قلب سلیم / محسن آزموده

1402/9/2 ۲۲:۴۴

دكتر صمد (متولد 1315 خورشیدی) سیزده سال از استاد محمدعلی كوچك‌تر بود و نسبت به برادر بزرگ‌ترش در میان اهل فرهنگ و كتاب كمتر شناخته شده. علاقه‌مندان به حكمت و تصوف اما او را به واسطه آثار گزیده و ارزشمندش به خوبی می‌شناسند.

تسلیت به استاد محمدعلی موحد به مناسبت درگذشت دكتر صمد موحد

30 آبان در تقویم ایرانی روز بزرگداشت ابونصر فارابی، حكیم و فیلسوف بزرگ ایرانی و روز حكمت و فلسفه نامگذاری شده است. می‌خواستم به این مناسبت یادداشتی بنویسم كه خبر ناراحت كننده درگذشت استاد دكتر صمد موحد، از بزرگان حكمت و فلسفه را خواندم، به همراه پیام كوتاه اخوی گرامی‌شان، دكتر محمدعلی به خط زیبای ایشان با این شرح: «الا من اتی‌الله بقلب سلیم[سوره شعرا، آیه 89] بدین وسیله خبر درگذشت برادر دانشمند بسیار دان و اندك‌گوی خود دكتر صمد موحد را به اطلاع دوستان و آشنایان می‌رساند. خانواده، همسر و فرزند او مطابق وصیت كتبی از انجام مراسم ختم خودداری خواهند نمود. محمدعلی موحد 28 آبان 1402».

دكتر صمد (متولد 1315 خورشیدی) سیزده سال از استاد محمدعلی كوچك‌تر بود و نسبت به برادر بزرگ‌ترش در میان اهل فرهنگ و كتاب كمتر شناخته شده. علاقه‌مندان به حكمت و تصوف اما او را به واسطه آثار گزیده و ارزشمندش به خوبی می‌شناسند. دكتر صمد موحد، استاد پیشین دانشگاه خوارزمی، متخصص عرفان و فلسفه اسلامی بود و با تسلط شگفت‌انگیزی كه بر زبان عربی داشت، كتاب‌های مهمی را در این حوزه‌ها، تالیف و ترجمه و تصحیح كرد. «سرچشمه‌های حكمت اشراق» یكی از آثار تالیفی اوست كه منابع فكری شیخ شهاب‌الدین سهروردی می‌پردازد. دكتر موحد در بخش اول این كتاب پیشینه یونانی حكمت اشراق را از انباذقلس (امپدكلس) و فیثاغوریان تا سقراط و افلاطون و نوافلاطونیان معرفی می‌كند، در بخش دوم با عنوان پرتوی از حكمت خسروانی، به ریشه‌های ایرانی حكمت اشراق نزد فهلویان می‌پردازد و در بخش سوم به قرابت و تجانس حكمت اشراق با عرفان صوفیان مسلمان اشاره می‌كند. دكتر صمد همچنین یكی از اصلی‌ترین مصححان و شارحان شیخ محمود شبستری، عارف و حكیم آذربایجانی قرن‌های هفتم و هشتم هجری است. او مجموعه آثار شیخ محمود شامل گلشن راز، سعادت‌نامه، حق‌الیقین، مرآت‌المحققین، مراتب‌العارفین را تصحیح كرده و شرح داده و همچنین تك نگاری خواندنی و خوبی درباره محمد شبستری با عنوان «عارفی با دو چهره» نگاشته است. این كتاب پیش‌تر با نام شیخ محمود شبستری در مجموعه استادان گذشته نشر طرح نو منتشر شده بود.گزیده گوهر مراد از عبدالرزاق لاهیجی حكیم و متكلم قرن یازدهم و شاگرد و داماد ملاصدرا و گزیده اخلاق ناصری با عنوان كلید سعادت، اثر نامدار خواجه نصیرالدین طوسی فیلسوف، متكلم، ریاضیدان و اخترشناس مشهور ایرانی قرن هفتم هجری قمری، از دیگر تلاش‌های علمی دكتر موحد است. مقدمه‌ها و شرح‌های سودمند عالمانه استاد موحد بر این گزیده‌ها، راهنمای مفیدی برای دانشجویان و پژوهشگران این آثار است. از دیگر خدمات علمی ارزنده دكتر صمد موحد، معرفی عارفان آذربایجان و در راس ایشان شیخ صفی‌الدین اردبیلی، نیای بزرگ دودمان صفوی قرن‌های هفتم و هشتم هجری قمری است. دكتر موحد در كتاب سیری در تصوف آذربایجان به معرفی كامل حوزه عرفانی آذربایجان می‌پردازد و به تفصیل از نخستین جوانه‌ها و مشایخ پیشكسوت، دوران اوج و شكوفایی عرفان در آذربایجان در حوزه‌های تبریز و اهر و اردبیل و واپسین چهره‌های آن و گرایش به مكتب ابن عربی بحث می‌كند. او در كتاب كوی طریقت هم در نه فصل به حالات و كلمات و تحقیقات شیخ صفی‌الدین اردبیلی می‌پردازد و ضمن معرفی زندگی شیخ و شاخصه‌های طریقه و مشرب او، گزیده‌ای از كلمات و تحقیقات او را با شرح و توضیح ارایه می‌كند. این كتاب هم قبلا با نام شیخ صفی‌الدین اردبیلی در مجموعه استادان گذشته منتشر شده بود.مقدمه‌نویسی، تصحیح، حاشیه‌نویسی و تهیه فهرست برای تحفه‌العالم و ذیل‌التحفه سفرنامه میرعبداللطیف خان شوشتری از سادات نوریه شوشتر و از نوادگان سید نعمت‌الله جزایری، فقیه معروف اواخر صفویه از دیگر خدمات ارزشمند استاد صمد موحد است. در پایان باید از دو كتاب خواندنی و ارزشمندی یاد كنم كه دكتر صمد موحد با همراهی برادر فاضل‌شان دكتر محمدعلی تهیه و منتشر كردند. كتاب اول برگردان و شرح ده فص اول از فصوص‌الحكم، مشهورترین كتاب محی‌الدین ابن‌عربی، عارف و دانشور و فیلسوف مسلمان اندلسی قرن‌های ششم و هفتم هجری و بنیانگذار عرفان نظری است. تحلیل‌های ده فص نوشته دكتر صمد موحد است. كتاب دوم رساله سپهسالار نوشته فریدون احمد سپهسالار، از ملازمان خدمت مولانا است كه یكی از مهم‌ترین و مفصل‌ترین و قدیمی‌ترین شرح حال‌ها از زندگی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی رومی است. این كتاب با عنوان «رساله در مناقب خداوندگار» منتشر شده است. رساله سپهسالار در سه قسم تنظیم شده؛ قسم اول مقدمات و مقامات سلطان العلما پدر مولانا است، قسم دوم كه مفصل‌ترین و اصلی‌ترین بخش كتاب است، شرح كاملی از زندگی مولانا است و قسم سوم مخصوص احوال محقق ترمذی و شمس تبریزی و خلفا و جانشینان مولاناست.  در این مختصر كوشیدم به معرفی هر چند اجمالی مهم‌ترین كتاب‌های استاد دكتر صمد موحد بپردازم تا ضمن یاد كرد ایشان، علاقه‌مندان به حكمت و فلسفه را با این آثار آشنا سازم. از آنچه آمد روشن می‌شود كه این دانشمند فقید، آثار ماندگار و ارزشمندی در حوزه حكمت و فلسفه و عرفان عرضه داشته و مصداق آن آیه شریفه است كه برادر بزرگوارشان در یادداشت كوتاه خبر درگذشت او آورده «آن كه با دلی پاك و قلبی سلیم به سوی خدا سفر كرده است». به همراه همه همكاران و دوستانم در روزنامه اعتماد، درگذشت ایشان را به همسر، فرزندان، خانواده محترم و برادر ارجمندشان استاد دكتر محمدعلی موحد، تسلیت عرض می‌كنم و برای ایشان از درگاه الهی صبر و آرامش مسئلت می‌نمایم. با امید.

منبع: روزنامه اعتماد