گستره نفوذ شخصیت امام راحل در گفت و گو با ابوذر ابراهیمی ترکمان

1394/3/12 ۰۹:۰۲

به سومین دهه نزدیک می‌شود روزهای میانی و پر حادثه خرداد، ایامی که بیش از هر زمان دیگری می‌توانیم درباره وجوه مختلف شخصیت امام خمینی‌(ره) بشنویم. گاهی با تأمل بر تفسیرهای قرآنی او را عارفی برجسته می‌دانند‌ و زمانی ایشان را با تأکید بر نگره‌های فقهی فقیه می‌خوانند. دگر‌بار از منظر فلسفی او را می‌جویند و فیلسوف خطاب می کنند؛ و باز هنگامه‌ای که با نگاه سیاست‌مردان همراه می‌شویم ماحصل مرور حکایت انقلاب برایمان می‌شود ایقان و اطمینان به اینکه این شخصیت به سیاستمداری برجسته بوده است . فقاهت، فلسفه، عرفان، سیاست و... براستی کدام یک مهم‌ترین بعد شخصیتی امام خمینی‌(ره) است و چه نسبتی میان این ابعاد اندیشه او وجود دارد؟

 نرگس عاشوری: به سومین دهه نزدیک می‌شود روزهای میانی و پر حادثه خرداد، ایامی که بیش از هر زمان دیگری می‌توانیم درباره وجوه مختلف شخصیت امام خمینی‌(ره) بشنویم. گاهی با تأمل بر تفسیرهای قرآنی او را عارفی برجسته می‌دانند‌ و زمانی ایشان را با تأکید  بر نگره‌های فقهی فقیه می‌خوانند. دگر‌بار از منظر فلسفی او را می‌جویند و فیلسوف خطاب می کنند؛ و باز هنگامه‌ای که با نگاه سیاست‌مردان همراه می‌شویم ماحصل مرور حکایت انقلاب برایمان می‌شود ایقان و اطمینان به اینکه  این شخصیت به سیاستمداری برجسته بوده است . فقاهت، فلسفه، عرفان، سیاست و... براستی کدام یک مهم‌ترین بعد شخصیتی امام خمینی‌(ره) است و چه نسبتی میان این ابعاد اندیشه او وجود دارد؟ اساساً چطور می‌توان دیدگاه عرفانی شخصیتی که تعلق خاطرش در شمار فراوان آثارش همچون تفسیر سوره حمد و تعلیقات به شرح فصوص الحکم و مصباح الانس و... مشهود است را  با مشی سیاسی جمع کرد؟ «جامعیت شخصیت» همان مؤلفه‌ای است که به اعتقاد رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در نگرش غالب تحلیلگران به عنوان رمز موفقیت بنیانگذار فقید نظام جمهوری اسلامی ایران در به ثمر رساندن اهدافش معرفی می‌شود. ابوذر ابراهیمی ترکمان اتفاقاً بر این باور است که امام خمینی(ره) در قامت یک عارف به سیاست آبرو داده است و همین گره خوردن مشرب عرفانی او با مشی سیاسی‌اش زمینه تکوین نهضت  در جامعه‌ای شد که سال‌ها بود از آلودگی سیاست به رنج درآمده بود. او می‌گوید:«حضرت امام، الگوی جدیدی به عرصه سیاست دنیا عرضه کرد؛ سیاست مبتنی بر اخلاق و طهارت نفس که ملتی حاضر به ایثار برای اهداف والای این سیاست هستند.»با هر دیدگاه و سلیقه‌ای به زندگی و ابعاد اندیشه او نگریسته شود نمی‌توان انکار کرد که امام خمینی(ره) یکی از شخصیت‌های بزرگ قرن بیستم به شمار آید که تاریخ معاصر جهان را تحت تأثیر و در سایه نفوذ خود قرار داده است و ابراهیمی ترکمان معتقد است هر‌چه زمان بگذرد عظمت ابعاد شخصیت ایشان نمودارتر خواهد شد. رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با  اینکه بر وجوه شخصیتی امام خمینی‌(ره) تأکید ویژه دارد اما می‌گوید شعاع شمس سیاسی ایشان آن چنان گسترده است که دیگر وجوه را در پرتو خود قرار می‌دهد. به گفته او اگر تا سال‌های پیشین انقلاب شناسنامه و هویت ایرانی- اسلامی با مزین شدن به برگه‎های زرین فرهنگ و هنر برای جهانیان معرفی می‌شد حال دارای شخصیتی جامع در عرصه سیاست شده‌ است؛ شخصیتی که قبل از آنکه سیاسی باشد؛ صاحب منش تمام عیار فرهنگی است؛ فقیه و فیلسوف است؛شعر نیز گفته است و در عین حال بزرگ‌ترین انقلاب عصر حاضر را به پیروزی رسانده و یک نظام نوین سیاسی تأسیس کرده است.ابوذر ابراهیمی ترکمان در گفت‌وگو با روزنامه ایران با تأکید بر شناخته شدن ایران با نام امام خمینی(ره)، تأسی بر این فرموده مشهور رهبر معظم انقلاب را به عنوان خط مشی‌ رایزنان فرهنگی این سازمان عنوان می‌کند. گفت‌وگوی ما را با رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در ادامه می‌خوانید:

***

 برداشت شما از شخصیت امام خمینی(ره) چیست؟ فیلسوف، فقیه، عارف، سیاستمدار و... کدام‌یک؟

امام خمینی(ره)، از جمله شخصیت‌هایی است که چند وجه غالب در شخصیت وی متبلور است. در فقه، فقیه نواندیش پایبند به اصول سنتّی است. در فلسفه، فیلسوفی آزاداندیش است و در عرفان نیز عارفی عامل است. در سیاست هم سیاستمداری وظیفه‌گرا است. جمع همه این اوصاف در یک شخصیت، بیش از هر احتمال دیگری، این احتمال را در ذهن برجسته می‌کند که چنین شخصیتی از خود عبور کرده و دستیابی به این علوم را برای خدمت به جامعه در پیش گرفته است و اتفاقاً مهم‌ترین ویژگی همین است یعنی گذشت از خود برای اصلاح جامعه و ادای وظیفه.

یکی از بزرگان نقل می‌کرد: یک بار از امام(ره) سؤال کردم که شما از چه زمانی به فکر تأسیس نظام اسلامی افتادید؟ ایشان فرمودند: من در هر زمان هر وظیفه‌ای را تشخیص دادم به آن عمل کردم و نتیجه آن انقلاب اسلامی شد. چنین نگاهی به سیاست دقیقاً در برابر نگاه رایج قرار می‌گیرد. در نگاه رایج، رعایت برخی قواعد برای دستیابی به قدرت را سیاست‌ورزی می‌گویند. ولی هرگز اخلاق در آن عنصر برجسته‌ای نیست. امّا در نگاه امام خمینی(ره) به سیاست، وظیفه‌گرایی مهم‌ترین شاخص است. وظیفه‌گرایی یقیناً رفتاری اخلاقی و اصولی به شمار می‌آید. بنابراین هم فقه و هم عرفان و فلسفه و هم سیاست به عنوان برجستگی‌ها و ویژگی‌های وظیفه‌گرا در امام خمینی(ره) تبلور یافته است.

 در خصوص تعامل عرفان و سیاست در اندیشه ایشان چطور؟ تطهیر نفس با ورود به عالم سیاست چطور جمع می‌شود؟

در بخش سیر من الحق الی الخلق، یک عارف بازگشت به خلق می‌کند تا بتواند به خدمت خلق بپردازد، در بسیاری از نامه‌های امام خمینی(ره) به مرحوم حاج سید احمد آقا به خدمت به خلق تأکید فراوان شده است. در آموزه‌‌های اسلامی نیز خدمت به خلق بدون قید است. یعنی خدمت حتی به کسی که کافر است توصیه شده است. یعنی خدمت را نباید با قیودی محدود ساخت. اساساً خدمت در صورتی متصور است که انسان بتواند از قیدهای نفسانی که در درون او امکان خدمت را منع کرده‌اند، رها شود. پس برای خدمت ابتدا باید خود را فراموش کرد زیرا انسان نسبت به خودش دوام ذکر دارد و از همه چیز غفلت می‌کند. خداوند می‌خواهد انسان از خود غفلت کند و یکی از معانی عبارت مشهور «الهی هب لی کمال الانقطاع الیک»، همین است که انسان از خودش منقطع شود. انقطاع از خود انسان را به معدن عظمت متصل می‌کند. این وجه در وجود امام خمینی(ره) بسیار برجسته است. ایشان به جدّ از خود انقطاع حاصل کرده بودند. در طول دوران قدرت هیچگاه برای خود چیزی نخواستند. البته قبل از انقلاب نیز در میان مراجع معظم تقلید تنها مرجعی که نه مدرسه داشت،  نه بیمارستان و نه هیچ مرکز دیگری امام خمینی(ره) بود و این معنی وارستگی است. اتفاقاً کسی‌که از خود وارسته شده باشد بخوبی می‌تواند خدمت کند و به سیاست نیز بپردازد. اشکال امروز دنیا ورود افراد خودساخته نشده به عرصه سیاست است. و الّا اگر کسی خود ساخته باشد می‌تواند عرصه سیاست را نیز تطهیر کند. امروز رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) نیز در کمال پاکی و طهارت زندگی می‌کنند و به همین دلیل ایشان از سیاست ورزی‌های سایر سیاست‌مداران بسیار فاصله دارد.

 تمهید یک نهضت کاملاً مردمی بر اساس آموزه‌های دینی در دنیای مدرن کنونی یک امر باورنکردنی و به نوعی خرق عادت است. به اعتقاد شما ویژگی‌های رفتاری امام خمینی(ره) چه بود که اثرگذار شد؟

به نظر می‌رسد مردم به گفته‌های امام خمینی(ره) باور عمیق پیدا کردند و از سوی دیگر ایشان نیز به مردم اعتقاد داشتند. این اعتماد متقابل عنصر اصلی بود. امام(ره) آنچه را که از اسلام برداشت کرده بود صادقانه بیان می‌کرد و مردم نیز در زندگی و عمل او هرگز فاصله‌ای با گفته‌ها ندیدند. از همین رو میزان انقیاد مردم در برابر خواسته ایشان بسیار بالا بود. او خود را نمی‌دید و مردم او را در اوج می‌دیدند، این البته عنایت خداوند است. وقتی ایشان انقلاب را آغاز کردند حتی بسیاری از دوستان ایشان معترض بودند که نمی‌توان در برابر قدرت شاهنشاهی ایستادگی کرد. امّا باور او چنین نبود و امکان فائق آمدن را قطعی می‌دانست. در نامه‌ای که به کتابخانه وزیری نوشته‌اند (این نامه در دهه 20 شمسی نوشته شده است) نشانه‌های چنین اعتقادی آشکار است.

 سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در عرصه بین‌الملل و تعامل فرهنگی تا چه اندازه از این ویژگی‌ها الگو‌برداری می‌کند؟

رهبر معظم انقلاب جمله‌ای دارند که «این انقلاب بی‌‌نام خمینی در هیچ جای جهان شناخته شده نیست.» این حقیقت را ما در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بیش از جاهای دیگر درک می‌کنیم. چرا که آن شخصیت متعالی همچنان در جهان روشنی‌بخش است. امام خمینی(ره) فرزند ملت بزرگ و قهرمان ایران و باعث افتخار فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در جهان است. رایزنان فرهنگی ما در بیش از 80 کشور جهان هر روز در هر ملاقات و در هر مراسمی به الگوی رفتاری برجسته حضرت امام راحل تکیه کرده و با افتخار درباره این شخصیت بزرگ، سخن می‌گویند و از زبان مخاطبان خود تحسین آنان را نظاره‌گر هستند. ما مفتخریم در زمانه‌ای نمایندگی فرهنگی ایران عزیز را در جای جای جهان بر عهده گرفته‌ایم که چنین شخصیت بزرگ و همراه با مشخصه‌های رفتاری برجسته را برای عرضه به جهانیان داریم.

 مهم‌ترین و بزرگ‌ترین میراث این شخصیت تکرارنشدنی برای نسل‌های بعدی انقلاب بخصوص در حوزه فرهنگی چیست؟

اصولاً فرهنگ اساس تمدن ایرانی - اسلامی است و هویت ملت ایران با این مشخصه شکل گرفته و جهانیان ما را با این ویژگی می‌شناسد. ما در طول تاریخ شخصیت‌‌های بزرگی در این زمینه داشته‌ایم. مولانا، سعدی، حافظ و فردوسی بر تارک ادبیات این سرزمین درخشیده‌اند و ما در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تلاش می‌کنیم تا این داشته‌های فرهنگی خود را بیش از پیش به جهانیان بشناسانیم. اما در عرصه سیاست تا قبل از انقلاب اسلامی، فاقد شخصیت سیاسی بوده‌ایم که بتوانیم در مقابل دیگران به آن افتخار کنیم. با وجود حضرت امام(ره)، اکنون دارای شخصیتی جامع در عرصه سیاسی شده‌ایم که قبل از اینکه یک شخصیت سیاسی باشد؛ یک شخصیت تمام عیار فرهنگی است؛ فقیه و فیلسوف است؛ شعر نیز گفته است و در عین حال بزرگ‌ترین انقلاب عصر حاضر را به پیروزی رسانده و نظام نوین ولایت فقیه را تأسیس کرده است. بنابراین بنده اعتقاد دارم که اگر تاکنون دارای شخصیت‌های متعدد علمی، فرهنگی و ادبی برای عرضه به جهانیان بوده‌ایم، اکنون به شخصیتی دست یافته‌ایم که واجد ویژگی‌های متعدد و جامع است و نسل‌های بعدی می‌توانند با ارائه این شخصیت در جهان حرفی برای گفتن داشته باشند.

 آیا از آثار امام(ره) به نحو مطلوب در مسائل مختلف فرهنگی، اجتماعی و سیاسی استفاده می‌شود؟

ما در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تلاش کرده‌ایم که در حوزه فعالیت‌ خود، آثار امام(ره) را به شیوه‌های مختلف به جهانیان عرضه کنیم. در مرکز ترجمه و نشر این سازمان، کتاب‌های متعددی از امام(ره) را به زبان‌های مختلف ترجمه کرده و در مؤسسه انتشارات بین‌المللی «الهدی» به چاپ رسانده‌ایم و به دست مخاطبان و عاشقان امام(ره) در سراسر جهان رسانده‌ایم.

در نشریات خارجی این سازمان در بنیاد اندیشه اسلامی، همیشه اندیشه‌های فرهنگی و سیاسی امام راحل را عرضه کرده‌ایم. در نمایندگی‌‌های فرهنگی، نشست‌ها و همایشهای مختلفی را برای شناساندن ابعاد شخصیت امام راحل برگزار کرده و در همین ایام نیز چنین برنامه‌هایی را تدارک دیده‌ایم. و آنچه مشاهده کرده‌ایم تحسین مخاطبان و استقبال از آرا و اندیشه‌ها و سیره عملی آن بزرگوار است.

 با توجه به اینکه شخصیت امام راحل و رهبر معظم انقلاب از ویژگی‌هایی فرامرزی برخوردار بوده و هست و بسیاری از کشورهای منطقه از این ویژگی‌ها و مؤلفه‌ها استفاده و بهره برداری می‌کنند آیا ما در کشورمان قدر این داشته‌های ارزشمند را می‌دانیم؟

ما وقتی تحولات بیرون از مرزها را رصد می‌کنیم درمی‌یابیم که گوهرهای گرانبهایی را در اختیار داریم. امام راحل عظیم‌الشأن ‌و رهبر معظم انقلاب ،نعمت‌هایی هستند که کمتر ملتی از آن برخوردار است. ما در همین چند سال گذشته  درجهان، تحولاتی را شاهد بوده‌ایم که به خاطر هدایت نشدن درست آنها از سوی رهبری حکیم، به سرنوشت بدی منتهی شده است. ملت بزرگ لزوماً رهبری بزرگ را برای حرکت در مسیر متلاطم کنونی نیاز دارد. ملت بزرگ و فهیم ایران در دهه‌های اخیر از این نعمت‌ها برخوردار بوده‌اند و ما می‌باید قدردان  آنها باشیم.

 روزنامه ایران