دانشنامه زبانها و گویشهای ایرانی

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

بلوچی | حسن رضایی باغ بیدی بَلوچی / balučī/ ، از زبانهای ایرانی نو شمال غربی (جهانی، 11؛ فرای، 48؛ فره‌وشی، 49). سخن‌گویان زبان بلوچی احتمالاً نخست در حاشیۀ دریای خزر می‌زیستند (EI2, I/1006) و شاید به همین علت است كه فردوسی در شاهنامه «بلوجی» و «گیلی» را در كنار یكدیگر آورده است (8/ 168). بلوچی‌زبانان در حدود سدۀ 4 ق/ 10 م به‌سوی مناطق...
سهی | اسفندیار طاهری سهی / sohi/ ، از گویشهای مرکزی ایران، که در روستای سه (soh)، از توابع دهستان مورچه‌خورت، بخش مرکزی شهرستان شاهین‌شهر و میمه رایج است.
سوادکوهی | محسن شجاعی سوادکوهی / savɑdkuhi/ ، لهجه‌ای از گویش مازندرانی، که در منطقۀ سوادکوه مازندران رایج است (کلباسی، فرهنگ ... ، 477)؛ ازاین‌رو در دستۀ زبانهای ایرانی شمال غربی جای می‌گیرد (برجیان، 296؛ راستارگویوا د،د125). براین اساس، نوشتۀ اعتمادالسلطنه (ص 60) که در آن، زبان اهالی سوادکوه را «پهلوی» نامیده ــ که از زبانهای ای...
فروی | اسفندیار طاهری فروی / farvī/ ، یا فرویگی / farvīgī/ ، از گویشهای مرکزی ایران، که در شهر کوچک فروی یا فرخی در شهرستان خور و بیابانک استان اصفهان رواج دارد.
کردی اردلانی | آزاد محمدی كردی اردلانی / kordi ardalâni/ یا سنه‌ایی (سنندجی)، گونۀ زبانی رایج در شهر سنندج و استان کردستان. نام این گونه از امارت اردلان گرفته شده است که به دست امپراتوریهای عثمانی و ایران برچیده شد (آنونبی، 28). اطلاق نام سنه‌ایی، این گونۀ زبانی را محدود به شهر سنندج می‌کند، حال‌آنکه این گونه در نواحی هم‌جوار نیز به ک...
خوری | محمدمهدی اسماعیلی خوری / χuri/ ، از گویشهای مرکزی ایران، زیرشاخۀ گویشهای منطقۀ کویر و از مجموعه‌زبانهای ایرانی شمال غربی، که در شهر «خور»، مرکز شهرستان «خور و بیابانک» رواج دارد.
قاینی | زهره سادات ناصری قاینی / Gâyeni/ ، از گویشهای خراسان، که در شهر قاین رواج دارد.
بنارویی | عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا بنارویی / banâruyi/ ، گویش شهر بنارویه، که بخشی از شهرستان لار به شمار می‌رود.
آذری | یحیی ذکاء آذری / āzarī/ ،زبان پیشین آذربایجان، که شاخه‎ای از زبانهای ایرانی غربی است. این نام منسوب به «آذربایجان» است و در زبان عربی به‌صورت «اَذَرِیّ» و «اَذْرِیّ» تلفظ می‎شود. در عربی، صفت منسوب به آذربایجان به‌شکل «اَذْرَبیّ» و «اَذْرَبیجیّ» نیز به کار می‌رود که از «اَذْرَبیجان» گرفته شده، که تلفظ واژۀ «آذربایجان» ...
فارسی کرمانشاهی | وحید رنجبر چقاکبودی فارسی کرمانشاهی / fārsi kermānšāhi/ ، از گویشهای زبان فارسی، که مرکز اصلی رواج آن شهر کرمانشاه است.
طالقانی | جهاندوست سبزعلیپور طالقانی / tâleqâni/، از زبانهای ایرانی شاخۀ شمال غربی، که به گیلکی و مازندرانی نیز شباهتهایی دارد. زبان طالقانی در سدۀ اخیر تحت تأثیر زبانهای مازندرانی، فارسی تهرانی و ترکی اطراف قرار گرفته است (فلاحی، 1؛ منوچهری، 17). طالقانیها زبان خود را تاتی می‌دانند (آل‌احمد، 10).
بهدینی | کتایون مزداپور بهدینی / behdini/ ‌، عنوان زبان‌ ویژۀ بهدینان‌ ایرانی‌، یعنی‌ ایرانیان‌ زردشتی.‌ گویش بهدینان یكی‌ از گویشهای‌ مركزی‌ ایران‌ به شمار می‌رود‌. زردشتیان‌ ایران‌ که در سده‌های اخیر در كرمان‌ و یزد می‌زیسته‌اند زبان‌ خود را دَری‌ و گوری (gаvri) و گورونی(gavruni)‌ می‌نامیده‌اند. گور در این‌ گویش‌ به‌ معنای «مرد» و...
همدانی | محمد راسخ مهند همدانی / hamedāni/ ، از گویشهای زبان فارسی، که در شهر همدان به آن گفت‌وگو می‌شود.
الویری | راحله ایزدی فر الویری / alviri/ ، از گویشهای فلات مرکزی ایران، متعلق به گروه غربی شاخۀ شمالی زبانهای ایرانی، که در روستای الویر رواج دارد (یارشاطر، «الویری»، 916).
آرانی | مریم مسگرخویی آرانی / ârâni/ ، از گویشهای مرکزی ایران، که در بخش آران شهرستان آران‌وبیدگل به آن گفت‌وگو می‌شود. در تقسیم‌بندیهای جدید از زبانها و گویشهای ایرانی، آرانی را در شاخۀ شمال غربی زبانهای ایرانی و در زیرشاخۀ شمال شرقی گویشهای مرکزی ایران در کنار گویشهایی مانند کاشی، کلیمیان کاشان، قهرودی، جوشقانی، ابیانه‌ای و جز آ...
بادرودی | محمدمهدی اسماعیلی باد(رود)ی / bɒd(rud)i/ ، از گویشهای فلات مرکزی ایران، که در شهر باد(رود) در استان اصفهان رواج دارد.
مشکنانی | جمال صدری مشکنانی /moškenâni/ ، از گویشهای مرکزی، که در روستای مشکنان به آن گفت‌وگو می‌شود.
تاتی خلخال | جهاندوست سبزعلیپور تاتی خلخال/tâti-ye xalxâl/، از زبانهای ایرانی، که در بخشهای خورش‌رستم و شاهرود خلخال از توابع استان اردبیل رایج است. در خورش رستم، در روستاهای کَجل و کَرنق و در شاهرود، در روستاهای اَسکِستان، اَسبو و دِرَو و در مرکز شاهرود، در روستاهای کُلور، شال، دیز، کَرین، کِهَل، لِرد، گیلَوان، طهارم‌دشت و کهَل‌دشت به این ...
کوهبنانی | حامد مولایی کوهبنانی کوهبنانی / kuhbanɑni/ ، گونۀ زبانی رایج در منطقۀ کوهبنان استان کرمان.
آزرانی | اسفندیار طاهری آزرانی / âzarânī/ ، از گویشهای مرکزی ایران، که در روستای آزران واقع در 20کیلومتری شمال جوشقان و حدود 70کیلومتری جنوب غربی کاشان رواج دارد. گونه‌های همانند آزرانی در روستاهای پَنداس، تَجَره، آرِنجِن و وَرکان گفت‌وگو می‌شود که همه جزو دهستان گلاب، بخش بَرزُک شهرستان کاشان‌اند (نک‍ : «درگاه ... »، بش‍ ). آزران ب...
اورامی | سیدمهدی سجادی اورامی / awrâmi/ ، کهن‌ترین و دست‌نخورده‌ترین گویش زبان گورانی، که از زبانهای ایرانی شاخۀ غربی شمالی به شمار می‌رود. گویش اورامی از بسیاری جنبه‌ها رفتار یک گویش ایرانی میانۀ به‌نسبت کهن را دارد و در بخشهایی از دو کشور ایران و عراق به آن گفت‌وگو می‌شود. جمعیت گویشوران اورامی نزدیک به 500هزار تن برآورد می‌شود (...
رامندی | راحله ایزدی فر رامندی / râmandi/ ، نام گروهی از گویشهای تاتی، که به گروه گویشهای ایرانی تعلق دارند و در منطقۀ رامند در جنوب و جنوب غربی قزوین در دامنۀ کوه رامند رایج‌اند. این منطقه بیشترین جمعیت تات‌زبان ایران را دارا ست. در تقسیم‌بندیهای یارشاطر («تمایز ... »، 282) و لکوک (ص 490)، گویشهای رامندی همراه با گویش اشتهاردی با ع...
بیدهندی | محمدمهدی اسماعیلی بیدهندی / bidhendi/ ، از گروه گویشهای مرکزی ایران، متعلق به زیرگروه شمال شرقی، یعنی منطقۀ نطنز و کاشان، که در روستای «بیدهند» رواج دارد.
آورزمانی | شیوا پیریایی آورزمانی \ɑvarzamɑni\، از گروه گویشهای ایرانی جنوب‌غربی، شاخۀ گویشهای لری، که در دهستان آورزمان رایج است. آورزمانی به‌علت مشابهت بسیاری که با گویشهای ملایری و نهاوندی دارد ( اطلاعات ... )، همانند آنها، در گروه گویشهای لری زیر شاخۀ لرستانی قرارمی‌گیرد (آنونبی، 184).
خلوصی | طاهره رضایی خلوصی / xolosi/ ، زبان دو آبادی خلوص و گُتاو، از توابع دهستان هرنگ، بخش کوخرد، شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان (آنونبی، 6).
بختیاری کوهرنگ | اسفندیار طاهری بختیاریِ کوهرنگ / baxtiyâri kuhrang/ ، یکی از گونه‌های بختیاری، که در بخش مرکزی شهرستان کوهرنگ در شمال غربی استان چهارمحال و بختیاری به آن گفت‌وگو می‌شود.
ری (رازی) | پگاه آریایی ری (رازی) /(rāzi)rey/، گویش مردم شهر ری.
رویانی | حسن بشیرنژاد ‌‌رویانی / royāni/ ، از گویشهای دستۀ زبان مازندرانی گروه گویشهای کنارۀ دریای کاسپین، که در شهر رویان رواج دارد.
بندری | عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا بندری / bandari/ ، گویش شهر بندرعباس، مرکز استان هرمزگان، از گروه گویشهای جنوب شرقی، شاخۀ بشکردی یا بشاگردی (حسن‌دوست، 1/ هجده؛ رضایی باغ‌بیدی، 180-181).
فینی | بهجت نجیبی فینی فینی/ fīnī/ ، ‌از گویشهای‌ جنوب‌ غربی ‌ایران که در شهر فین رواج دارد.
انارکی | سپیده کوهکن انارکی / anâraki/ ، از گویشهای ایرانی نو دستۀ غربی، گروه گویشهای مرکزی شاخۀ جنوب شرقی، که در شهر انارک رواج دارد. این گویش همراه با گویشهای یزدی، کرمانی، نایینی، اردستانی، زفره‌ای و کلیمیان کرمان در یک گروه قرار می‌گیرد. انارکی به گویش نایینی بسیار نزدیک است (لُکوک، 313) و گونه‌ای فرعی از گویش نایینی به ‌شمار...
ارکینی | نادره نفیسی ارکینی / arkini/ ، گونه‌ای از گویش لری، از گویشهای ایرانی دستۀ غربی، گروه گویشهای جنوب غربی، شاخۀ گویشهای لری. گویشوران ارکینی ساکنان 5 روستای شهرستان ابهر واقع در استان زنجان هستند.
کردی کرمانشاهی | وحید رنجبر چقاکبودی کردی کرمانشاهی / kordi kermânšâhi/ ، از گویشهای کردی جنوبی. مجموعه‌زبانهای کردی (بلو، 327؛ مکاروس، 587) از زبانهای ایرانی نو شمال‌غربیِ (هیگ، 8؛ ویندفوهر، 12) خانوادۀ بزرگ زبانهای هندواروپایی هستند. زبانهای کردی را به 3 شاخۀ شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می‌کنند. در شاخۀ کردی جنوبی، گویشهای کرمانشاهی، کلهری، سنج...
بوشهری | پگاه آریایی بوشهری \bušehri\، گویش شهرستان بوشهر، از گویشهای ایرانی نو و گروه گویشهای جنوب غربی، شاخۀ گویشهای ناحیۀ فارس (حسن‌دوست، 1/ مقدمه، 18).
رودبار الموت | سمیه شوکتی مقرب رودبارِ الموت / rudbâr-e ʔalamut/ ، گویشی متعلق به شاخۀ آذری (گویش قدیم آذربایجان) که گاه تاتی نیز خوانده می‌شود. شاخۀ آذری از گروه گویشهای شمال غربی ایران به شمار می‌رود (حسن‌دوست، 1/ هفده).
لاهیجانی | سیما حسن دخت فیروز لاهیجانی / lâhiǰâni/ ، از گویشهای زبان گیلکی، که خود از زبانهای ایرانی شمال غربی به شمار می‌رود (کلباسی، مقدمه، 36). بیشتر ساکنان استان گیلان در بخش مرکزی لاهیجان، شامل دهستان آهندان، بازکیاگوراب، لفمجان، لیالستان و لیل و بخش رودبنه به این گویش سخن می‌گویند.
کردی ایلامی | غلامحسین کریمی دوستان كردی ایلامی \kordi ilâmi\، گونۀ زبانی رایج در استان ایلام، كه گویشورانش خود را كرد می‌دانند؛ این گونه از نظر واجی، ساختواژی، ویژگیهای صرفی و نحوی و واژگانی با دیگر گونه‌های زبانی كردی رایج در استانهای همجوار استان ایلام در كشورهای ایران و عراق مشابه است (تحقیقات ... ).
سورانی | فاطمه دانش پژوه سورانی / sŏranî/ ، از گویشهای زبان کردی، که از گروه زبانهای ایرانی شمال غربی به ‌شمار می‌آید. این زبان از یک سو، همخوانهای انسدادی واک‌دار آغازین ایرانی باستان / g-, d-, b-/ و واج چاکنایی / h/ را حفظ کرده است و از سوی دیگر، از برخی ویژگیهای صرفی خاص برخوردار است (بلو، «زبان کردی»، 544).
بویراحمدی | اسفندیار طاهری بویراحمدی / boyerahmadī/ ، یا لری بویراحمدی، از گویشهای جنوب‌غربی ایران، که به همراه بختیاری و لری لرستانی، 3 گونۀ اصلی گویشهای لری را تشکیل می‌دهند (ویندفوهر، «گویشها ... »، 295).
تاکستانی | راحله ایزدی فر تاکستانی \tâkestâni\، گونه‌ای از زبان تاتی، که در شهر تاکستان در استان قزوین رایج است. تاکستانی زیرمجموعه‌ای از گویشهای زبان تاتی است که خود جزو زبانهای ایرانی شمال غربی به شمار‌ می‌رود. زبان فارسی، زبان میانجی در میان اهالی تاکستان است.
طاری | محمدمهدی اسماعیلی طاری / târi/ ، یکی از گویشهای فلات مرکزی ایران، از مجموعه‌زبانهای ایرانی نو شمال غربی، که در روستای طار (به گویش محلی، «دار») رواج دارد.
آباده ای | محمد صاحبی آباده‌ای / ʔâbâdeʔi/ ، از گویشهای استان فارس، که در شهرستان آباده رایج است.
طرقی | محمدمهدی اسماعیلی طرقی / tarɢi/ ، از گویشهای فلات مرکزی ایران و متعلق به گروه زبانهای ایرانی شمال غربی، که در روستای «طَرق (رود)» رایج است. طرقی از گویشهای روبه‌زوال است، زیرا در میان نسل جوان‌ این روستا دیگر رواج ندارد.
فارسی ـ یهودی | حامد نوروزی فارسی ـ یهودی / fârsi-yahudi/ ، یا فارسی ـ عبری، اصطلاحی برای گونه‌های زبان فارسی یهودیان ایران (اعم از نوشتاری و گفتاری)، که مهم‌ترین شاخه از گروه زبانهای ایرانی ـ یهودی نیز به شمار می‌رود. دیگر زبانها و گویشهای این گروه عبارت‌اند از: بخارایی ـ یهودی، تاتی ـ یهودی، شیرازی ـ یهودی، اصفهانی ـ یهودی، همدانی ـ ی...
الیکایی | شیوا پیریایی الیکایی / ʔelikâji/ ، گویش مردمی به همین نام، که از نظر زبان‌شناختی به گویش ساروی نزدیک است (شاه‌حسینی، گویش ... ، 22). گویشهای مازندرانی به 3 گروه غربی، مرکزی و شرقی تقسیم می‌شوند و گویش ساروی در گروه مرکزی قرار دارد (نجف‌زاده، 36).
بهبهانی | عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا بهبهانی / behbahâni/ : گویشی از گروه زبانهای غربی جنوبی، که در شهر بهبهان، در جنوب شرق خوزستان رایج است (گرامی، «ترتیب ... »، 134) و از گویشهای جنوبی ایران به شمار می‌رود (کلباسی، 158).
زازاکی | مهدی سجادی زازاکی / zâzâki/ ، از گویشهای زبان هورامی، که از زبانهای ایرانی نو شاخۀ غربی به شمار می‌رود و در این مناطق به آن گفت‌وگو می‌شود: در شرق ترکیه، در مرزهای شمال غربی مناطق کردنشین و در بخشهایی از مناطق چرمیک، بینگول، درسیم (تونجلی)، خارپوت، معدن، ارزنجان (50٪ ترک و 50٪ زازا)، دیاربکر، اورفا، بتلیس، سیورک (50٪ کر...
خلاری | مژگان هوشمند خلّاری / xollâri/ ، از گویشهای جنوب غربی ایران و زیرمجموعۀ گویشهای استان فارس.
اریسمانی | اسفندیار طاهری , سمیه حسنعلیان اریسمانی / ʔarīsmânī/ ، از گویشهای مرکزی ایران، که در روستای اریسمان، از توابع بخش امامزاده، شهرستان نطنز رایج است.
اردستانی | فهیمه شکیبا اردستانی / ardestānī/ ، گویش رایج در شهر اردستان، واقع در استان اصفهان، که از گروه گویشهای مرکزی ایران، شاخۀ جنوب شرقی به شمار می‌رود. این شاخه، افزون‌بر اردستانی، گویشهای انارکی، بهدینی (گویش زردشتیان یزد و کرمان)، نایینی، زفره‌ای و گویش کلیمیان یزد و کرمان را هم در بر می‌گیرد (لکوک، 517- 518؛ رضایی باغ‌بیدی...

دانشنامه زبانها و گویشهای ایرانی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه زبانها و گویشهای ایرانی

ورود به سایت

ثبت نام