ایرانشناس و زبانشناس برجسته استاد سیف الدین نجم آبادی / محمود جعفری دهقی

1395/8/12 ۱۱:۲۰

ایرانشناس برجسته استاد سیف الدین نجم آبادی در سال 1301 شمسی در تهران به دنیا آمد. پدرش شیخ مهدی نجم‌آبادی (م ۱۳۳۶ش) از روحانیون برجسته و نواندیش مشروطه خواه و نماینده مردم کرمان بود. استاد نجم آبادی در سال 1327 برای ادامه تحصیلات عالی به دانشگاه تهران و سپس در سال 1332 شمسی به آلمان رفت و در سال 1335 با دریافت درجه دکتری در زبانهای باستانی ایران از دانشگاه توبینگن فارغ التحصیل شد

ایرانشناس برجسته استاد سیف الدین نجم آبادی در سال 1301 شمسی در تهران به دنیا آمد. پدرش شیخ مهدی نجم‌آبادی (م ۱۳۳۶ش) از روحانیون برجسته و نواندیش مشروطه خواه و نماینده مردم کرمان بود. استاد نجم آبادی در سال 1327 برای ادامه تحصیلات عالی به دانشگاه تهران و سپس در سال 1332 شمسی به آلمان رفت و در سال 1335 با دریافت درجه دکتری در زبانهای باستانی ایران از دانشگاه توبینگن فارغ التحصیل شد. وی سپس به ایران بازگشت و در دانشگاه تهران در رشته زبانشناسی و زبانهای باستانی ایران به تدریس و تحقیق پرداخت. در سال 1357 برای ادامه تحقیقات به آلمان رفت و در دانشگاه هایدلبرگ تا سال 1390 به تدریس زبان های ایرانی پرداخت تا اینکه در 22 مهرماه سال 1395 در سن نود و چهار سالگی در هایدلبرگ آلمان به دیار باقی شتافت.

استاد نجم ابادی در طول زندگی پربرکت خود آثار ماندگاری در باب تحقیقات ایرانشناسی و زبان های ایرانی برجای نهاد. وی زمانی به ترجمه "زبان و ادبیات پهلوی" تالیف ارزشمند جهانگیر تاوادیا پرداخت (سال 1348ش) که تقریبا هیچ منبع قابل توجهی به زبان فارسی در این باره در دست نبود. ترجمه وی از این اثر یکی از آثار خوب از منابع و اصطلاحات مربوط به زبان فارسی میانه است و ماخذی ارزشمند برای تالیف تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام به شمار می رفت، کاری که سالها پس از آن به دست استاد احمد تفضلی به انجام رسید.

ترجمۀ دیگر او "دین های ایران باستان" تالیف هنریک ساموئل نیبرگ بود که از آثار مطرح و چالش برانگیز در باره تاریخ ادیان ایرانی به شمار میرود. مترجم در مقدمه کتاب توضیح می دهد که این اثر در هنگامۀ جنگ جهانی دوم متشر شد و به خاطر دیدگاه های تازه ای که از سوی نیبرگ ارائه شده بود، بیشتر ایرانشناسان آن زمان، از جمله هرتسفلد، دوشن گیمن، هنینگ و زهنر علیه او شوریدند. به طوریکه گفته اند کتاب "زردشت و جهان او" اثر هرتسفلد، به "نقد هشتصد صفحه ای نیبرگ" شهرت یافت. نجم آبادی این اثر بسیار دشوار را که در اصل به سوئدی نوشته شده و به وسیلۀ ه. ه. شدر به آلمانی ترجمه شده بود، به فارسی خوبی ترجمه کرد و از آنجا که در اوایل انقلاب امکانات حروفچینی و چاپ بسیار محدود بود، خود به دستخط خویش آنرا نگاشت و به همین صورت در سال 1359 از سوی مرکز ایرانی مطالعۀ فرهنگها چاپ و منتشر شد.

اما یکی از مهمترین خدمات استاد نجم آبادی ترجمه و معرفی برخی آثار بسیار مهم فارسی به آلمانی بود. از جمله برگردان "قابوس نامه" نوشته عنصرالمعالی قابوس بن وشمگیر زیاری در سال ۱۳۶۷ش، "کلیله و دمنه" نوشته نصرالله منشی در سال ۱۳۷۵ش، "سفرنامه ناصرخسرو" در سال ۱۳۷۲ش، و ترجمه "مجمل التواریخ و القصص" با همکاری پروفسور زیگموند وبر در 1378 ش. پژوهش اخیر در سال ۱۳۷۹ش به عنوان اثر برگزیده بخش بین‌الملل پنجمین دوره پژوهش فرهنگی ایران معرفی شد.

دیگر آثاری که استاد نجم آبادی در ایام اقامت در آلمان تالیف یا ترجمه کرد عبارتند از: "گزیده‌هایی از زبان و ادب فارسی برای نوآموزان آلمانی زبان همراه با پژوهشی درباره دستور زبان فارسی به آلمانی" با همکاری دکتر زیگفرید وبر در سال۱۳۹۱ش؛ ویرایش و چاپ کتاب‌های "تحریرالعقلا" نوشته شیخ هادی نجم‌آبادی در سال ۱۳۸۸ش در هامبورگ، "مختصر مفید در احوال بلاد و ولایات ایران"، نوشته محمّد مفید مستوفی یزدی بافقی در سال ۱۳۶۸ش، «مختصر مفید، فهرست‌ها و یادداشت‌ها» در سال ۱۳۷۰ش و در اردیبهشت ۱۳۹۱ش. و مقالات "دستنویس های فارسی در کتابخانه سلطنتی سابق برلین" و "استاد دکتر محمد مقدم".

نجم‌آبادی آثار مخطوط و چاپ سنگی پدرش را به کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی هدیه کرد. این مجموعه نفیس، پیش از این در کتابخانه مقبره شیخ هادی نجم‌آبادی واقع در خیابان شیخ هادی تهران نگهداری می‌شد. یکی از شاگردان استاد نجم آبادی، دکتر مهیندخت معین پس از خبر درگذشت ایشان اظهار می دارد: "روانشاد دکتر سیف الدین نجم آبادی، از شاگردان پدرم، دکتر محمد معین بود. من نیز افتخار شاگردی استاد نجم آبادی را در دانشگاه تهران داشتم و دروس زبان های باستانی را در کلاس های ایشان آموختم. استاد نجم آبادی متخصص فرهنگ و زبان های باستانی بود. دستور زبان پهلوی را تالیف کرد که خوشبختانه اخیراً در انتشارات دانشگاه تهران تجدید چاپ شد. استاد به ادبیات فارسی و متون نظم و نثر کهن اشراف داشت و به زبان عربی مسلط بود. وی تا آخرین روزهای زندگی مشغول کار علمی بود و مجله  ای را در حوزه ایران شناسی به دو زبان آلمانی و فارسی منتشر می کرد و در روزهای آخر به آماده کردن شماره دوم آن مجله اشتغال داشت. یکی از مهم ترین خدمات ایشان ترجمه کتاب های قابوس نامه، کلیله و دمنه و سفرنامه ناصرخسرو به آلمانی است. استاد فارغ از خصایص علمی، خصایل انسانی و اخلاقی کم نظیری داشت و بواقع انسانی نیکو اندیش و نیکو خصلت بود. به معلمی عشق می ورزید و تا 89 سالگی به تدریس اشتغال داشت. هرگاه به ایران می آمد از مصاحبت و افاضاتش بهره ­مند می ­شدم. روحش شاد و مقامش در اعلی علّیین باد".

منابع:

نیبرگ، ساموئل هنریک، ادیان ایران باستان، ترجمه سیف الدین نجم ابادی، مرکز ایرانی مطالعه فرهنگها، 1359.

حسین عسکری، "پاسدار ادب در آلمان: پروفسور سیف الدین نجم آبادی"، روزنامه اطلاعات، سال ۸۹، ش ۲۶۰۷۳، ضمیمه فرهنگی، ش ۲۰۷، چهارشنبه ۱ بهمن ۱۳۹۳، ص ۲.

روزنامه ایران، شماره 6343 به تاریخ 5/8/95، صفحه 24.