کهنه یادداشت

اشاره: در بخش نخست این نوشتار، در ذیل عنوان «معیارهای اصلی اخلاق از نظر اسلام»، از «رعایت عزت، کرامت و ارجمندی انسان» سخن به میان آمد و اینکه آدمی در جریان خودسازی و حرکت نفسانی خود برخی کارها را با کرامت و ارجمندی و مقام انسانی خویش سازگار می‌یابد و برخی کارها او را پست و زبون می‌کند؛ همچون حسد. اینک ادامه بحث:

برای اینکه تن آدمی سالم بماند و رشد کافی بکند، باید از تغذیه خوب، بهداشت لازم آب و هوا و دیگر عوامل و شرایط زیستی سالم و مساعد برخوردار باشد و از هرگونه آفت و بیماری یا آلودگی دور بماند. روان آدمی نیز برای رشد و سلامت، به خوراک سالم و سازگار و بهداشت متناسب نیاز دارد، وگرنه فرسوده می‌شود و به تباهی می‌گراید.

امام صادق(ع) در ربیع‌الاول ۸۳ هجرى در زمان خلافت عبدالملک بن مروان اموى به دنیا آمد و در شوال یا رجب ۱۴۸ هجرى در زمان خلافت منصور عباسى از دنیا رحلت کرد. در زمان یک خلیفه باهوش سفاک اموى به دنیا آمد و در زمان یک خلیفه مقتدر باهوش سفاک عباسى از دنیا رحلت کرد، و در آن بین شاهد دوره فترت خلافت و انتقال آن از دودمانى به دودمان دیگر بود.

اشاره: استاد شهید مرحوم آیت‌الله مطهری در کتاب «اسلام و نیازهای زمان» (جلد اول)، در ضمن بحث از جریاناتی که به نام اسلام با هر پدیده نوظهور اجتماعی سیاسی مخالفت می‌کردند، ‌از تفکر منسوب به خوارج و نیز اخباریگری نام می‌برند و سپس به طرح موضوع «مشروطیت» می‌پردازند. از منظر استاد مطهری، مخالفان مشروطه ـ قطع نظر از بزرگانی همچون شیخ فضل‌الله نوری که دستهای پیدا و پنهان داخلی و خارجی را در پشت صحنه مشروطه‌طلبی می‌دیدند ـ از سر جمود و تحجر با پدیده جدید مشروطیت مخالفت می‌کردند. استاد شهید با تحلیل جامعی که در باب این موضوع چالش‌برانگیز ارائه می‌کنند، در واقع دیدگاه کلی اسلام را نسبت به موضوعات و مسائلی از این دست تبیین می‌نمایند. تاریخ این بحث به سال ۱۳۴۵ش بازمی‌گردد.

نامه دكتر محمدامين رياحي دوست بسيارعزيز، جناب آقاي رهنمون بعد از سلام و تجديد ارادت عرض مي‌كنم: اولاً به عنوان يك خويي عاشق خوي بايد از مساعي شما در سراسر عمرتان براي پيشرفت و آباداني خوي و تأمين موجبات رفاه اهل خوي تشكر كنم؛ مخصوصاً از كوششهاي صميمانة اخير شما در برگزاري كنگرة بزرگداشت شمس تبريزي در خوي كه همگان تحت تأثير قرار گرفته بودند.

نه برای نسلی که من از آنم، که برای نسل قبل و بعد از ما نیز، شاملو چیز دیگری بود و هست. ما در کلام او والایی اندیشه آدمی را پیدا کردیم. در صدایش عشق به آزادی را شنیدیم. او با جسم بیمارش که بار ۳۵ سال مبارزه را با خود می‌کشد، مبارزه می‌کند. ما منطق سر خم نکردن را در محضر او آموختیم که به هیچ بهانه‌ای به تسلیم رضایت نمی‌داد. شعر او، حتی شعرهای عاشقانه «الف. بامداد» نیز سرشار از روحیۀ مقاوم اوست. برای او توقف مرگ است. او در اعتراض می‌زید. در فریاد خانه دارد. برایش آدمیزاد یعنی آنکه معترض است و آنکه آرام نمی‌گیرد. سراپا محبت است، چنان که سال‌ها اگر او را نبینی، دیگر بار چون روزهای نخستین آشنایی است. مهربان و گرم و دوست‌داشتنی. بیشترین سرودها و تجلیل‌ها در کلام والایش، که اوج شعر معاصر ایران است، از انسان است، شعر برایش وسیله‌ای برای انسانی‌تر دیدن انسان، همچنان که عشق.

در گستره ی علوم عقلی، مانند ریاضی و فیزیک، کاخ های علمی (نظریه ها) به روی بنیان های خِردآگین و پیش فرض های دیرپای ساخته می شوند و تا زمانی که آزمون ها و نگرش های علمی تازه تر، بنیادها را نلرزانده اند، کاخ ها همچنان استوار بر جای می مانند. در کارهای علمی، آزادی عمل نسبتاَ محدود است، یعنی پژوهنده و گزارشگر به آسانی نمی توانند به شتاب، از چهارچوبی که پیش فرض ها ایجاب می کنند و خط و مرزهایی که عالمان تا همان زمان مقرر داشته اند، فراتر بروند.

داستان جعل مهر و دستخط دوستعلی‌خان معیرالممالک به دست میرزا غلامرضا اصفهانی خوشنویس مشهور در دوره قاجار شنیدنی است، «می‌گویند میرزا غلامرضا برای گرفتن حواله یا براتی از خزانه، خط و مهر دوستعلی‌خان معیرالممالک نظام‌الدوله خزانه‌دار را برای شخصی ساخت و آن شخص حواله را که در حدود مبلغ ٣٠٠ تومان بود از خزانه گرفت و بعد معلوم شد که حواله مزبور ساختگی بوده و گیرنده وجه را پیدا کردند و او اقرار کرد که میرزا غلامرضا برای من ساخته است. نظام‌الدوله ، میرزا را خواست و به او گفت که ساختن مهر چندان اشکالی ندارد، اما خط مرا چگونه ساختی؟

اشاره: در آستانه شب قدر و ضربت‌خوردن حضرت امام علي(ع) قرار گرفته‌ايم. شب سرنوشت‌سازي که جميع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب به وسيله فرشتگان بر طبق شايستگي‌ها و لياقت افراد، و ميزان ايمان، تقوا، پاکي نيت و اعمال آنها تعيين مي‌شود. و برخي برآنند كه براي هر کس آن مقدر مي‌شود که لايق آن است و به عبارتي زمينه‌هايش از ناحيه خود او فراهم شده، و شايد از همين روست كه به دعا و نيايش و آمرزش‌خواهي در اين شب تأکيد شده است. به هر حال مهمترين مناسبت ماه مبارک رمضان، شب قدر است که هماره مورد توجه مؤمنان بوده و خواهد بود. آنچه در پي مي‌آيد، بحثي پيرامون شب قدر بر اساس نظرات مرحوم علامه طباطبايي در تفسير شريف الميزان است که در دو سوره «قدر» و «دخان » مطرح گرديده است.

ما دو نوع متشابه داریم: ۱ـ متشابه کامل مثل «الم» و امثال آن؛ ۲ـ متشابه نسبی، یعنی عبارت تا یک حد معنایش روشن است، از آن حد که می‌خواهد فراتر رود، متشابه می‌شود؛ در هر جا که انسان می‌خواهد فراتر رود، گیج می‌شود، در آنجا هم باید قطعاً از تأویل خودداری کرد. پس در متشابهات کامل و نسبی باید از دست زدن به تأویل خودداری کرد.