کهنه یادداشت

در دومین کنگرۀ تحقیقات ایرانی که در شهریور سال 1350 در شهر مشهد برگزار شده است دربارۀ جامع ناصری شیخ سیف الدین علی استرآبادی سخن راندم.

راه درست و صحیح کار آن است که برنامه روشن و نظام‌یافته‌اى براى طرح مفاهیم جدید و واژه‌هاى متناظر آنها طراحى گردد. در واقع اگر نخواهیم زورمدارى را در این زمینه مسندنشین سازیم و غرور شبه‌عالمانه را به جاى تواضع و فروتنى عالمانه بنشانیم، نباید با تفرعن بگوییم ما سخن خود را مى‌گوییم، دیگران نیز موظفند خود را برکشند و به فراز آورند. زکات علم در همین جا ظهور و بروز مى‌کند.

اشاره: مرحوم دکتر حبیبی سالها ریاست فرهنگستان زبان و ادب فارسی را عهده‌دار بود و در این خصوص کارها کرد و سخنها گفت و نوشت که هنوز خواندنی و آموزنده است؛ از جمله مطلب زیر که در «زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی مرحوم دکتر حسن حبیبی» آمده که به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در دسترس عموم قرار گرفته است.

شاه عباس بزرگ در دوره‌ی پادشاهی خود سفیران متعدد به دربار سلاطین اروپا فرستاده و از این اقدام دو منظور اساسی داشته است، یکی آن‌که با پادشاهان اروپا بر ضد سلطان عثمانی متحد شود و دیگر آنکه با ایشان برای فروش ابریشم ایران در اروپا معاهده‌ی تجارتی منعقد سازد.

می‌توان باور داشت که یکی از سال‌دارترین جایگاه‌های فرهنگ ایران ناشناس مانده است. این گمنامی از آن‌روست که در گذشته دور از راه کاروانی (ترانزیتی) بود و آشوب و بلوا بر آن فرمانروایی داشت و نیز انصاف باید داد که ساکنانش را نیز از همت پژوهش، کاوش بهره‌ئی گزاف نیست.

یکی از خصوصیات روح آدمی اندیشیدن درباره مرگ است. انسان از مرگ می ترسد و در جستجوی راه های غلبه بر آن است. حتی گفته شده است که پیدا آمدن جاودانان اساطیر ـ ایرانی و غیر ایرانی ‌ـ نتیجه ترس از مرگ است.

از نخستین برخوردم با استاد ارجمند دکتر عبدالحسین زرینکوب شصت سال می گذرد. پائیز روز بود. در کوچه ای که اکنون وسعت یافته و به خیابان تبدیل شده، و به مناسبت نزدیک بودن با محله ای که خویشاوندان سید بزرگوار بحرالعلوم طباطبایی در آن به سر برده و می برند، «خیابان بحرالعلوم» نام یافته، با دانش آموز تیز هوش آن روز و استاد سخت کوش امروز رو به رو شدم.

هنوز مژده جشن شصت‌وسه‌سالگی اقبال- سخن‌سرای نامی هند و ایران سلسله جنبان خرسندی و شادکامی دوستان فضل و ادب او در سرتاسر گیتی بود که ناگهان خبر ناگوار مرگ وی دلهای دوستداران و ارادتمندان شرق و غرب را داغدار و سوگوار ساخت.

اگر با این همه محقق که در روزگار ما هست هنوز ادب تحقیقی ما سست و بی مایه به نظر می آید جای دریغ است اما علت آنست که داعیه داران زمان ما کار تحقیق را زیاده اسان و خوار گرفته اند. تا سی سال پیش که هنوز این همه محقق در بین ما ظهور نکرده بود کسانی مانند محمد قزوینی و همگنان او، اگر تحقیقی در مسائل ادبی و تاریخی می کردند دقیق و استوار بود و تا حد زیادی مایۀ خرسندی و اطمینان می گشت.

پول در جریان عبارت است از سکه‌های طلا، نقره و مس. پول کاغذی یا اسکناس در ایران رایج نیست. حق ضرب سکه از نخستین و اساسی‌ترین حقوق و امتیازات فرمانروایان شرقی به حساب می‌آید.