مقاله

به بهانه انتشار چاپ چهارم کتاب فلسفه روشنگری ترجمه فارسی فلسفه روشنگری هنگامی منتشر شد (١٣٧٦) که ارنست کاسیرر فیلسوفی فراموش شده بود و پرداختن به دوره روشنگری نیز چندان طرفداری نداشت. اما اکنون وضع به کلی دگرگون شده است. هم ارنست کاسیرر فیلسوف و مورخ مطرحی شده است و هم روشنگری موضوع جذابی.

پیش از آغاز بحث و تلاش برای پاسخ‌گفتن به این پرسش باید از ضرورت طرح آن پرسید. این پرسش مسبوق به چه مسئله‌ای است؟ «امر اجتماعی» به‌منزله مفهوم قرار است پاسخ به چه مسئله‌ای باشد؟ این نکته ما را به مسئله «آغاز مناسب» می‌‌رساند. درست است که اندیشیدن همواره با طرح مسئله آغاز می‌شود، اما مسئله امری خنثی و معصوم نیست، هر مسئله مسبوق به پیش‌فرض‌هایی است و پیش‌فرض‌ها هستند که مسئله را تعین می‌بخشند و مسیر اندیشیدن را تعیین می‌کنند.

واژۀ Irony (Ironie) از اصطلاح eirōneia (یونانی) گرفته شده است که سپس از قرن هجده به بعد به واژۀ لاتین Ironia درآمده و به همین صورت تاکنون در جهان غرب (و بسیاری از کشورهای دیگر) عنوان گردیده است. «آیرونی» به‌معنای ساده و معمول آن، بیانگر اظهار تصور توأم با شوخی‌ای است که طبق آن، انسان مطلبی را برخلاف اعتقاد واقعی خود بیان می‌دارد، ولی این بیان ضمن آنکه جدی گرفته می‌شود، مع‌الوصف چونان طنز تلقی می‌گردد. به این معنا از نظر روان‌شناسی، اساس آیرونی نوعی «احساس بی‌احساسی» و حاصل «تجربۀ باطنی زیست‌شده»‌ای (Erleben) است که بیشتر در موضع‌گیری‌های اندیشه‌ای انتقادی متداول است.

یک تقسیم‌بندی آکادمیک وجود دارد میان علوم سیاسی و علوم اجتماعی. این تصور می‌تواند به وجود آید که در امر سیاسی از دولت حرف می‌زنیم و در امر اجتماعی از جامعه. قصد من کنارگذاشتن چنین تفکیک بی‌معنایی است. راجع به جامعه نمی‌توان حرف زد مگر راجع به نظم حرف زد و راجع به نظم نمی‌توان حرف زد مگر یک نظریه جامع انتقادی راجع به دولت داشت. علوم سیاسی ما از حیث ساخت آکادمیک و گفتاری نظریه دولت را ناممکن می‌کند. حال آنکه پرداختن به امر اجتماعی تدوین نظریه انتقادی دولت را الزام‌آور می‌کند. مقصود من از نظریه دولت برای مثال نظریه گرامشی است که دولت را جمع جامعه سیاسی و جامعه مدنی می‌داند.

پس اگر این بدعت بودی، چنان که خواجه مجبر انتقالی (یعنی همان نویسندة سنی) گفته است، چنان مفتی رخصت ندادی و چنین ائمه روا نداشتندی. و اگر خواجه انتقالی به مجلس حنیفیان و شیعیان نرفته باشد، آخر به مجلس شهاب مشاط رفته باشد که او هر سال که ماه محرم درآید، ابتدا کند به مقتل عثمان و علی و روز عاشورا به مقتل حسین علی آرد تا سال پیرار به حضور خاتونان امیران و خاتون امیر أجل این قصه به وجهی گفت که بسی مردم جامه‌ها چاک کردند و خاک پاشیدند و عالم سر برهنه شد و زاری‌ها کردند که حاضران گفتند: زیادت از آن بود که به زعفران جای کنند شیعت

اشاره: یکی از آثار بسیار خواندنی استاد اسلامی ندوشن در حوزه ادبیات و عرفان و تا حدی تاریخ، کتاب پربار «چهار سخنگوی وجدان ایران» است که بخشی از آن درباره مولوی است. آنچه در پی می‌آید، تلخیصی از این بخش است

بیش از چهار قرن از وقوع نقطه عطفی بزرگ و شگرف در تاریخ اندیشه فلسفی ایران می گذرد و هنوز، آن چنان که شایسته و بـایستــه اسـت، تحقیقات جدی درباره عظمت گستره آن صورت نگرفته است. اساسا قرن یازدهم هجری، برابر با قرن هفدهم میلادی، نقطه عطفی در تاریخ اندیشه بشر است

عناصر و اجزایی که به صورت متمم یا بسط به هسته مرکزی جمله( مسند) مرتبط میشوند به سه طریق این وابستگی را نشان می دهند. یک دسته اجزایی اند که استقلال ندارند و به کمک نقش نما ها (حروف اضافه و پیوند ها و حروف ربط) به هسته جمله وابسته می شوند. دسته دیگر عناصری هستند که از نظر نحوی استقلال دارند و بدون واسطه به هسته می پیوندند و بهمین جهت بدون اینکه در نقش و معنی آنها تغییری ایجاد شود میتوانند در داخل جمله تغییر محل بدهند.

این نخستین رساله مفردی است که درباره بهاءالدین عاملی دانشمند معروف شیعی و یکی از شخصیت های بزرگ ایران صفوی در دوران سلطنت شاه عباس اول به یک زبان اروپایی منتشر می شود. وضوع اصلی آن بحث درباره کشکول شیخ بهایی است که جنگی است مفصل و بسیار معروف، و نویسنده با این کار خواسته است تاریخ «دوران پس از عصر کلاسیک و پیش از عصر جدید را ادب عرب که کمتر مورد تحقیق قرار گرفته است.» تا اندازه ای روشن کند.

برخی شاهنامه را به دلیل منظوم یا حماسی بودن و یا وجود بخش‌های اسطوره‌ای، متنی تاریخی ندانسته یا دست کم ارزش تاریخیش را کمرنگ انگاشته‌اند. این جستار به دنبال یافتن پاسخ پرسش‌هایی درباره سبک و شیوه تاریخ‌نویسی شاهنامه، شناخت ویژگی‌های تاریخ نگارانه آن و نشان دادن ارزش و جایگاه آن در روند تاریخ‌نویسی ایرانی است. در این مقاله پس از نگاهی به تاریخ‌نویسی ایران باستان و سده‌های نخستین اسلامی، ویژگی‌های سبک تاریخ‌نویسی شاهنامه بررسی شده است و می توان آن را ادامه دهنده راهی کهن در تاریخ‌نویسی دانست.