نگاه به غرب و شرق / حسن سلامی

1397/1/21 ۱۳:۱۶

«داریوش شایگان» که دوم فروردین ماه 1397 خورشیدی در 83 سالگی در بیمارستان فیروزگر تهران درگذشت یکی از معدود روشنفکران دینی ایران است که علاقه ی خود را به فلسفه غربی با توجهی همسان به فلسفه شرقی و آسیایی متعادل ساخته است.

«داریوش شایگان» که دوم فروردین ماه 1397 خورشیدی در 83 سالگی در بیمارستان فیروزگر تهران درگذشت یکی از معدود روشنفکران دینی ایران است که علاقه ی خود را به فلسفه غربی با توجهی همسان به فلسفه شرقی و آسیایی متعادل ساخته است.

او در کتاب های قدیمی ترش از جمله «آسیا در برابر غرب» پس از برشمردن تفاوت های این 2 فلسفه، می گوید که جانشین ساختن «عقل» به جای «مکاشفه» به وسیله ی فیلسوفان غربی آنان را بر آن داشت که ارزش های متافیزیکی را نفی کنند.

به عقیده مرحوم شایگان، غرب از سده ی شانزدهم میلادی که «نظام عقلانی» را جانشین «نظام دینی» ساخت، امانت معنوی خود را از دست داده است. نتیجه ی آن بحران کنونی غرب است که به چهار صورت خود را نشان داده است: انحطاط فرهنگ، غروب خدایان، مرگ اساطیر و سقوط معنویت.

به گفته ی او مقصر اصلی، شیوه مسلط «تفکر تکنیکی» بود و نیهیلیسم (پوچ انگاری) نتیجه منطقی تکنولوژی جدید است و بازتاب نیهیلیستی تفکر تکنیکی بی شک به نفی تدریجی همه ی اعتقادات شرقی می انجامد.

شایگان به «امید خام اندیشانه روشنفکران آسیایی در قرن نوزدهم و بیستم» اشاره می کند که معتقد بودند می توانند فناوری یا تکنولوژی غرب را به دست آورند و در عین حال هویت فرهنگی خویش را حفظ کنند.

او می نویسد: نمی توان گفت ما تکنیک را می پذیریم و از عواقب مضمحل کننده آن می پرهیزیم زیرا تکنیک خود حاصل یک تحول فکری و نتیجه نهایی یک سیر چند هزار ساله است.(1)

مرحوم شایگان در سال های گذشته راه خود را از کسانی که غرب و دستاوردهای مدرنیته را یکسره نفی می کنند جدا ساخت و در باره ی بسیاری از ایده های خویش در کتاب «آسیا در برابر غرب» تجدید نظر کرد. او با تصدیق انعطاف پذیری فرهنگ ها و تمدن ها، اعلام کرد که هوادار این نظر نیست که غرب و مدرنیته و دستاوردهای آن در حال انحطاط است و باید آن را رها کرد.(2)

شایگان «هانری کُربَن» فرانسوی را نمونه متفکری می دانست که با زدن پلی میان شیخ «شهاب الدین سهروردی» شخصیت شیعی شرقی قرن دوازدهم ایران با «مارتین هایدگر» فیلسوف آلمانی قرن بیستم غرب، توانست تجدد و مدرنیته و دستاوردهای آن را با دین و سنت و جهان بینی شرقی آشتی دهد و به هم پیوند زند. (3)

پی نوشت:

1. داریوش شایگان، آسیا در برابر غرب، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1356، ص ص 46-48 و 168

2. داریوش شایگان، زیر آسمان های جهان، ترجمه نازی عظیما، تهران، نشرفروزان، 1376، ص 289

3. داریوش شایگان، هانری کربن؛ آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمه باقر پرهام، تهران، نشر آگاه، 1371، ص 97

منبع: ایرنا