دانشنامه زبانها و گویشهای ایرانی

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

اورامی | سیدمهدی سجادی اورامی / awrâmi/ ، کهن‌ترین و دست‌نخورده‌ترین گویش زبان گورانی، که از زبانهای ایرانی شاخۀ غربی شمالی به شمار می‌رود. گویش اورامی از بسیاری جنبه‌ها رفتار یک گویش ایرانی میانۀ به‌نسبت کهن را دارد و در بخشهایی از دو کشور ایران و عراق به آن گفت‌وگو می‌شود. جمعیت گویشوران اورامی نزدیک به 500هزار تن برآورد می‌شود (...
رامندی | راحله ایزدی فر رامندی / râmandi/ ، نام گروهی از گویشهای تاتی، که به گروه گویشهای ایرانی تعلق دارند و در منطقۀ رامند در جنوب و جنوب غربی قزوین در دامنۀ کوه رامند رایج‌اند. این منطقه بیشترین جمعیت تات‌زبان ایران را دارا ست. در تقسیم‌بندیهای یارشاطر («تمایز ... »، 282) و لکوک (ص 490)، گویشهای رامندی همراه با گویش اشتهاردی با ع...
بیدهندی | محمدمهدی اسماعیلی بیدهندی / bidhendi/ ، از گروه گویشهای مرکزی ایران، متعلق به زیرگروه شمال شرقی، یعنی منطقۀ نطنز و کاشان، که در روستای «بیدهند» رواج دارد.
آورزمانی | شیوا پیریایی آورزمانی \ɑvarzamɑni\، از گروه گویشهای ایرانی جنوب‌غربی، شاخۀ گویشهای لری، که در دهستان آورزمان رایج است. آورزمانی به‌علت مشابهت بسیاری که با گویشهای ملایری و نهاوندی دارد ( اطلاعات ... )، همانند آنها، در گروه گویشهای لری زیر شاخۀ لرستانی قرارمی‌گیرد (آنونبی، 184).
خلوصی | طاهره رضایی خلوصی / xolosi/ ، زبان دو آبادی خلوص و گُتاو، از توابع دهستان هرنگ، بخش کوخرد، شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان (آنونبی، 6).
بختیاری کوهرنگ | اسفندیار طاهری بختیاریِ کوهرنگ / baxtiyâri kuhrang/ ، یکی از گونه‌های بختیاری، که در بخش مرکزی شهرستان کوهرنگ در شمال غربی استان چهارمحال و بختیاری به آن گفت‌وگو می‌شود.
ری (رازی) | پگاه آریایی ری (رازی) /(rāzi)rey/، گویش مردم شهر ری.
رویانی | حسن بشیرنژاد ‌‌رویانی / royāni/ ، از گویشهای دستۀ زبان مازندرانی گروه گویشهای کنارۀ دریای کاسپین، که در شهر رویان رواج دارد.
بندری | عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا بندری / bandari/ ، گویش شهر بندرعباس، مرکز استان هرمزگان، از گروه گویشهای جنوب شرقی، شاخۀ بشکردی یا بشاگردی (حسن‌دوست، 1/ هجده؛ رضایی باغ‌بیدی، 180-181).
فینی | بهجت نجیبی فینی فینی/ fīnī/ ، ‌از گویشهای‌ جنوب‌ غربی ‌ایران که در شهر فین رواج دارد.
انارکی | سپیده کوهکن انارکی / anâraki/ ، از گویشهای ایرانی نو دستۀ غربی، گروه گویشهای مرکزی شاخۀ جنوب شرقی، که در شهر انارک رواج دارد. این گویش همراه با گویشهای یزدی، کرمانی، نایینی، اردستانی، زفره‌ای و کلیمیان کرمان در یک گروه قرار می‌گیرد. انارکی به گویش نایینی بسیار نزدیک است (لُکوک، 313) و گونه‌ای فرعی از گویش نایینی به ‌شمار...
ارکینی | نادره نفیسی ارکینی / arkini/ ، گونه‌ای از گویش لری، از گویشهای ایرانی دستۀ غربی، گروه گویشهای جنوب غربی، شاخۀ گویشهای لری. گویشوران ارکینی ساکنان 5 روستای شهرستان ابهر واقع در استان زنجان هستند.
کردی کرمانشاهی | وحید رنجبر چقاکبودی کردی کرمانشاهی / kordi kermânšâhi/ ، از گویشهای کردی جنوبی. مجموعه‌زبانهای کردی (بلو، 327؛ مکاروس، 587) از زبانهای ایرانی نو شمال‌غربیِ (هیگ، 8؛ ویندفوهر، 12) خانوادۀ بزرگ زبانهای هندواروپایی هستند. زبانهای کردی را به 3 شاخۀ شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می‌کنند. در شاخۀ کردی جنوبی، گویشهای کرمانشاهی، کلهری، سنج...
بوشهری | پگاه آریایی بوشهری \bušehri\، گویش شهرستان بوشهر، از گویشهای ایرانی نو و گروه گویشهای جنوب غربی، شاخۀ گویشهای ناحیۀ فارس (حسن‌دوست، 1/ مقدمه، 18).
رودبار الموت | سمیه شوکتی مقرب رودبارِ الموت / rudbâr-e ʔalamut/ ، گویشی متعلق به شاخۀ آذری (گویش قدیم آذربایجان) که گاه تاتی نیز خوانده می‌شود. شاخۀ آذری از گروه گویشهای شمال غربی ایران به شمار می‌رود (حسن‌دوست، 1/ هفده).
لاهیجانی | سیما حسن دوست لاهیجانی / lâhiǰâni/ ، از گویشهای زبان گیلکی، که خود از زبانهای ایرانی شمال غربی به شمار می‌رود (کلباسی، مقدمه، 36). بیشتر ساکنان استان گیلان در بخش مرکزی لاهیجان، شامل دهستان آهندان، بازکیاگوراب، لفمجان، لیالستان و لیل و بخش رودبنه به این گویش سخن می‌گویند.
کردی ایلامی | غلامحسین کریمی دوستان كردی ایلامی \kordi ilâmi\، گونۀ زبانی رایج در استان ایلام، كه گویشورانش خود را كرد می‌دانند؛ این گونه از نظر واجی، ساختواژی، ویژگیهای صرفی و نحوی و واژگانی با دیگر گونه‌های زبانی كردی رایج در استانهای همجوار استان ایلام در كشورهای ایران و عراق مشابه است (تحقیقات ... ).
سورانی | فاطمه دانش پژوه سورانی / sŏranî/ ، از گویشهای زبان کردی، که از گروه زبانهای ایرانی شمال غربی به ‌شمار می‌آید. این زبان از یک سو، همخوانهای انسدادی واک‌دار آغازین ایرانی باستان / g-, d-, b-/ و واج چاکنایی / h/ را حفظ کرده است و از سوی دیگر، از برخی ویژگیهای صرفی خاص برخوردار است (بلو، «زبان کردی»، 544).
بویراحمدی | اسفندیار طاهری بویراحمدی / boyerahmadī/ ، یا لری بویراحمدی، از گویشهای جنوب‌غربی ایران، که به همراه بختیاری و لری لرستانی، 3 گونۀ اصلی گویشهای لری را تشکیل می‌دهند (ویندفوهر، «گویشها ... »، 295).
تاکستانی | راحله ایزدی فر تاکستانی \tâkestâni\، گونه‌ای از زبان تاتی، که در شهر تاکستان در استان قزوین رایج است. تاکستانی زیرمجموعه‌ای از گویشهای زبان تاتی است که خود جزو زبانهای ایرانی شمال غربی به شمار‌ می‌رود. زبان فارسی، زبان میانجی در میان اهالی تاکستان است.
طاری | محمدمهدی اسماعیلی طاری / târi/ ، یکی از گویشهای فلات مرکزی ایران، از مجموعه‌زبانهای ایرانی نو شمال غربی، که در روستای طار (به گویش محلی، «دار») رواج دارد.
آباده ای | محمد صاحبی آباده‌ای / ʔâbâdeʔi/ ، از گویشهای استان فارس، که در شهرستان آباده رایج است.
طرقی | محمدمهدی اسماعیلی طرقی / tarɢi/ ، از گویشهای فلات مرکزی ایران و متعلق به گروه زبانهای ایرانی شمال غربی، که در روستای «طَرق (رود)» رایج است. طرقی از گویشهای روبه‌زوال است، زیرا در میان نسل جوان‌ این روستا دیگر رواج ندارد.
فارسی ـ یهودی | حامد نوروزی فارسی ـ یهودی / fârsi-yahudi/ ، یا فارسی ـ عبری، اصطلاحی برای گونه‌های زبان فارسی یهودیان ایران (اعم از نوشتاری و گفتاری)، که مهم‌ترین شاخه از گروه زبانهای ایرانی ـ یهودی نیز به شمار می‌رود. دیگر زبانها و گویشهای این گروه عبارت‌اند از: بخارایی ـ یهودی، تاتی ـ یهودی، شیرازی ـ یهودی، اصفهانی ـ یهودی، همدانی ـ ی...
الیکایی | شیوا پیریایی الیکایی / ʔelikâji/ ، گویش مردمی به همین نام، که از نظر زبان‌شناختی به گویش ساروی نزدیک است (شاه‌حسینی، گویش ... ، 22). گویشهای مازندرانی به 3 گروه غربی، مرکزی و شرقی تقسیم می‌شوند و گویش ساروی در گروه مرکزی قرار دارد (نجف‌زاده، 36).
بهبهانی | عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا بهبهانی / behbahâni/ : گویشی از گروه زبانهای غربی جنوبی، که در شهر بهبهان، در جنوب شرق خوزستان رایج است (گرامی، «ترتیب ... »، 134) و از گویشهای جنوبی ایران به شمار می‌رود (کلباسی، 158).
زازاکی | مهدی سجادی زازاکی / zâzâki/ ، از گویشهای زبان هورامی، که از زبانهای ایرانی نو شاخۀ غربی به شمار می‌رود و در این مناطق به آن گفت‌وگو می‌شود: در شرق ترکیه، در مرزهای شمال غربی مناطق کردنشین و در بخشهایی از مناطق چرمیک، بینگول، درسیم (تونجلی)، خارپوت، معدن، ارزنجان (50٪ ترک و 50٪ زازا)، دیاربکر، اورفا، بتلیس، سیورک (50٪ کر...
خلاری | مژگان هوشمند خلّاری / xollâri/ ، از گویشهای جنوب غربی ایران و زیرمجموعۀ گویشهای استان فارس.
اریسمانی | اسفندیار طاهری , سمیه حسنعلیان اریسمانی / ʔarīsmânī/ ، از گویشهای مرکزی ایران، که در روستای اریسمان، از توابع بخش امامزاده، شهرستان نطنز رایج است.
اردستانی | فهیمه شکیبا اردستانی / ardestānī/ ، گویش رایج در شهر اردستان، واقع در استان اصفهان، که از گروه گویشهای مرکزی ایران، شاخۀ جنوب شرقی به شمار می‌رود. این شاخه، افزون‌بر اردستانی، گویشهای انارکی، بهدینی (گویش زردشتیان یزد و کرمان)، نایینی، زفره‌ای و گویش کلیمیان یزد و کرمان را هم در بر می‌گیرد (لکوک، 517- 518؛ رضایی باغ‌بیدی...
رودسری | نادره نفیسی رودسری / rudsarī/ ، از گویشهای گیلکی، که در جنوب غربی دریای کاسپی رواج دارد و از گویشهای ایرانی دستۀ غربی، گروه گویشهای کنارۀ دریای کاسپی به شمار می‌رود (حسن‌دوست، 1/ 29). این گویش متعلق به گویشهای رایج در شرق استان گیلان، یعنی از دستۀ بیه‌پیش است. در شهرستان رودسر به این گویش سخن می‌گویند. رودسری برای گویشور...
ساری | جهان دوست سبزعلیپور ساری / sâri/ یا ساروی / sâravi/ ، از گویشهای زبان مازندرانی، که در شهر ساری، مرکز استان مازندران، رواج دارد. گویشهای مازندرانی از رشته‌کوههای البرز و کرانه‌های جنوب‌شرقی دریای کاسپین، در شهرهایی مانند ساری، بابل، آمل، تنکابن، قائم‌شهر، چالوس، شهمیرزاد و جز آنها رواج دارند (لُکوک، 490).
رشتی | نادره نفیسی رشتی / rašti/ ، از گویشهای زبان گیلکی، که در شهرستان رشت رایج است. گیلکی، گویش بسیاری از نواحی گیلان، واقع در جنوب غربی دریای کاسپی، و از گویشهای ایرانی دستۀ غربی، گروه گویشهای کنارۀ دریای کاسپی است (حسن‌دوست، مقدمه، 29).
بروجردی | شیوا پیریایی بروجردی / Borujerdi/ ، از گروه گویشهای ایرانی جنوب‌غربی، متعلق به شاخۀ گویشهای لُری، زیرشاخۀ لرستانی، که در شهرستان بروجرد رایج است (آنونبی، 184).
تاتی رودباری | جهان دوست سبزعلیپور تاتی رودباری / Tāti-ye Rudbāri/ ، از زبانهای ایرانی، که هم‌اکنون در رودبار گیلان و اطراف آن رایج است.
رومانو، زبان | حسن رضایی باغ بیدی رومانو، زَبان، عضوی از شاخۀ مرکزی خانوادۀ زبانهای هندی که به همراه کولیان مهاجر به ایران آمده است و هنوز در مناطقی از ایران رواج دارد. این زبان را ازآن‌رو که اکنون بیشتر سخنگویانش در روستای زرگر بخش بَشاریات شهرستان آبیِک ــ از شهرستانهای استان قزوین ــ زندگی می‌کنند، «زرگری» نیز می‌نامند؛ اما هیچ ارتباطی با ...
بلوچی، زبان | حسن رضایی باغ بیدی بَلوچی، از زبانهاي ايرانی نو شمال غربی (جهانی، 11؛ فراي، 48؛ فره‌وشی، 49). سخن‌گويان زبان بلوچی احتمالاً نخست در حاشيه درياي خزر می‌زيستند (EI2, I/1006) و شايد به همين علت است كه فردوسی در شاهنامه «بلوجی» و «گيلی» را در كنار يكديگر آورده است (8 / 168). بلوچی‌زبانان در حدود سدۀ 4ق / 10م به سوي مناطقی كه اكنون ...
رفسنجانی | پریا رزم دیده رفسنجانی / rafsanjānī/ ، گویشی از گونه‌های زبانی استان کرمان. گونه‌های زبانی این استان، ازجمله گویش رفسنجانی، از خانوادۀ گویشهای ایرانی نو، و از گروه گویشهای جنوب غربی ایران است (رزم‌دیده، بررسی ... ، 26، به نقل از حسن رضایی باغ‌بیدی). رفسنجان یکی از مهم‌ترین شهرستانهای استان کرمان است که در شمال غربی این است...
ابیانه ای | محمدمهدی اسماعیلی ابیانه‌ای/ Abyâneʔi/ ، از گویشهای فلات مرکزی ایران، متعلق به گروه شمال غربی زبانهای ایرانی نو، که در روستای ابیانه هنوز اندک‌رواجی دارد. این روستا در °۵۱ و ´۳۶ طول شرقی و °۳۳ و ´۳۵ عرض شمالی در ارتفاع 202‘2 متر از سطح دریا قرار ‌گرفته است ( فرهنگ ... ، ۴). ابیانه با داشتن 173 خانوار و 294 تن جمعیت (نک‍ : «درگ...
ریگی | پگاه آریایی ریگی / rigi/ ، از گونه‌های زبانی شمالی استان بوشهر (آریایی، 23). گونه‌های زبانی این استان از گویشهای ایرانی نو، و از گروه گویشهای جنوب غربی ایران‌اند. گویشوران بومی استان بوشهر را می‌توان از لحاظ مردم‌شناسی به دو شاخۀ اصلی شمالی و جنوبی تقسیم کرد؛ اعضای شاخۀ شمالی به گویشی شبیه به لری صحبت می‌کنند، درحالی‌که ...

دانشنامه زبانها و گویشهای ایرانی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه زبانها و گویشهای ایرانی

ورود به سایت

ثبت نام