی پادْزَهْر، نیز پازهر، مركب‌ از پیشوند پاد (در ایرانی‌ باستان‌: *pāta- / pāti، در اوستایی‌: patiti-) و واژۀ زهر (ایرانی‌ باستان‌: *jaθra- مشتق‌ از ریشۀ gan-= زدن‌، كشتن‌)، صورتهای‌ معرب‌ آن
پاپیروس | یونس کرامتی پاپیروس‌ (تلفظ اصلی‌: پاپوروس‌1)، نام‌ یونانی‌ گیاهی‌ كه‌ در مصر باستان‌ از آن‌ برای‌ تهیۀ كاغذی‌ به‌ همین‌ نام‌ بهره‌ می‌گرفتند (برای‌ این‌ كاربرد، نک‍ : ه‍ د، كاغذ) و در پزشكی‌ كهن‌ نیز كاربرد دارویی‌ داشت‌.
پروین |
پلینی | محمد علی مولوی پِلینی‌، گایوس‌ پلینیوس‌ سكوندوس‌ (23- 79 م‌)، نظامی‌، مورخ‌ و طبیعی‌دان‌ رومی‌ كه‌ برای‌ متمایز شدن‌
پنجۀ دزدیده |
پنگان | معصومه ابراهیمی پَنْگان‌، ابزار كهن‌ زمان‌سنج‌ كه‌ پیش‌ از اختراع‌ ساعت‌، در ایران‌ و برخی‌ جامعه‌های‌ اسلامی‌ به‌ كار می‌رفته‌ است‌.
اخوینی بخاری | مریم عماری اَخَوِیْنیِ بُخاری، ابوبکر ربیع بن احمد، پزشک سدۀ 4ق. آگاهیهای اندکی که از زندگی وی دردست است، از اثر معروف او کتاب هدایةالمتعلمین فی الطب گرفته شده است. کنیۀ وی را ابوحکیم نیز ذکر کرده‌اند (متینی، هفت). شهرت او با اختلاف: اخوی، اخوین، اجوینی و آخربی نیز یاد شده (موجز کُمی، گ 34، 52؛ قزوینی، 110؛ نجم‌آبادی، 6...

علوم

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

علوم

ورود به سایت

ثبت نام